Гящряман Рясул оьлу Рзайев



Yüklə 1,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə21/28
tarix21.11.2019
ölçüsü1,61 Mb.
#29650
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   28
217 ucot


 
11.6. Ямлак верэиси вя онун учоту 
 
Азярбайжан  Республикасы  яразисииндя  йерляшян  вя  физики 
шяхслярин  хцсуси  мцлкиййятиндя  олан  тикилилярин  вя  онларын 
щиссяляри  олан  биналарын,  щямчинин  онларын  истифадя  олунмасын-
дан  асылы  олмайараг  физики  шяхсляря  мяхсус  вясаитляр  ямлак 
верэисинин  юдяйижисидир.  Дювлят  щакимиййяти  органлары,  бцджя 
тяшкилатлары  вя  йерли  юзцнцидаряетмя  органлары,  Азярбайжан 
Республикасынын  Милли  Банк  вя  онун  гурумлары,  дювлят 
фондлары  вя  ялиллярин  ижтимаи  тяшкилатлары  ямлак  верэисини 
юдямякдян азаддыр. 
Биналар  цзря  ямлак  верэиси  мцвафиг  ижра  щакимиййяти  ор-
ганларынын мцяййян етдийи гайдада биналарын щяр ил йанварын –
ня  мцяййянляшдирилян  инвентар  дяйяриня  ясасян  щесабланыр. 
Мцвафиг органлар верэинин юдянмяси барядя юдяниш билдиришинин 
верэи  юдяйижисиня  ийунун  1-дян  эеж  олмайараг  вермялидирляр. 
Мцяссисянин ямлак верэиси цчцн верэи дюврц тягвим или сайылыр. 
Мцяссисялярин ямлак верэиси цзря бцджя иля щесаблашмала-
рын учоту (банклардан башга) 68 №-ли «Бцджя иля щесаблашма-
лар»  щесабынын  «Ямлак  верэиси  цзря  щесаблашмалар»  субщеса-
бында апарылыр. 
Верэинин  мцяййян  олунмуш  гайдада  щесабланмыш  мяб-
ляьи  80  №-ли  «Мянфяят  вя  зяряр»ляр  щесабынын  дебетиндя  вя  68 
№-ли «Бцджя иля щесаблашмалар» щесабынын кредитиндя якс етди-
рилир.  Вясаитин  бцджяйя  кечирилмяси  иля  ялагядар  олараг  68  №-ли 
«Бцджя иля щесаблашмалар» щесабынын дебети вя 51 №-ли «Щесаб-
лашмалар щесабы»нын кредитиня йазылыш едилир. 
Мцяссисянин  ямлакындан  верэи  цзря  юдямялярин  мябляьи 
мцяссисялярин йерляшдийи ярази цзря дювлят бцджясиня юдянилир. 
Рцблцк вя иллик щесаблашмалар цзря верэи мцвафиг мцща-

 292
 
сибат  (малиййя)  щесабынын  тягдим  едилмяси  цчцн  мцяййян 
олунмуш мцддятдян сонра 10 эцн ярзиндя юдянилир. 
Юдянишлярин  бцджяйя  там  щяжмдя  дахил  олмасынын  тямин 
едилмяси мягсядиля мцяссися юдямя тапшырыьына тядиййянин юдя-
мя  мцддятинядяк  мцвафиг  банк  идарясиня  тягдим  етмяли  вя 
банк тяряфиндян биринжи нювбядя ижра олунмалыдыр. 
Артыг юдянилмиш верэи мябляьи нювбяти юдянишляр щесабына 
нязяря  алынмасы  вя  йа  верэи  идарясиня  бу  барядя  дахил  олдуьу 
эцндян  5  эцн  ярзиндя  тядиййячи  тяряфиндян  мцяссисяйя  гайта-
рылмалыдыр. 
   
 
   

 293
 
 ФЯСИЛ 12. МЦЩАСИБАТ (МАЛИЙЙЯ) ЩЕСАБАТЫ 
12.1. Мцщасибат (малиййя) щесабаты щаггында анлайыш, онун 
тяркиби вя вязифяляри 
 
Мцщасибат  (малиййя)  щесабатынын  тяртиб  олунмасы  мцяс-
сися  учот  ямялиййатларынын  апарылмасынын  йекун  мярщялясидир. 
Мцщасибат щесабы мцяссисянин ямлак вя малиййя эюстярижилярини 
характеризя едян, щесабат дюврцндя бцтцн тясяррцфат фяалиййяти 
ямялиййатларынын учотда якс олунмасы нятижялярини йекунлашдыр-
магла, гябул олунмуш учот моделиня уйьун олараг идаряетмя 
гярарларынын гябул олунмасындан истифадя едиляжяк информасийа 
системинин йарадылмасыны тямин едир. 
Мцщасибат  щесабаты  игтисади  информасийаларын  щазырлан-
масы системиндя мцщцм рол ойнайыр. О, учотун бцтцн форма-
лары  (мцщасибат,  статистика,  оператив-техники)  цзря  щазырланмыш 
информасийалардан  истифадя  етмякля,  бцтцн  истифадячиляр  цчцн 
план,  норматив  учот  эюстярижиляринин  мцгайися  олунмасынын 
эениш  формада  шярщини  эюстярмякля,  етибарлы  вя  айдын  формайа 
салынмасыны тямин едир. 
Вахтында бу тяляб олунан кейфиййят эюстярижиляриня уйьун 
тяртиб  олунмуш  щесабат  мцяссисянин  малиййя-тясяррцфат  вязий-
йятинин  даща  да  эенишлянмяси  вя  мющкямляндирилмяси,  бунун 
цчцн  йени  имканларын  арашдырылыб  тапылмасы,  мянфяятин  артырыл-
масы,  малиййя  вязиййятинин  даща  да  мющкямляндирилмяси  вя 
цмумиййятля  идаряетмя  системинин  даща  да  тякмилляшдирилмя-
синдя эенишя шякилдя истифадя олунур.    
Мцщасибат щесабатынын формалашмасынын тяркиби, мязму-
ну  вя  методики  ясаслары,  «Мцщасибат  учоту  щаггында»  Азяр-
байжан Республикасынын 24 март 1995-жи ил вя 29 ийун 2004-жц 
ил  тарихли  Ганунларында  мцяййян  олунмушдур.  Щямин  ганун-
ларда Азярбайжан Республикасында  мцщасибат  учотунун дюв-
лят  тяряфиндян  тянзимлянмяси  гайдалары,  мцщасибат  (малиййя) 
щесабатынын тяртиб олунмасы принсипляри, няшри гайдасы, мцщаси-
бат  учоту  информасийаларынын  дцзэцнлцйцнцн  тяминаты  мцяй-

