Gulistoni bit-turkiy

Proceedings of Global Technovation 
2
nd
 International Multidisciplinary Scientific Conference 
Hosted from London, U.K. 
https://conferencepublication.com 
December 28
th
, 2020 
73
Sayfi Saroyi “Guliston”idagi hikoyatlar quyidagi boblarga bo„lingan: 
Birinchi bob – sultonlar haqidagi hikoyatlar. 
Ikkinchi bob – faqirlar axloqi haqidagi hikoyatlar. 
Uchinchi bob – qanoatning foydasi haqidagi hikoyatlar. 
To„rtinchi bob – sukutning foydasi haqidagi hikoyatlar. 
Beshinchi bob – ishqdagi yigitlik sifati haqidagi hikoyatlar. 
Oltinchi bob – qarilikdagi zaiflik sifatlari haqida. 
Yettinchi bob – tarbiyaning ta‟siri haqida. 
Sakkizinchi bob – suhbat odoblari haqida. 
Sayfi Saroyi asarning aslini aytarli saqlab qolgan, ayni paytda, asliyatdan bir qadar chekingan. Bu 
davr omili bilan ham bog„liq: o„rta asrlarda tarjimaga erkin yondashilgan – tarjimonning asarni qisqartirishi, 
o„zgartirishi, hatto qo„shimcha qilishi tabiiy hol hisoblangan. Sayfi Saroyi ham tarjima jarayonida 
“Guliston”dagi ayrim parchalarni tushirib qoldiradi, ba‟zi she‟rlarini ijodiy qayta ishlaydi, o„zining va 
zamondoshlarining she‟rlarini kiritadi, ayrimlarini tarjima qilmay o„zicha qoldiradi. Shunga qaramay, 
tarjima muvaffaqiyatli chiqqan hamda asrlar mobaynida turkiy xalqlarni Sa‟diy ijodi bilan tanishtirish va 
donishmand shoirning ma‟naviy-axloqiy qarashlarini targ„ib qilishda muhim rol o„ynagan. 
O„zi ham davrining barkamol shoiri bo„lgan Sayfi Saroyi “Guliston” tarkibida kelgan she‟rlar 
tarjimasida alohida mahorat ko„rsatgan. Chunonchi, quyidagi bayt tarjimasida vazn o„zgargan bo„lsa-da, 
mazmun asliyatga hamohang: 
Humoy bar hama murg‘on az on sharaf dorad, 
Ki ustuxon xo‘radu jon var nayoz orad. 
Humoy ul ish bilan topdi sharafkim, 
So‘ngak yeb, jonvor injitmishi yo‘q. 
Albatta, Sayfi Saroyi “Guliston”ning nasriy qismini ham katta mahorat, shoirona hassoslik bilan 
tarjima qilgan. Jumladan: “...dah darvesh dar gileme bumixusband va du podshoh dar iqlime nagunjad”:
Sig‘ar bir hujraga o‘n ikki mehmon, 
Bir iqlima sig‘ishmas ikki sulton
3
 
Yuqorida ta‟kidlagandek, Sayfi Saroyining “Gulistoni bit-turkiy asari qipchoq turkiychasining eng 
aniq va sof holdagi namunasidir. Quyida “Gulistoni bit-turkiy”dagi ba‟zi til elementlarini hozirgi turk adabiy 
tilida ham uchrashini ko„rishimiz mumkin: 
Sulton so‘rdikim: U o‘lumli kishi ne aytur?
4
“O„lumli” so„zi turk tilida “ölümlü” tarzida uchraydi va foniy, o„ladigan ma‟nolarini bildiradi. 
O„lumli kishi esa o„ladigan kishi, foniy inson ma‟nosidadir. Bu parcha keltirilgan hikoyatda podshoh 
o„lumli kishi deb o„limga hukm etilgan mahkumni nazarda tutadi. Bu so„z, fikrimizcha, hozirgi o„zbek 
adabiy tilida ishlatilmaydi. 
Necha muflis zo‘qoqlarda yotur och, 
Kim ersa bo‘lmas onlarniki, kimdir. 
5
Baytdagi zo„qoq so„zi turk tilida sokak ko„rinishida ishlatiladi va “ko„cha” ma‟nosini bildiradi.
Yo‘qsul erga kishi kelib aytmas, 
Bog‘-u bo‘ston xirojini bergil.
6
 
“Yo„qsul” turk tilida “yoksul” tarzida uchraydi va kambag„al, yo„qsil kishi ma‟nosini bildiradi. 
Yo„qsul so„zi bizda yaqingacha iste‟molda edi, hozirda ham badiiy asarlarda uchratishimiz mumkin.
O‘g‘lon aytti: „Ey eranlar, yot cherikka o‘t uring, 
Yo borib avrat qumoshin kiyib, evda o‘turung.
7
 
3
Ergash Ochilov, “Barhayot siymolar”. T., 2012. 209-210-b 
4
Sayfi Saroyi, “Gulistoni bit-turkiy”. Uch bulbul gulshani. T., 1986-y., 173-bet 
5
Sayfi Saroyi, “Gulistoni bit-turkiy”. Uch bulbul gulshani. T., 1986-y., 187-bet 
6
O„sha kitob, 170-bet 

---