Guruh: kis-20-01 Bajardi: Muqumov Dilshodbek Tekshirdi

Sezar usulida almashtiruvchi harflar k ta siljish bilan aniqlanadi. Rasm-2..
{a₀,a₁,...,a_m-1} (1)
m-ta belgilar to‘plamida t indeks ushbu
l=t+k(mod m) (2)
(2) formula asosida o‘zgaradi. Bu erda l,t=0,1,...,m-1 va k
ixtiyoriy raqamlardan tashkil topgan kalit. Yuliyssezar bevosita k=3 bo‘lganda ushbu usuldan foydalangan.
Masalan, ushbu {A,B,C,D,E,F,G,H,I,J,K,L,M,N,O,P,Q,R,S,T,U,V,W,X,Y,Z} bosh lotin harflaridan tuzilgan to‘plam berilgan bo‘lsin, bu erda m=26.
k=3 bo`lganda (2) formulaga asosan quyidagi jadval hosil qilinadi:
A→D J→M S→V
B→E K→N T→W
C→F L→O U→X
D→G M→P V→Y
E→H N→Q W→Z
F→I O→R X→A
G→J P→S Y→B
H→K Q→T Z→C
I→L R→U
Misol.
Matn sifatida SURXONDARYO so`zini oladigan bo`lsak,ssezar usuli natijasida quyidagi shifrlangan yozuv hosil bo`ladi:
VXUARQGDUBR
Ushbu formula asosidassezarning shifrlash usulini dasturlash mumkin. Quyida biz bitta kalit uchunssezar shifrlash usulining Delfi muxitidagi dasturi lavxasini keltiramiz:
procedure TForm1.Button2Click(Sender: TObject);
const m=26;
var
s:string;
at:array[0..25] of char;
i,j,sss:integer;
begin
memo2.Text:='';
i:=1;
at[0]:='a';
repeat
at[i]:=succ(at[i-1]);
i:=i+1;
until at[i-1]='z';
s:=memo1.text;
for j:=1 to length(Memo1.text) do
begin
sss:=0;
for i:=0 to 25 do begin
if at[i]=s[j] then
begin
memo2.Text:=memo2.Text+at[(i+strtoint(edit1.Text))mod 26];
end
else
if (ord(s[j])=32)and (sss=0) then memo2.Text:=Memo2.Text+s[j];sss:=1 ;
end;
end.
Ushbu dastur yordamida delьfi muxitida shifrlashni quyidagi oyna yordamida amalga oshiramiz Rasm 3.

Hozirgi vaqtda kompyuter tarmoqlarida tijorat axborotlari bilan almashishda 3 ta asosiy algoritmlar, ya’ni DES, SLIPPER va PGP algoritmlari qo‘llanilmoqda. DES, va SLIPPER algoritmlari integral sxemalarda amalga oshiriladi. DES algoritmining kriptomustahkamligini quyidagi misol orqali ham baholash mumkin: 10 mln. AQSH dollari harajat qilinganda DES shifrini ochish uchun 21 minut, 100 mln. AQSH dollari harajat qilinganda esa 2 minut sarflanadi. SLIPPER tizimi SKIPJACK shifrlash algoritmini o‘z ichiga oladi va bu algoritm DES algoritmidan 16 mln. marta kuchliroqdir. PGP algoritmi esa 1991 yil Filippssimmerdan (AQSH) tomonidan yozilgan va elektron pochta orqali uzatiladigan xabarlarni shifrlash uchun ishlatiladigan PGP dasturlar paketi yordamida amalga oshiriladi. PGP dasturiy vositalari Internet tarmog‘ida elektron pochta orqali axborot jo‘natuvchi foydalanuvchilar tomonidan shifrlash maqsadida keng foydalanilmoqda.