Guliston davlat universiteti Tabiiy fanlar fakulteti agrotuproqshunoslik yo’nalishi

Guliston davlat universiteti
Tabiiy fanlar fakulteti
agrotuproqshunoslik yo’nalishi
17-22AA guruh talabasi
Safarova Nozima
Tekshirdi: Fayziyev Kamoliddin
Fan: Agrokimyo
Reja

• Tuproqning kimyoviy tarkibi
• Tuproqning organik qismi
• Tuproqning mineral qismi

Mavzu: Tuproqning organik va mineral qismi xossalari
Tuproqning kimyoviy tarkibi — tuprokdagi mineral, organik, organikmineral va baʼzi kimyoviy elementlar. Tuproqning mineral kismi birlamchi (kvars, dala shpatlari, amfibollar, piroksin, slyuda va h.k.) va ikkilamchi (montmorillonit, kaolinit, gidroslyuda va h.k.) minerallardan tashkil topgan. Tuproqning organik qismi gumusdan iborat. U gumin, fulvo kislotalar hamda gumin moddalardan tarkib topgan boʻlib, elementlar tarkibi doimiy emas.

• Tuproqning kimyoviy tarkibi

Och tusli sur tuproqlarning A gorizontidagi gumus miqdori 1 —1,5, azot 0,08—0,14% ni, tipik boʻz tuproqlarda esa 1,5—3,5 va 0,1—0,2% ni, taqirda 0,3—0,8 va 0,03—0,06% ni, sur tusli qoʻngʻir tuprokdarda 1% gacha va 0,07% dan kamroqni tashkil etadi. Tuproq eritmasida organik va mineral moddalar hamda gazlar bor. Erigan moddalar ion, molekulyar va kolloid shakllarda mavjud boʻladi. Eritmada mineral birikma anionlaridan KQ, NQ, gazlardan SO2, O2 va h.k., organik birikmalardan — organik kislotalar, qand, aminokislotalar, spirtlar, fermentlar, oshlovchi moddalar va boshqa, organikmineral moddalardan — gumus kislotalari, polifenollar, kichik molekulyar organik kislotalar va h.k.ning boʻlishi xarakterli. Tuproqning gazsimon qismi (hajmiy foizlarda) 78,1 N, 19—21 O2, 0,1—1,0 SO2 dan iborat; qoʻshimcha sifatida ammiak, gleyli va botqoqtuproqlarda esa vodorod sulfid, metan va vodorod uchraydi. 
Tuproqning organik qismi, tuproqda paydo bo'lgan moddalar va materiallar, ya'ni o'simlik va hayvon o'liklarining fizo-kimyoviy o'zgarishlarini tashkil etadi. Bu organik materiallar tuproqning mukammal tuzilishini, mikroorganizmlar faoliyatini oshirishini va o'simliklar uchun zarur bo'lgan moddalarni o'z ichiga oladi.
Tuproqning organik qismi
Quyidagi organik materiallar tuproqda aniqlanadi:
1. O'simlik va hayvon o'liklari:
To'rt birlikdagi o'simlik o'liklari (kompost, chiqindi, va boshqalar) tuproqning organik moddalarini tashkil etadi. Bu materiallar tuproq strukturini yaxshi qiladi, suv saqlash xususiyatlarini oshiradi va mikroorganizmlarning faoliyatini oshiradi.
2. Tuproq mikroflorasi:
Organik materiallar, tuproqda mikroorganizmlarning faoliyatini oshiradi. Mikroorganizmlar, jumladan bakteriyalar, fungi, va viruslar tuproqda moddalar bo'lganini hayotiy moddalarga aylantirish, moddalar o'zgartirish va tuproqning kimyoviy jarayonlarini boshqarishda muhim rol o'ynaydilar.
3. Humus:
Humus, o'simlik va hayvon o'liklarining qisqacha o'zgarishi, mikroorganizmlarning faoliyati va to'rt birlikdagi o'simliklar o'liklaridan tashqari tuproq modasining tuzilishi natijasida paydo bo'lan qora moddalar tushuniladi. Humus tuproqning o'simliklar uchun zarur olan moddalarni o'z ichiga oladi va tuproq strukturini saqlab qoladi.
4. O'simlik qo'shimchalari va mukovinlar:
O'simliklar o'limi va qo'shimchalari ham organik materiallarga kiradi. Ular tuproqda moddalar o'zgarishi va tuproq kimyoviy xususiyatlarini o'zgartirishda muhim rol o'ynaydilar.
Organik materiallar tuproqda suv saqlashni oshirish, o'simliklar uchun zarur olan moddalarni ta'minlash va mikroorganizmlarning faoliyatini oshirishda katta rol o'ynaydi. Sifatli organik material qo'shish va tuproqni qo'shimchalashning bir qator usullari tuproqning yaxshi holatda bo'lishiga yordam beradi.
3. Tuproqning mineral qismi
Tuproq mineral qismi, tuproqda paydo bo'lgan mineral tuzlarni o'z ichiga oladi va o'simliklar uchun zarur bo'lgan mineral moddalarni o'z ichiga jamlaydi. Mineral qismi tuproq tuzlari, tuzli suvlar, kislorod, karbonatlar va boshqa mineral tuzlarni o'z ichiga oladi.
Quyidagi bir necha eng muhim tuproq mineral turlari mavjud:
1. Silikatlar: Uchta asosiy elementdan tashkil topgan silikat mineral turlari tuproqning eng katta qismini egallaydi. Bu mineral turlarining o'zi o'simliklarning o'sishida zarur elementlar bilan birga tuproqning fizikaviy va kimyoviy xususiyatlari bilan bog'liqdir.
2. Karbonatlar:
Karbonatlar, odatda kalsiyum va magniyum karbonatlari tuproqda o'sadilar. Ular tuproq pH-sini nisbatan o'g'ir, yani asosiy qismining suvni qo'llab-quvvatlashi xususiyatini o'zida jamlaydi.
3. Oxidlar va sulfidlar:
Ular tuproqda odatda metal (masalan, fe'rrous, aluminum, zinc, va boshqalar) oksidlari yoki sulfidlari sifatida paydo bo'lishi mumkin. Oxidlar va sulfidlar tuproqning kimyoviy xususiyatlarini va rangini belgilaydi.
4. Tuzlar:
Tuzlar tuproqda turli elementlar bilan aloqador bo'lib, o'simliklar uchun zarur bo'lgan moddalarni o'z ichiga oladi. Kalsiyum tuzlari, magniyum tuzlari, kaliy tuzlari va boshqalar tuproq tarkibidagi eng muhim tuzlar hisoblanadi.
5. Organik moddalar: Quyidagi mineral turlari tuproqda o'simliklar uchun zarur bo'lgan moddalarni o'z ichiga oladi:
Azot:
Proteinlar, nukleik asitlar va boshqa zarur o'simlik moddalarining tarkib qismi.
Fosfor:
Energiya olish, fotosintez jarayoni va yaratilayotgan o'simlik tarkibidagi boshqa moddalar uchun zarur.
Kaliy: O'simliklarning suvni saqlash va oqimish sistemalarini rivojlantirish uchun zarur.
Tuproq mineral qismini tahlil qilish va tuzsizlantirish jarayonlari tuproqning o'simliklar uchun muvaffaqiyatli bo'lishi uchun juda muhimdir.
E’tiboringiz uchun rahmat