 294
 
йян олунмушдур. 
Мцщасибат щесабаты мцяссисянин тясяррцфат щяйатыны идаря 
етмяк  вя  она  оператив  рящбярлик  етмяк  цчцн  ян  мцщцм 
васитялярдян бири щесаб олунур. Щесаабат йалныз мцяссися цчцн 
мцяййян олунмуш прогноз вя тапшырыгларын йериня йетирилмяси-
ня нязарят етмяк цчцн дейил, ейни заманда онун тяртиб едилмя-
си  цчцн  дя  эениш  имканлар  ачыр.  Щесабат  ейни  заманда  кянар 
мараглы шяхсляр цчцн дя ятрафлы информасийа мянбяидир. 
Бир  гайда  олараг  кечян  щесабат  дюврцнцн  щесабатынын 
диггятля  юйрянилмяси  сащясиндя  эяляжяк  дювр  цчцн  планлар, 
програмлар вя тапшырыглар ишляниб щазырланыр. 
Базар  игтисадиййаты  шяраитиндя  мцщасибат  (малиййя)  щеса-
баты  гаршысында  бир  сыра  вязифяляр  гоймушдур.  Щямин  вязифяляр 
ашаьыдакыларла характеризя едиля биляр: 
а) щесабат базар игтисадиййатынын вя бейнялхалг стандарт-
ларын тялябляриня жаваб вермякля, она уйьун гурулмалыдыр; 
б) щесабат эюстярижиляри етибарлы, ардыжыл, мцгайися олунан 
вя дцзэцн олмалыдыр; 
в)  щесабат  садя  анлашылан  олмагла,  мцяййян  олунмуш 
вахтларда  тяртиб  олунуб,  тяйинатлара  уйьун  олараг  тягдим 
олунмалыдыр. 
Азярбайжан Республикасында мювжуд олан ганунверижили-
йя  эюря  игтисади  субйектлярин  мцщасибат  малиййя  щесабатлары, 
онларын реал вя дцзэцнлцйц мцстягил щцгугу олан нязарятедижи 
органлар  тяряфиндян  тясдиг  едилдикдян  сонра  щцгуги  вя  физики 
шяхсляр,  щабеля  бцтцн  мараьы  олан  истифадячиляр,  иштиракчылар  вя 
башга органлар цчцн ачыг няшр едиля биляр. 
Мцяссисялярин (бцджя идаряляриндян башга) мцщасибат ще-
сабатларынын тяркиби ясасян мцщасибат балансындан вя она ялавя 
едилян  малиййя  нятижяляри  (мянфяят  вя  зярярляр)  вя  онларын  исти-
фадяси, ямлакын, фондларын, дювриййя вясаитляринин, хцсуси капи-
талын, пул вясаитляринин,  гейри-мадди активлярин, малиййя вя ка-
питал  гойулушларынын  вя  саир  актив  вя  пассивлярин  щярякяти 
щаггында щесабатлардан ибарятдир. 
Мцщасибат  (малиййя)  щесабатларынын  нцмуняви  формалары 

 295
 
вя онларын тяртиб олунмасы гайдалары, Азярбайжан Республикасы 
Малиййя  Назирлийи  тяряфиндян  мцяййян  едилмишдир.Мцщасибат 
щесабатынын  тяркиби  тяртиб  вя  тягдим  олунма  вахтындан  асылы 
олараг  мцяййян  олунур.  Мцяссисялярин  щесабатлары  рцблцк  вя 
иллик  щесабатлара  бюлцнцр.  Бцтцн  мцяссисяляр  цчцн  щесабат  или 
01 йанвар 31 декабр дахил олмагла олан дювр сайылыр. Мцщаси-
бат щесабатларындакы мялуматлар синтетик вя аналитик учот  мя-
луматларына ясасланыр.      
Мцщасибат  (малиййя)  щесабатынын  тяркибляриня  ашаьыдакы 
щесабат формалары дахилдир: 
1. Мцяссисянин мцщасибат балансы – форма №1. 
2. Малиййя нятижяляри вя онлардан истифадя щаггында щеса-
бат – форма №2 
3. Мцяссися балансына ялавя – форма №5. 
«Мцщасибат  учоту  щаггында»  Азярбайжан  Республикасы 
Ганунунун  31-жи  маддясиня  ясасланараг  эюстярилян  щесабат-
лара мцщасибат учоту стандартларына мцвафиг олараг башга ще-
сабат формалары вя изащатлар ялавя едиля биляр. 
Банк, сыьорта, верэи вя диэяр дювлят органлары илкин учотун 
апарылмасы  барядяки  тялиматлары,  мцщасибат  (малиййя)  щесабат-
ларыны,  онларын  долдурулмасы  гайдаларыны  Азярбайжан  Респуб-
ликасы малиййя Назирлийинин разылыьы иля тясдиг едирляр. 
 
 
12.2. Мцщасибат балансы вя онун мязмуну 
 
Мцщасибат  балансы  щесабат  дюврцнцн  сон  эцнцня  гядяр 
мцяссисянин вя диэяр тясяррцфат субйектляринин ямлак вя малий-
йя  вязиййятини  якс  етдирян  малиййя  щесабаты  формасыдыр.  Базар 
игтисадиййатына  кечидля  ялагядар  олараг  мцяссисялярин  мцщаси-
бат балансынын тяртиб олунмасында бир сыра дяйишикликляр едилмиш 
вя онун бейнялхалг мцщасибат учоту стандарталрына уйьунлаш-
дырылмасы нязярдя тутулмушдур.   
Азярбайжан  Республикасынын  бцтцн  идаря  вя  мцяссисяля-

 296
 
риндя  «Мцщасибат  учоту  щаггында»  Ганунун  тялябляриня  уй-
ьун олараг мцщасибат балансы тяртиб олунур.  
Мцяссисялярин  малиййя  щесабатларынын  тяркиби  ясасян  мц-
щасибат  балансындан  вя  она  ялавя  олунмуш  щесабатлардан 
ибарятдир. (1-жи бюлмянин 2-жи фяслиня бах). 
Баланс  тяртиб  олунаркян  ясасян  ашаьыдакы  принсиплярин 
щяйата кечирилмяси тямин олунмалыдыр: 
- мцщасибат балансында илин яввялиндя якс олунмуш эюстя-
рижиляр  кечян  илин  сонуна  олан  эюстярижиляря  (галыглара)  бярабяр 
олмалыдыр; 
- мцщасибат учоту гайдаларында мцяййян олунмуш прин-
сиплярдян башга, балансын активиндя вя пассивиндя якс олунмуш 
маддялрин  биринин  диэяри  иля,  йяни  мянфяятин  зярярля,  дебиторун 
кредиторла явязлянмясиня ижазя верилмир; 
-  мцщасибат  щесабалры  цзря  галыглар  балансда  жямлянмиш 
шякилдя, йяни дебет галыьы олан аналитик щесабларын галыьы (салдо) 
активдя, кредит галыьы оланлар пассивдя якс олунур; 
- мцщасибатын балансда якс олунан эюстярижиляринин доьру 
вя  дцзэцнлцйц  мцяссися  ямлакынын  иллик  балансын  тяртибинядяк 
апарылан инвентарлашма нятижяси иля тясдиг олунмалыдыр. 
Баланс  маддяляри  мцщасибат  учоту  эюстярижиляри  ясасында 
долдурулур.  1  №-ли  «Мцщасибат  балансы»нда  бцтцн  маддяляр 
цзря  мцщасибат  учоту  щесаблары  эюстярилмишдир.  Бцтцн  щесаб-
ларда якс олунмуш галыглар баланс маддяляри цзря кючцрцлцр. 
Мцщасибат балансында мцяссися ямлакы ики формада юзц-
нц ифадя едир. Балансын активиндя мцяссисяйя мяххсус олан ям-
лак вя онун гурулушу, пассивиндя ися онларын ямяля эялмя мян-
бяляри,  йяни  мцяссисянин  тясяррцфат  фяалиййятинин  тяшкилиня 
гойулан  вясаитин  щяжми  вя  онун  йарадылмасында  иштирак  едян 
вясаит мянбяляри эюстярилир. 
Балансын  активиндя  вя  пассивиндя  якс  олунмуш  щяр  бир 
цнсцр  баланс  маддяси  адланыр.  Азярбайжан  Республикасында 
щазырда тяртиб олунан  мцщасибат балансы актив цзря  цч, пассив 
цзря ики бюлмядян ибарятдир. 
Балансын активинин биринжи бюлмясиндя ясас вясаитляр вя саир 

