Gurux talabasi

II.BOB. Har bır yosh guruhıdagı bolalarnı predmetlar shaklı bılan 
tanıshtırısh metodıkası 
2.1. Bolalarning predmetlar shakli va geometrik figuralarni idrok 
qilishidagi o‘ziga xos xususiyatlar.
Matematika mashg‘ulotlarida bolalar eng sodda geometrik figuralar bilan, 
ularning ba’zi xossalari bilan tanishadilar, buyumlarni geometrik etalonlar bilan 
taqqoslash asosida ularning (buyumlarni) shaklini tahlil qilish va baholashni 
o‘rganadilar.Bolalarda asta-sekin shakl haqidagi umumiy tasavvur shakllanadi, 
bunday tasavvur maktabda geometriya, chizmachilik kabi fanlarni o‘zlashtirish 
uchun asos bo‘ladi. Tug‘ilgan bolalar geometrik figuralarni his eta boshlaydilar. 
Masalan, bir nechta turli butilkalarni bolaning oldiga terib qo‘ysak, bola ovqat 
yeydigan butilkasini ko‘zi bilan, labi bilan teshib yuboray deydi. Bola biroz 
ulg‘aygandan so‘ng o‘yinchoqlarini geometrik figuralar bilan solishtira boshlaydi. 
Masalan: Mana bu tayoq stolbaga o‘xshaydi, mana bu tarvuzga o‘xshaydi, ya’ni 
hamma narsalarni bir-biriga o‘xshatish. Predmetlarning shaklini aniqlashda 
geometrik figuralar etalon bo‘lib xizmat qiladi. Shakl xuddi o‘lchamga o‘xshab bir 
predmetni ikkinchi predmetdan farqlashga yordam beradi. 
Bolalarda shakl haqidagi tasavvurlarini shakllantirish sensor tarbiyaning bir 
muammosi deb hisoblanadi. Kam tanish bo‘lgan predmetlar shaklini hech narsa 
bilan o‘xshata olmaydi, shuning uchun shaklning belgisiga ko‘ra ularni 
umumlashtira olmaydilar. Predmet shaklini aniqlashda geometrik figuralarning rol 
katta. 2-3 yashar bolalar geometrik figuralarni oddiy o‘yinchoq deb his etadilar. 
Masalan: silindr – stakan, stolba; konus – stakan, stolba; konus – minora. Shuning 
uchun geometrik figuralar bilan tanishtirish katta ahamiyatga ega (doira, kvadrat, 
uchburchak). Bolalar maishiy xizmat qiluvchi predmetlarni etalon (ko‘rgazma deb 
hisoblangan geometrik figuralarni his eta boshlashadi. Shaklni ko‘rish va his qilish 
orqali, harakat tuyg‘ulari orqali idrok etishni tashkil etish, uning xossalarini 
namoyon qiluvchi xilma xil ishlardan foydalanish, figuralar nomini, ularning 
xossalarini, harakat usullari nomini aytish bolalarning figuralar haqidagi 
tasavvurlarini aniqlash imkonini beradi. Kichkintoylar predmetlarni faqat ko‘z bilan 

---

15 
ko‘ribgina qolmasdan, balki qo‘liga oladi va og‘ziga solib ko‘radi. Keyinchalik esa 
so‘zlashga harakat qiladi. Bolalarga uchburchak, doira va kvadrat shakllari 
tasvirlangan kartochkalar tarqatiladi va quyidagicha topshiriq beriladi: Rasmdagi 
uchburchak shakllarini birlashtirib chiqing. Bolalar uchburchak shakllarini qalam 
yordamida birlashtirib chiqadilar. Tarbiyachi bilan bolalar gilam ustida doira qurib 
o`tiradilar. Gilamda katta klyonka ustida plakat va geometrik shakllar (doira, 
uchburchak, kvadrat) to‘plami. Tarbiyachi boshchiligida geometrik shakllardan turli 
narsalarni applikatsiya usulida yopishtiradilar. Buning uchun g`oyani bolalardan 
so`rash mumkin. Masalan: «Bolajonlar, mana shu geometrik shakllardan turli 
narsalarni yasash mumkin, hozirgi nimalar yasashni xohlashingizni aytasizlar. Men 
yozib olaman va birgalikda yasaymiz.