Guruh: io’M-201 Talabalar soni : 31 ta

---

Sana: 10.04.2020y 
Ma’ruza 
Guruh:IO’M-201 
Talabalar soni :31 ta 
Mavzu: C++ tilida funksiyalar yaratish 
Ma’ruza 
Reja 
1) C++ da funksiyalar 
2) C++ da funksiya turlari 
3) Misollar 
Dasturlash mobaynida bir xil ifodalarni, hisoblash jarayonlarini 
qayta – qayta hisoblashga to`g`ri keladi. Dasturlash tillarida, 
kompyuter hotirasini va dasturchining vaqtini tejash 
maqsadida, bunday takkorlanuvchi jarayonlarni dasturda ajratib 
yozib, unga asosiy daturdan, boshqa funksiyalardan murojaat 
qilish imkoniyatlari keltirilgan. 
Dasturning istalgan qismidan murojaat qilib, bir necha bor 
ishlatish mumkin bo`lgan operatorlar guruhiga funksiya 
deyiladi. 
C++ funksiyalar tili deyiladi. Chunki dasturda kamida bitta main 
funksiyasi bo'ladi. Asosiy dastur, asosiy funksiya deganda aynan 
manashu main funksiyasini tushunamiz. 
Asosiy dasturdan (yoki chaqiruvchi funksiyadan) xech qanday 
parameter qabul qilib olmaydigan funksiyalarga, parametrsiz 
funksiyalar deyiladi. 
Parametrsiz funksiyaning o'zi ham 2 xil bo'lishi mumkin:
1) Asosiy dasturga (yoki chaqiruvchi funksiyaga) natijani 

---

qaytaruvchi.
2) void turidagi funksiya bo'lib, asosiy dasturdan (yoki 
chaqiruvchi funksiyadan) xech qanday parametr qabul qilib 
olmaydi xam, asosiy dasturga xech qanday 
natija qaytarmaydi ham. Parametrsiz funksiyaga murojaat 
qilishda dastur tanasida funksiya nomi yoziladi. Dasturda 
funksiya nomi operatorlar kabi ishlatiladi. 
Parametrsiz funksiyada asosiy dasturning barcha global 
o`zgaruvchilaridan foydalanish mumkin.
Global o`zgaruvchilar
Ham asosiy dasturda, ham funksiyada ishlatish mumkin bo'lgan 
o`zgaruvchilar global o'zgaruvchilar deyiladi. Global 
o'zgaruvchilar asosiy dasturda e`lon qilishi kerak. 
Lokal o`zgaruvchilar
Faqat funksiyada ishlatish mumkin bo'lgan o'zgaruvchilarga 
local o'zgaruvchilar deyiladi. Ular funksiyada e`lon qilinadi. 
Funksiyada yana bir nechta ichki funksiyalardan foydalanish 
mumkin. 
Blok ichida e'lon qilingan o'zgaruvchilar, shu blok uchun lokal 
o'zgaruvchilar hisoblanadi. Bu o'zgaruvchilardan faqat blok 
ichida foydalanish mumkin. 
Parametrli funksiyalar
Asosiy dasturdan (funksiyadan) chaqiriluvchi funksiyaga 
uzatilgan parametrlarni qabul qilib qayta ishlovchi funksiyalar 
parametrli funksiyalar deyiladi. 
Qiymat parametrlar – asosiy dasturdan funksiyaga uzatiladigan 
o'zgaruvchilar qiymatlarni qabul qilib oluvchi parametrlar. 
Funksiyaga murojaat qilinganida qiymat parametrlari uchun 

---

xotiradan joy ajratiladi. Funksiya tugaganida qiymat 
parametrlari uchun ajratilgan xotira bo'shatiladi. 
Ko'rsatkich parametrlar - asosiy dasturdan funksiyaga 
uzatiladigan o'zgaruvchilarning xotiradagi adresini qabul qilib 
oluvchi parametrlar.
Ko'rsatkich parametrlari ustida bajarilgan har qanday o'zgarish, 
asosiy dasturdagi o'zgaruchilarning xotira adresida sodir bo'ladi. 
(Ya'ni asosiy dasturdagi o'zgaruvchi qiymati o'zgaradi)
Eslatma: Qiymat parametrlari va ko'rsatkich parametrlar toifasi, 
asosiy dasturdagi qiymati uzatilayotgan o`zgaruvchilar toifasi 
bilan bir xil bo`lishi lozim. 
Funksiyadan chiqish
Ixtiyoriy funksiyadan chiqish uchun return xizmatchi so'zi 
ishlatiladi. 
2-Reja 
Misol 1: To'g'ri burchakli uchburchakning katetlari berilgan. (3, 4), (6, 8), (12, 5) 
bo'lgan xollar uchun uchburchak gipotenuzasini hisoblovchi dastur tuzilsin.
1) Parametrli funksiya