 297
 
дювриййядянкянар активляр дахилдир. Бу бюлмядя ясас вясаитляр, 
гейри-мадди активляр, гурашдырыласы аваданлыглар, баша чатдырыл-
мамыш  капитал  гойулушу  цчцн  мцддятли  малиййя  гойулушлары, 
тясисчилярля  щесабалашмалар,  саир  дювриййядянкянар  активляр 
дахилдир. 
Икинжи  бюлмядя  ещтийатлар  вя  мясряфляр,  йяни  истещсал  ещти-
йатлары,  азгиймятли  вя  тезкющнялян  яшйалар,  битмямиш  истещсал, 
щазыр мящсул, маллар вя саиря якс олунур. 
Цчцнжц  бюлмядя  пул  вясаитляри,  щесаблашмалар  вя  саир 
активляр  дахилдир.  Бу  бюлмядя  малаланлара  йцклянмиш  маллар, 
дебиторларла щесаблашмалар, гыса мцддятли малиййя гойулушлары, 
пул  вясаитляри  (касса,  щесаблашма  щесабы,  валйута  щесабы  вя  с.) 
саир дювриййя активляри вя саир эюстярилир. 
Балансын активиндя кечмиш иллярин вя щесабат илиня аид олан 
зярярляр дя якс олунур. 
Балансын пассив щиссяси ики бюлмядян ибарятдир. 
Биринжи бюлмядя  хцсуси вясаитлярин мянбяяляри, йяни капи-
тал, ещтийат капиталы, йыьым вя истещлак фондлары, кечиш иллярин бю-
лцшдцрцлмямиш  мянфяяти.  Эюстярилянлярдян  башга  мцяссисянин 
щесабат  илиндяки  мянфяяти,  щесабат  илиндяки  бюлцшдцрцлмямиш 
мянфяяти як олунур. 
Икинжи бюлмядя щесабалшмалар вя саир пассивляр, йяни узун-
мцддятли  банк  кредитляри,  узунмцддятли  боржлар,  гысамцддятли 
банк  кредитляри,  кредиторларла  щесабалашмалар,  эяляжяк  дюврцн 
эялирляри вя саиря эюстярилир. 
Балансын активи вя пассиви цзря мцщасибат учоту, йазылышла-
рындан сонра балансын йекуну мцяййянляшир. Актив цзря баланс 
эюстярижиляринин  жями  360-жы  сятиодя  якс  олунур.  Бу  сятирдя 
эюстярилян  баланс  йекуну  080,  180,  330,  340  вя  350-жи  сятирляр 
цзря мябляьлярин жямини тяшкил едир. 
Пассив цзря балансын йекуну 780-жы сятирдя, 480 вя 770-жи 
сятирлярин жямини тяшкил едир. 
Мцщасибат учотунда гябул олунмуш гайдайа эюря балан-
сын  активи  вя  пассиви  бир-бириня  бярабяр  олмалыдыр,  йяни  сятир 
360=сятир 780. 

 298
 
12.3. Мцщасибат (малиййя) щесабатына ялавя олунмуш 
щесабат формалары 
 
Мцяссисянин  тясяррцфат-малиййя  нятижялярини  якс  етдирян 
мцщасибат (малиййя) щесабатына мцщасибат балансы иля бирликдя 
«Малиййя  нятижяляри  вя  онлардан  истифадя  щаггында  щесабат» 
(форма  №2)  «Мцяссися  балансына  ялавя»  (форма  №5)  дя  ялавя 
олунур. 
Малиййя нятижяляри вя онлардан истифадя щаггында щесабат-
да  щесабат  дюврцндя  мцяссисянин  мянфяятинин  формалашмасы 
эюстярижиляри  якс  етдирилир.  Эюстярилян  щесабат  формасы  мцясси-
сянин мцщасибат балансына ялавя олунан мцщцм щесабатдыр. 
Малиййя нятижяляри вя онлардан истифадя щаггында щесабат-
да мцяссисянин щесабат дюврцндя мянфяят вя зярярляринин мцх-
тялиф  мянбяляр  цзря  (мящсул  сатышындан  дахил  олан  эялир  (сатыш 
пулу) сатышданкянар ямялиййатлардан ялдя едилян эялир вя иткиляр, 
коммерсийа  хяржляри,  мянфяятдян  верэилярин  юдянилмяси  вя  с.) 
формалашмасы щаггында информасийа верилир. Щесабат ашаьыдакы 
дюрд бюлмядн ибарятдир: 
1.
  Малиййя нятижяляри.  
2.
  Мянфяятдян истифадя. 
3.
  Бцджяйя юдямяляр. 
4.
  Мянфяятдян верэи цзря эцзяштляр щесабланаркян нязяря 
алынан хяржляр вя мясряфляр. 
Щесабат  жядвялинин  биринжи  бюлмяси  дюрд  сцтуна,  икинжи 
бюлмяси цч, цчцнжц бюлмяси дюрд вя дюрдцнжц  цч сцтуна бю-
лцнмцшдцр. 
Щесабатын биринжи бюлмясиндя – мящсулларын (иш вя хидмят-
лярин),  сатышындан  пул  ифадясиндя  мядахил  олунан  цмуми  эялир, 
ялавя дяйяр верэиси, аксизляр, сатылмыш мящсулларын истещсал мяс-
ряфляри, сатыш нятижяляри, саир сатыш нятижяляри, сатышдан кянар ямя-
лиййатлардан алынан эялирляр вя хяржляр, мянфяят вя зярярлярин жя-
ми,  баланс  мянфяяти,  йахуд  зяряри  вя  малиййя  нятижяляри  цзря 
мцяссисялярин сайы эюстярилир. 

