Guliston Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Kimyo yo’nalishi 15. 19-guruh talabasi Sherqo’ziyev Javlonbekning Neft-gaz kimyosi fanidan tayyorlagan taqdimoti

Guliston Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Kimyo yo’nalishi 14.19-guruh talabasi Ochilova Durdonaning Neft-gaz kimyosi fanidan tayyorlagan taqdimoti

Mavzu: Parafinlarni sulfoxlorlash orqali alkilsulfonatlar sintezi O`rgansang gar kimyoni egallaysang dunyoni !

Reja:

• Parafinlar haqida malumot
• Parafinlarni sulfoxlorlash va sulfoksidlanish reaksiyalari
• Alkilsulfonatlar sintezi
• Foydalanilgan adabiyotlar

Parafinlar

Qattiq parafinlar hamma neft tarkibida mavjud bo`lib, odatda kam miqdorda (0,1-5 %), parafinli neftlarda esa 7-12 % gacha bo`lishi mumkin. Qattiq parafinlar neft tarkibida erigan holda yoki muallaq kristall holatda bo`ladi. Nisbatan quyi parafin uglevodorodlarni (chiziqli strukturali) parafinlar deyiladi. Yuqori molekulyar qattiq parafin uglevodorodlarni esa serezinlar deyiladi. Sanoatda turli moylar va yoqilg`ilar tarkibidagi parafin uglevodorodlar deparafinlash jarayonida ajratib olinadi.

.

Neft tarkibidagi barcha uglevodorodlar kimyoviy strukturasi bo`yicha 4 guruhga bo`linadi. I. To`yingan yoki parafin uglevodorodlar, umumiy formulasi: CnH2n+2 To`yingan uglevodorodlar neftning tarkibida asosan past temperaturada qaynaydigan (engil) fraktsiyalarda ko`proq bo`ladi. Bu uglevodorodlarning birinchi 4 ta vakili 0°S haroratda va 0,1 MPa bosim ostida gaz holatida bo`ladi. Bularga: metan CH4, etan C2H6, propan C3H8, butan C4H10 kiradi. To`yingan uglevodorodlarning beshinchi vakili pentan C5H12 dan C16H34 vakiligacha suyuq holatda va C17H36 dan boshlab qattiq holatda bo`ladilar.

.

Parafin uglevodorodlar kimyoviy strukturasiga qarab ikki xil guruhga bo`linadi: -normal-parafin uglovodorodlar; -izomer-parafin uglevodorodlar. 2. Naften uglevodorodlar, kimyoviy formulasi: CnH2n . Bu uglevodorodlar tsiklik strukturaga ega. Ular parafin uglevodorodlardan 2 ta vodorod atomi kamligi bilan farq qiladi. Naften uglevodorodlar quyidagi strukturaga ega:

siklopentan siklogeksan

Sulfaxlorlash

Sulfoxlorlash atamasi ultrabinafsha nurlanish ostida oltingugurt dioksidi va xlorning parafinli uglevodorodlarga birgalikda va bir vaqtda ta'sirini anglatadi. Ushbu reaksiyada aromatik sulfoxloridlar hosil bo'ladi, ular yuqori reaktivlik tufayli turli xil reaktsiyalarga kirishishi mumkin. Sulfoxlorlanish odatiy zanjir reaktsiyasidir. Uni parafinli uglevodorodlarni kimyoviy qayta ishlashda qo‘llash nihoyatda samarali ekanligi isbotlandi va bu yo‘nalishdagi ishlar jadallik bilan rivojlanib bormoqda.

Aromatik uglevodorodlarni sulfoxlorlash va sulfoksidlanish parafinli uglevodorodlardan farqli ravishda mumkin emasligi isbotlandi. Aksincha, bu reaktsiyalar hatto aromatik uglevodorodlar tomonidan bostiriladi va ba'zi hollarda parafinli uglevodorodlar aromatik uglevodorodlardan ham ko'proq reaktiv ekanligini isbotlovchi ishonchli misol bo'la oladi. Hozirda parafinlar sanoat miqyosida xlorlash, nitrlash, oksidlanish, sulfoxlorlash va sulfoksidlanish jarayonlariga duchor bo'ladi.

Hozirgi vaqtda ilmiy-tadqiqot laboratoriyalarida boshqa jarayonlar ishlab chiqilgan bo'lib, ular texnik etuklikka erishgandan so'ng parafinli uglevodorodlarni kimyoviy qayta ishlash jarayonlarini sezilarli darajada diversifikatsiya qilish imkonini beradi

.

So'nggi yillarda to'yingan uglevodorodlarni sulfoxlorlash va sulfoksidlanish reaktsiyalari sanoat ahamiyatiga ega bo'ldi. Quyida sulfoxlorlanish va etan sulfoksidlanish reaksiyalarining umumiy tenglamalari keltirilgan.

CnH2n+2+ SO2 + Cl2 > CnH2n+1SO2Cl2 +HCl CnH2n+2+ SO2 + Cl2 > CnH2n (SO2Cl)2 +2HCl CnH2n+2+ SO2 + Cl2 > CnH2n+1Cl +HCl+ SO2

Alkilarilsulfonatlar. Ular alkilarilsulfonik kislotalarning natriy tuzlari bo'lib, ular eng keng tarqalgan yuvish vositalaridir. Mamlakatimizda alkilarilsulfonatlar asosan alkilbenzolsulfonatlar (sulfonollar) shaklida ishlab chiqariladi

Kimyoviy yuvish vositalari 🧫🧪

Yuvish vositalari

Mavzuning dolzarbligi quyidagicha :

Bugungi kunda eng dolzarb muammolardan biri atrof-muhitni turli ifloslanishdan - chiqindilarni ishlab chiqarish va tirikchilik mahsulotlaridan himoya qilishdir. Siyosatning asosiy manbai korxonaning hayotiy yuvish vositalarini qayta tiklanadigan sintetik yuvish vositalarini qayta o'rnatadigan hayot hayoti hayoti hayotining to'g'ridan-to'g'ri aloqasi bor.

Nafaqat sanoat korxonalari nafaqat daryolarga zarar etkazadi, ularga zaharli moddalarga tashlanadi. Odamlar sintetik yuvish vositalari bilan suv omborlarini, masalan, mashina daryoga yuvinganda, idishlarni daryo bo'ylab yuvganda, idishlarni o'chiring yoki yuving.

Foydalanilgan adabiyotlar:

• B.N.Hamidov, S.F.Fozilov“Neft va Gaz kimyosi” Toshkent 2014
• B.Abidov, O.G`.Azimov “Neft-Gaz sintezi asoslari” Toshkent 2013
• Г.Ж.Елигбаева, “ОСНОВЫ ХИМИИ И ТЕХНОЛОГИИ МОНОМЕРОВ” Алматы 2013
• B.Yu. Nomozov, «Neft va gaz qazib olish teхnologiyasi va teхnikasi» fanidan lobaratoriya ishlarini bajarish bo’yicha Uslubiy ko’rsatma. Qarshi – 2009y.
• Internet malumotlari.

E`tiboringiz uchun rahmat !!!