 299
 
Икинжи  бюлмядя  мянфяятдян  истифадя  –  йяни  бцджяйя  юдя-
мяляр,  ещтийат  капиталы  вя  фондуна,  йыьым  фондуна,  истещлак 
фондуна, хейриййя мягсядляриня айырмалар якс олунмалыдыр. 
Цчцнжц бюлмядя бцджяйя юдямяляр – йяни ямлак верэиси, 
мянфяятдян (эялирдян) верэи, йералты сярвятлярдян истифадя вя ят-
раф мцщити чиркляндирмяйя эюря юдянишляр, торпаг верэиси, ялавя 
дяйяр верэиси, аксизляр, ихраж эюмрцк рцсумлары, идхал эюмрцк 
рцсумлары, эялир верэиси, саир верэиляр вя игтисади санксийалар эюс-
тярилир. 
Дюрдцнжц бюлмядя – мянфяятдян верэи цзря эцзяштляр ще-
сабланаркян  нязяря  алынан  хяржляр  вя  мясряфляр  –  йяни  истещсал 
вя  гейри-истещсал  тяйинатлы  капитал  гойулушларынын  малиййяляш-
мясиня,  елми-тядгигат  ишляринин  апарлмасына,  тябияти  мцщафизя 
тядбирляринин  кечирилмясиня,  сящиййя,  халг  тящсили,  мядниййят  вя 
саиря хяржляр якс олунур. 
Мцщасибат балансына ялавя олунан диэяр форма «Мцяссися 
балансына ялавя»дир (Форма №5). Щямин формада мцяссисянин 
хцсуси  капиталы  вя  фондларын  щярякяти,  борж  вясаитляринин  щяря-
кяти, дебитор вя кредитор боржлары, гейри-мадди активлярин тярки-
би, малиййя гойулушлары, сосиал эюстярижиляр, узунмцддятли инвес-
тисийа  вя  малиййя  гойулушларынын  малиййяляшдирилмяси  цзря 
вясаитлярин  щярякяти  вя  балансархасы  щесабларда  учота  алынан 
гиймятлиляр щаггында информасийалар якс олунур. 
Биринжи  бюлмядя  «Мцяссисянин  хцсуси  капиталы  вя  фондларын 
щярякяти»  иля  ялагядар  олан,  мцяссисянин  низамнамя  капиталы, 
ялавя вя ещтийат капиталы, ещтийат фондлары, кечмиш иллярин бюлцш-
дцрцлмямиш  мянфяяти,  сосиал  сфераларын  вясаити  фонду  якс  етди-
рилир. 
Биринжи бюлмянин 2-жи бюлмясиндя истещлак фондлары, гаршы-
дакы хяржляр вя юдямяляр, шцбщяли боржлар цзря ещтийатлар (сятир 
140, 150, 160) эюстярилир. 
Икинжи «Борж вясаитляринин щярякяти» бюлмясиндя узунмцд-
дятли вя гысамцддятли кредитляр вя истигразлар формасында алынан 
вя  вахтында  юдянмяйян  вясаитляр  якс  олунур.  Бюлмя  балансда 
якс  олунан  гайдада  гурулмагла  борж  вясаитляринин  щесабат 

 300
 
дюврцнцн яввялиня, алынмыш вясаит юдяниши вя илин сонуна галыг 
эюстярилир.  Банк  кредитляри  вя  алынмыш  истигразлар  аналитик  учот 
эюстярижиляри ясасында якс олунур. Бюлмянин маддяляри мцщаси-
бат учотунун 90 №-ли «Гысамцддятли банк кредитляри», 92 №-ли 
«Узунмцддятли  банк  кредитляри»,  93  №-ли  «ишчиляр  цчцн  банк 
кредитляри»,  94  №-ли  «Гысамцддятли  боржлар»  щесабларында  якс 
олунмуш эюстярижиляр ясасында тяртиб олунур. 
Цчцнжц  «Дебитор  вя  кредитор  боржлары»  бюлмясиндя  бир  иля 
гядяр,  бир  илдян  артыг  вя  диэяр  вахты  кечмиш  дебитор  боржларын 
щярякяти  якс  олунур.  Бу  бюлмянин  эюстярижиляри  60  №-ли  «Мал-
сатан вя подратчыларла щесаблашмалар», 61 №-ли «Верилмиш аван-
слар  цзря  щесаблашмалар»,  70  №-ли  «Ямяйин  юдяниши  цзря  ишчи 
щейяти  иля  щесаблашмалар»,  71  №-ли  «Тящтялщесаб  шяхслярля  ще-
саблашмалар»,  76  №-ли  «Мцхтялиф  дебитор  вя  кредиторларла  ще-
саблашмалар»  вя  саиря  ялагядар  синтетик  вя  аналитик  щесабларда 
якс олунмуш йазылышлар ясасында тяртиб олунур. 
Дюрдцнжц  «Гейри-мадди  активлярин  тяркиби»  вя  бешинжи 
«Ясас  вясаитлярин  щярякяти»    бюлмяляриндя  гейри-мадди  активляр 
вя ясас вясаитляр онларын нювляри вя груплар цзря якс олунур. Бу 
бюлмядя ифадя олунан эюстярижиляр 01 №-ли «Ясас вясаитляр», 02 
№-ли «Ясас вясаитлярин кющнялмяси», 04 №-ли «Гейри-мадди ак-
тивляр», 05 №-ли «Гейри-мадди активлярин кющнялмяси» щесабла-
рындакы эюстярижиляр ясасында тяртиб олунур.      
Алтынжы  «Малиййя  гойулушлары»  бюлмясиндя  щесабат  илинин 
яввяли  вя  сонуна  узумцддятли  вя  гысамцддятли  малиййя  гойу-
лушлары, онларын нювляри цзря якс олунур. Бу мялуматларын тяртиб 
олунмасында 06 №-ли «Узунмуддятли малиййя гойулушлары», 58 
3-ли  «Гысамцддятли  малиййя  гойулушлары»  щесабларына  аид  олан 
субщесакбаларын йазылышларындан истифадя едилир. 
Йеддинжи «Сосиал эюстярижиляр» бюлмясиндя – сосиал ещтийаж-
лара айырмалар, йяни сосиал сыьорта фондуна, мяшьуллуг фондуна 
айырмалар якс олунур. Бу бюлмядя истещлака йюнялдилмиш вяса-
итляр,  о  жцмлядян  ямяк  юдянишляри  хяржляри,  пул  юдянишляри  вя 
мцкафатлар,  мцяссися  ямлакындан  олан  сящм  вя  яманятлярдян 
эялирляр эюстярилир. 

 301
 
Сяккизинжи  «Узунмцддятли  инвестисийа  вя  малиййя  гойулуш-
ларынын малиййяляшдирилмяси цзря вясаитлярин щярякяти» бюлмясиндя 
узунмцддятли  капитал  гойулушу  вя  диэяр  малиййя  гойулушлары 
эюстярилир. 
Щесабат формасынын 4-жц сцтунунда щесабат дюврц ярзин-
дя мцяссисянин щесабаланмыш юзцнямяхсус вясаити якс олунур. 
Йяни  ясас  вясаитляр,  гейри-мадди  активляря  ил  ярзиндя  айырма-
лардан жямлянмиш вя мцяссися сярянжамында капитал гойулушу 
вя диэяр узунмцддятли малиййя гойулушларына истифадя олунмасы 
цчцн  вясаитляр  эюстярилир.  Форманын  2-жи  сцтунунун  820-жи 
сятриндя  кредитляриндян,  истиграз,  башга  мцяссисялярдян  борж 
алынмыш  вясаитляр,  тикинтидя  иштирак  пайы,  бцджядян  кянар  фонд-
лардан вя саирдян жялб олунмуш вясаитляр якс олунур. 
Щесабат  формасыны  «Истифадя  едилиб  адлы»5-жи  сцтунундан 
фактики  олараг  06  №-ли  «Узунмцддятли  малиййя  гойулушлары», 
07  –ли  «Гурашдырыласы  аваданлыглар»,  08  №-ли  «Капитал  гойу-
лушлары»  вя  61  №-ли  «Верилмиш  аванслар  цзря  щесаблашмалар» 
щесабларында якс олунмуш вясаитляр эюстярилир. 
Дюггузунжу  «Балансархасы  щесабларда  учота  алынан  гий-
мятлиляр щаггында арайыш» бюлмясиндя балансархасы щесабаларда 
якс  олунан  вясаитляр  вя  ющдяликляр  эюстярилир.  Бурада  ижаряйя 
эютцрцлмцш ясас вясаитляр (001), мясулиййятли мцщафизяйя гябул 
едилмиш маллар (004), зяряря силинмиш цмцдсцз дебитор боржлары 
(007) дахил едилир. Беляликля бу бюлмядя якс олунмуш мялумат-
лар мцяссися ямлакы сайылмайан, лакин онун малиййя-тясяррцфат 
фяалиййятиня  тясир  едян  эюстярижиляри  гиймятляндирмяк  цчцн  исти-
фадя олунур.   
 
 
12.4. Иллик мцщасибат (малиййя) щесабатына ялавя  
изащатлы арайыш 
 
Мцяссисялярин иллик мцщасибат (малиййя) щесабатына (кичик 
мцяссисяляри  чыхмагла)  бир  гайда  олараг  ялавя  изащатлы  арайыш 

 302
 
тягдим олунмалыдыр. Мцщасибат учоту щаггында» Азярбайжан 
Республикасынын Ганунунда мцщасибат (малиййя) щесабатынын 
билаваситя  беля  бир  арайышын  ялавя  олунмасы  мцяййян  олунма-
мышдыр. Лакин, узун иллярин тяжрцбяси эюстярир ки,  изащат харак-
терли  арайыш  иллик  мцщасибат  (малиййя)  щесабатынын  тяркибиндя 
тягдим олунмасы чох файдалы нятижяляр верир. Бу тяжрцбя игтисади 
жящятдян йцксяк сявиййядя инкишаф етмиш вя базар игтисадиййаты 
шяраитиндя ишляйян юлкялярдя дя истифадя олунур. 
Изащатлы арайыш-иллик мцщасибат (малиййя) щесабатына ялавя 
олмуш  сярбяст  щесабат  формасы  олмагла,  мцяссисянин  бцтцн 
игтисади  малиййя-тясяррцфат  бюлмяляринин  иштиракы  иля  тяртиб  олу-
нур. Бу сянядин тяртиб олунмасы иля ялагядар информасийа нор-
малары  мцяййян  олунмушдур  ки,  бу  да  тяртиб  олунан  изащлы 
арайышда  мцяссисянин  бцтцн  истещсалынын,  тясяррцфат-малиййя 
фяалиййятинин вя балансда якс олунумуш эюстярижиляри ятрафлы шярщ 
вя тящлил едян мязмуна малик олмасыны тяляб едир. 
Изащатлы  арайышда  ясасян  о  мялуматлар  шярщ  олунмалыдыр 
ки,  щямин  мялуматлар  мцщасибат  учоту  стандартлары  вя  прин-
сиплярини  ящатя  едян  ганунверижилик  тялябляри  тягдим  олунмуш 
иллик  мцщасибат  учоту  щесабаты  формасында  якс  олунмамышдыр. 
Арайышда  мцяссисянин  жари,  инвестисийа  вя  малиййя  фяалиййяти, 
щесабат  илиндя  тясяррцфат-малиййя  фяалиййятиня  тясир  едян  амил-
ляр,  иллик  щесабат  нятижяляринин  гиймятляндирилмяси  вя  мцяссися 
сярянжамында  галан  мянфяятин  бюлцшдцрцлмяси,  баш  вермиш  ит-
килярин сябябляри шярщ олунмалыдыр.      
Изащатлы арайышын ашаьыдакы формада тяртиб олунмасы мяг-
сядяуйьун щесаб едиля биляр: 
1. Мцяссися тяшкилаты гурулушуна даир мялумат. 
2. Учот сийасятинин ачыгланмасы вя онун ясас принсипляри. 
3. Щесабат или ярзиндя мцяссисянин ясас фяалиййяти эюстяри-
жиляринин характеристикасы. 
4.  Истещсалат,  тясяррцфат-малиййя  эюстярижиляри  вя  онларын 
тящлили. 
Мцяссисянин  тяшкилати  гурулушуна  аид  олан  мялуматда 
там  ады,  тяшкилати-щцгуги  формасы,  йерляшдийи  цнваны,  дювлят 

 303
 
гейдиййатындан  кечмясиня  даир  мялумат,  низамнамя  капита-
лынын  щяжми,  сящмдарларын  сийащысы,  мцяссися  фяалиййятиндя  ишти-
рак едян бюйцк щяжмли коммерсийа вя диэяр мцяссисяляря даир 
мялуматлар якс олунмалыдыр. 
Учот сийасятинин ачыгланмасы вя онун ясас принсипляри бюл-
мясиндя  мцяссисядя  мцщасибат  учотунун  формасы,  принсипляри 
вя  стандартлары,  материал-истещсал  ещтийатларынын  мцщасибат 
учотунун апарылмасы информасийалары, учот сийасяти елементляри, 
щесабат  или  дюврцндя  учот  сийасятиндяки  дяйишикликляр  якс 
олунур. 
Щесабат  или  ярзиндя  мцяссисянин  ясас  фяалиййяти  эюстярижи-
ляри  бюлмясиндя  жари,  инвестисийа  вя  малиййя  фяалиййяти,  мящсул 
сатышынын щяжми, эюстярилян ишляр вя хидмятляр, мцяссисянин щеса-
бат илиндя сярф етдийи инвестисийа, ямлак вя малиййя вязиййятинин 
дяйишилмяси  эюстярижиляри  вя  онун  сябябляри  вя  мцщасибат 
щесабатындан  истифадя  едян  диэяр  мараглы  шяхслярин  истифадяси 
цчцн ялавя мялуматлар эюстярилир. 
Истещсалат тясяррцфат-малиййя эюстярижиляри вя онларын тящлили 
бюлмясиндя щесабат или дюврцндя апарылан аналитик тящлил вя ще-
сабат  формаларындан  истифадя  етмякля  мцяссисянин  бцтцн  иш 
фяалиййятинин  гиймятляндирилмяси, базар мцнасибятляриндя онун 
мювгейи, ишэцзар фяалиййяти ятрафлы эюстярилмялидир.  
Бу  эюстярижиляр  системиндя  мцяссисянин  ясас  вясаитинин, 
гейри-мадди активлярин, малиййя гойулушларынын, дебитор вя кре-
дитор  боржларынын  вязиййятини  якс  етдирян  ясаслы  информасийала-
рын, щямчинин мцяссисянин иши истещсал эцжцнцн даща да эениш-
лянмяси  цзря  апарылан  ямялиййатлар  якс  олунмалыдыр.  Беля 
мялуматлар мцяййян аналитик шярщли жядвяллярин ялавя олунмасы 
иля  дя  ятрафлы  эенишляня  биляр.  Мялуматларда  мящсул  сатышындан 
дахил олан пул вясаити, баланс мянфяяти, тямиз эялирляр, мцяссися 
ясас фяалиййяти цзря рентабеллик, ямлакын вязиййятини характеризя 
едян, малиййя вязиййяти эюстярижиляри шярщ олунмалыдыр. 
Иллик  мцщасибат  (малиййя)  щесабатына  изащатлы  арайышда 
ялавя  олараг  мцяссисянин  эяляжяк  дюврц  цчцн  мцщцм  игтисади 
вя  малиййя  эюстярижиляри  перспективасыны  якс  етдирян  информаси-

 304
 
йалар (бир нечя ил ярзиндя) инвестисийанын щяжми, малиййя гойу-
лушу,  игтисади  файдалылыьын  щесабатынын  щазырланыб  гуртардыьы 
вахтдан,  онун  тягдим  олундуьу  вахта  гядяр  олан  дюврдя 
йаранмыш йени нятижялярля ялавя тяклифляр эюстярилмялидир. 
 
 
 
12.5. Мцщасибат щесабатынн тягдим олунмасы  
гайдалары вя вахты 
 
Мцщасибат  учоту  щаггында  ганунун  тялябляриня  уйьун 
олараг иллик мцщасибат щесабатыны тясисчиляря вя тясис сянядляриня 
уйьун олараг мцлкиййятчиляря, дювлят верэи органларына, статис-
тика органларына вя мювжуд ганунверижилийя уйьун олараг мц-
яссися  фяалиййятиня  нязарят  едян  диэяр  дювлят  органларына  тяг-
дим едирляр. 
«Мцщасибат  учоту  щаггында»  Азярбайжан  Республикасы 
Ганунунда (маддя 11) коммерсийа тяшкилатларынын иллик малий-
йя  щесабатлары  ашаьыдакы  щесабат  дюврляри  цзря  тягдим  олун-
малыдыр: 
- ил ярзиндя октйабр айынын 1-дяк йени йарадылан мцщаси-
бат  учотунун  субйектляри  цчцн  биринжи  щесабат  дюврц  онларын 
ганунверижиликля  мцяййян  олунмуш  гайдада  дювлят  гейдиййа-
тына алындыьы тарихдян декабр айынын 31-и дахил олмагла; 
-  октйабр  айынын  1-дян  сонра  йени  йарадылмыш  мцщасибат 
учотунун  субйектляри  цчцн  ися  биринжи  щесабат  дюврц  онларын 
ганунверижиликля мцяййян едилмиш гайдада дювлят гейдиййатына 
алындыьы тарихдян нювбяти илин декабр айынын 31-и дахил олмагла; 
-  диэяр  мцщасибат  учотунун  субйектляри  цчцн  щесабат 
дюврц  йанвар  айынын  1-дян  декабр  айынын  31-и  дя  дахил  ол-
магла. 
Коммерсийа  тяшкилатлары  иллик  малиййя  щесабатларыны  вя 
бирляшмиш  (консалидя  едилмиш)  малиййя  щесабатларыны  дювлят  ор-
ганларына  ганунверижилик  актлары  иля,  диэяр  шяхсляря  ися  низам-
намяляри  иля  мцяййян  олунмуш  щалларда,  гайдада  вя  мцддят-

 305
 
лярдя тягдим едирляр. 
Гурумун  иллик  малиййя  щесабатынын  вя  бирляшмиш  малиййя 
щесабатларынын  ганунверижиликдя  мцяййян  едилмиш  щалларда 
аудитор  ряйи  иля  бирликдя  мятбуат  органында  дярж  олунмасы 
мцяййян  олунмушдур.  Бцджя  тяшкилатлары  вя  бцджядянкянар 
дювлят  фондларынын  малиййя  щесабатларынын  тягдим  олунмасы, 
щесабат  дюврляри  вя  дярж  едилмяси  гайдалары  мцщасибат  учоту 
сащясиндя  дювлят  тянзимлянмясини  щяйата  кечирян  Азярбайжан 
Республикасы Малиййя Назирлийи тяряфиндян мцяййян едилир. 
Мцяссисялярин  иллик  мцщасибат  (малиййя)  щесабатларынын 
нцсхясинин  ганунверижиликля  мцяййян  едилмиш  щалларда  аудитор 
ряйи иля бирликдя щяр щансы шяхся онун мцражияти ясасында пулсуз 
тягдим едилир. 
Ижтимаи ящямиййятли гурумлар вя мцщасибат (малиййя) ще-
сабатларыны щазырлайан коммерсийа тяшкилатлары мцщасибат учо-
ту  субйектинин  низамнамяси  иля  мцяййян  олунмуш  идаряетмя 
органы бу субйектин малиййя щесабатларынын щазырланмасына вя 
дярж олунмасына жавабдещдир.  
Азярбайжан  Республикасынын  назирликляри  вя  баш  идаряляри 
онларын  табелийиндяки  тяшкилатлар  цзря  ижмал  рцблцк  мцщасибат 
щесабатларыны щесабат дюврц гуртардыгдан сонра 45 эцндян эеж 
олмайараг,  иллик  мцщасибат  щесабатларыны  ися  щесабат  илиндян 
сонракы  апрел  айынын  25-дян  эеж  олмайараг  Азярбайжан  Рес-
публикасы Игтисадиййат Назирлийиня, Малиййя Назирлийиня, Дювлят 
Статистика Комитясиня вя Верэи Назирлийиня тягдим едирляр. 
Азярбайжан  Республикасынын  ганунверижилийиня  уйьун 
олараг мцяййян едилмиш гайдада ляьв едилян мцяссися (мцфлис-
ляшмя,  кюнцллц  ляьв  вя  саиря)  мящкямянин  мцфлисляшмяни  елан 
етдийи  тарих,  йахуд  ляьв  щаггында  гярар  гябул  олунаркян 
мцяййян  едилмиш  тарих  цчцн  ижмал  малиййя  (мцщасибат) 
щесабатларына тяртиб едир. 
Мцяссисялярин  ляьви  иля  ямялиййатларын  учотунда,  ляьв  ба-
лансы  вя  малиййя  (мцщасибат)  щесабатларынын  тяркибиня  эюря 
мясулиййят мцяссисянин ляьвини апаран ляьв комиссийасы дашыйыр. 
Мцяссисянин  ямлакы  ляьв  комиссийасынын  тяйин  етдийи  гий-

 306
 
мятлярля, йяни мцяссися ямлакынын вязиййятинин фактики мцмкцн 
сатыш гиймяти нязяря алынмагла якс етдирилир.  
Цмидсиз боржлар вя зярярляр ляьв балансына дахил едилмир. 
Ляьв  олунан  мцяссисянин  ющдяликляри  дягигляшдирилир  вя 
ляьв балансында, юдяниш эцнцндян башлайараг бюлэц цзря бяра-
бяр фаизлярля якс етдирилир. 
 
 
12.6. Мцщасибат (малиййя) щесабаты информасийаларындан 
истифадя едянляр 
 
Мцщасибат  (малиййя)  щесабатында  якс  олунмуш  тясяррц-
фат-малиййя  ямялиййатлары  нятижяляри  информасийаларынын  игтисади 
субйектлярин  идаря  олунмасында  хцсуси  ящямиййятини  нязяря 
алараг, щямин информасийалардан эениш истифадя едянляр системи 
мювжуддур. Мцщасибат (малийя) щесабаты информасийаларындан 
мцяссися иля мараглы олан истянилян щцгуги вя физики шяхсляр исти-
фадя едирляр. Бу бахымдан малиййя щесабаты информасийаларын-
дан  истифадя  едянляр  мцхтялиф  марагларын  ижрасыны  нязярдя 
тутурлар. 
Бир  груп  шяхсляри  мцяссисяйя  гойулан  капитал  цзря  мян-
фяятин  нятижяси,  диэярлярини  ялдя  олунан  мянфяят  цзря  верэилярин 
юдянмяси  мябляьи,  цчцнжц  группу  сярф  олунмуш  ямяйин  няти-
жяляри цзря ямяк щаггынын вахтында юдянилмяси вя саир информа-
сийалар марагландырыр. 
Бейнлхалг  мцщасибат  учоту  стандартларынын  цмуми  кон-
сепсийасына  эюря  мцщасибат  (малиййя)  щесабатындан  истифадя 
едянляри  ики  группа  айырмаг  олар.  Бунлардан  биринжи  група  аид 
олан  шяхсляр  мцяссисяни  идаря  едянляр,  икинжи  групп  ися  кянар 
истифадя едянлярдир ки, онларын мягсяди истифадя етдикляри информа-
сийалар  ясасында  мцяссися  иля  ялагядар  олараг  эяляжяк  фяалиййят 
даирясини  планлашдырмаг,  онун  инкишаф  имканларыны  юйрянмяк  вя 
нятижя олараг онларын мараьына уйьун гярарлар гябул етмякдир. 

 307
 
Дахили  истифадя  едянляря  –  мцяссисянин  рящбярлийи  дахилдир 
ки,  онлар  учот  информасийаларындан  планлашмада,  ишэцзар 
ямялиййатларын  ижрасы,  идаряетмя  вя  нязарят  системиндя  истифадя 
едирляр.  Бу  груп  шяхсляря  мцлкиййятчиляр,  тясисчиляр,  директорлар 
шурасы  цзвляри,  менежерляр,  мцяссися  табелийиндя  фяалиййят  эюс-
тярян бюлмялярин рящбярляри вя мцтяхяссисляр дахилдир. 
Мцлкиййятчиляри, тясисчиляри вя мцяссисянин рящбярлийини яса-
сян мянфяятлилик, тямиз активин щяжми, онларын щягиги олараг пу-
ла  чеврилмяси  имканлары  марагландырыр.  Мцяссисянин  идаряетмя 
апаратынын ишчи щейяти малиййя (мцщасибат) щесабаты информаси-
йаларынын  ясас  истифадя  едижиляридир.  Эюстярилян  инзибати  идаряет-
мя щейятинин щяр биринин тутдуьу вязифядян асылы олараг мцхтя-
лиф информасийалардан истифадя едирляр.       
Менежерляр  цчцн  важиб  информаасийа  мянфяятин  форма  вя 
щяжми  мябляьи,  пул  вясаитинин  кифайят  щяжмдя  олмас,  истещсал 
олунан щяр бир мящсул майа дяйяри вя рентабеллийидир. 
Инзибати идаряетмя ишчиляри  цчцн мцщасибат учоту мцяссися 
тясяррцфат-малиййя  нятижяляринин  эюстярижиляринин  мцгайися 
олунмасыны,  гаршыдакы  илдя  истифадя  цчцн  ещтийатда  олан  пул 
вясаити мябляьиня даир информасийалар щазырлайыр. 
Информасийалардан  кянар  истифадя  едянляр  мцяссися  фяалий-
йяти цзря мараглы олан шяхслярдир. Щямин мараглы шяхсляр мцяс-
сися  мцщасибат  (малиййя)  информасийаларындан  эениш  шякилдя 
истифадя  едирляр.  Кянар  истифадя  едянляря  сярмайячиляр,  банклар, 
сатыжы  вя  алыжы  мцяссисяляр,  верэи,  малиййя  вя  дювлят  статистика 
органлары вя диэяр мцяссисяляр дахилдир. 
Верэи вя малиййя органлары – мцщасибат учоту информаси-
йаларындан  истифадя  едян  кянар  мцяссисялярдян  фяргли  олараг 
малиййя  щесабаты  информасийалары  иля  йанашы  верилярин  юдяниши 
системинин  дцзэцн  тяшкилиня  нязарят  едилмяси  мягсядиля  диэяр 
мялуматлар да алырлар. 
Информасийалардан кянар истифадя едянляр сырасында мцяй-
йян эюстярижилярин дцзэцн ижра олунмасына нязарят етмяк щцгу-
гуна  малик  олан  шяхсляр  мцяссисянин  айры-айры  информасийала-
рындан да истифадя едя билярляр. 

 308
 
Эюстярилянлярля йанашы нязяря алмаг лазымдыр ки, мювжуд 
олан  ганунверижилийя  эюря  дювлят  органларынын  ганунла  мцяй-
йян  олунмуш  щалларда  мцщасибат  учоту  информасийаларындан 
истифадя етмяк вя учотда истифадя олунан бцтцн сянядлярля таныш 
олмаг  щцгуглары  вардыр.  Ейни  иля  мцщасибат  учоту  субйекти 
тяряфиндян аудит йохламасына жялб олунмуш аудиторун ганун-
верижиликля мцяййян олунмуш гайдада бцтцн мцщасибат учоту 
сянядляри иля танш олмаг щцгугу мцяййян олунмушдур. 
«Мцщасибат учоту щаггында» Азярбайжан Республикасы-
нын Ганунунда (маддя 15) илкин учот сянядляринин, мцщасибат 
учоту  рейестрляринин  вя  диэяр  учот  сянядляринин  мязмуну  га-
нунверижилийя мцвафиг олараг коммерсийа сирридир.   
Она эюря дя малиййя (мцщасибат) щесабаты вя диэяр учот 
информасийаларындан  истифадя  едянляр  буну  нязяря  алмалы  вя 
информасийаларын гейри-мягбул истифадя олунмасына имкан вер-
мямялидирляр. 
Мцщасибат  (малиййя)  щесабаты  мцяссися  тясяррцфат-малий-
йя  эюстярижиляри  иля  марагланан  шяхсляр  цчцн  ян  мцщцм  инфор-
масийа  мянбяидир.  Тясадцфи  дейилдир  ки,  Малиййя  щесабаты 
Бейнялхалг  Стандартлар  Комитясинин  (МЩБСК)  щазырладыьы 
«Малиййя  щесабатынын  щазырланмасы  вя  тягдим  олунмасы  щаг-
гында» гайдаларда ясас мягсяди ширкятляр цзря тяртиб олунмуш 
малиййя (мцщасибат) щесабатынын етибарлы вя там шякилдя олмасы 
мцщцм эюстярижи кими мцяййян олунмушдур. 
Информасийаларын  мцщасибат  учотунда  дцзэцн  якс  олун-
масы  онун  шяффафлыьыны  тямин  едир  вя  мцщцм  гярарларын  гябул 
олунмасында истифадячилярин етибарыны артырмыш олур. Малиййя ще-
сабатынын  щазырланмасы  вя  тягдим  олунмасында  айдынлыг,  уй-
ьунлуг,  зярурилик,  етибарлылыг,  мцгайисялилик,  ещтийатлылыг  прин-
сипляри ясас кейфиййят эюстярижиси кими мцяййян олунмушдур.   

 309
 
ФЯСИЛ 13. АУДИТ ФЯАЛИЙЙЯТИНИН ТЯШКИЛИ ВЯ 
АПАРЫЛМАСЫНЫН ЯСАС ПРИНСИПЛЯРИ 
 
13.1. Аудитин мащиййяти вя вязифяляри 
 
«Аудит»  сюзц  латын  сюзц  ифадясиндя  «аудио»  сюзцндян 
йаранмагла, кифайят гядяр бюйцк тарихи олмагла, мцхтялиф тяр-
жцмялярдя «о динляйир» вя йа «динляйижи» мяналарыны ифадя едир. 
Илк  мцстягил  аудиторлар  ХЫХ  ясрдя  Авропада  сящмдарлар 
жямиййятляринин йаранмасы иля фяалиййят эюстярмяйя башламышлар. 
Цмумиййятля тарихян аудитор пешясинин бир нечя йцз  иллик 
тарихи  вардыр.  Щяля  орта  ясрляр  дюврцндя  Мисир  вя  Ромада 
мцяййян шяхсляр верэилярин топланмасы иля ялагядар олараг йох-
ламалар  апарырдылар.  Рома  империйасы  дюврцндя  малиййя  вя 
мящкямя  ишлярини  апаран  вязифяли  шяхсляр  дювлят  органлары  мц-
щасибляринин фяалиййяти цзяриндя нязарят едирдиляр.   
Аудитин йаранмасында ясас сябяб мцяссисяляри идаря едян-
лярля, йяни мцяссися рящбярляри, менежерлярля щямин мцяссисяляря 
сярмайя  гойан  сящмдарларын,  кредиторларын  марагларынын  тян-
зимлянмяси  иля  ялагядар  олмушдур.  Мцяссисяляря  сярмайя  го-
йанлар рящбярлийин онлара тягдим етдикляри малиййя  щесабатлары 
иля там разылыг ялдя едя билмирдиляр. Бир сыра щалларда  мцяссися-
лярин  мцфлисляшмяси  щаллары  сярмайячилярдя  ясаслы  чятинликляр 
йарадырды.  Сящмдарлар  истяйирдиляр  ки,  мцяссися  рящбярлийинин 
онлара тягдим етдикляри малиййя щесабатлары эюстярижиляри етибар-
лы,  айдын  вя  инандырыжы  олсун.  Беляликля  мцяссисялярин  малиййя-
тясяррцфат фяалиййятинин йохланмасы вя тягдим олунмуш малиййя 
щесабатларынын  тясдиг  олунмасыны  мцяййян  етмяк  мягсядиля 
сящмдарларын  инандыьы  аудиторлар  дявят  олунурду.  Аудиторун 
гаршысында гойулан ясас вязифя онларын тямиз-дцзлцкля вя мцс-
тягилликля  фяалиййят  эюстярмяляриндян  ибарят  иди.  Илк  дюврлярдя 
мцщасибат учотуну дяриндян билмямяк чох да важиб сайылмыр-
ды. Лакин мцяссисялярдя тясяррцфат ямялиййатларынын даща эениш-
лянмяси иля ялагядар олараг, аудиторун йцксяк сявиййядя пешя-
кар щазырлыьы мцщцм мясяля кими гаршыда гойулду.  

 310
 
Аудитор  фяалиййятинин  ясас  мягсяди  игтисади  субйектлярин 
малиййя  (мцщасибат)  щесабатларынын  дцзэцнлцйцнц  вя  онларын 
ижра етдикляри малиййя-тясяррцфат ямялиййатларынын мювжуд олан 
ганунверижилийя  вя  диэяр  номатив  актлара  уйьунлуьуну  мцяй-
йян етмякдир.   
Беляликля  аудитин  апарылмасы  гаршысында  гойулан  вязифяляр 
ашаьыдакы формада характеризя олунур: 
- щесабат дюврцнц ящатя едян малиййя (мцщасибат) щеса-
батынын дцзэцнлцйцнцн тясдиги вя йа онларын гейри-дцзэцн ол-
масынын мцяййян олунмасы; 
- аудит апарылан дюврдя мясряфлярин, эялирлярин вя  мцясси-
сянин  фяалиййятинин  малиййя  нятижяляринин  мцщасибат  учотунда 
вя щеасабатда айдын, дцзэцн вя дягиг якс етдирилмясинин мцяй-
йян олунмасы; 
- учотун ижрасы вя щесабатларын тяртиби гайдаларыны тянзим-
ляйян  ганунверижилийя  вя  норматив  сянядляря,  активлярин,  ющдя-
чиликлярин  вя  хцсуси  капиталын  гиймятляндирилмяси  гайдаларына 
ямял олунмасынын юйрянилмяси; 
- ясас вя хцсуси дювриййя вясаитляриндян, малиййя ещтийат-
ларындан  вя  ющдячиликлярдян  даща  файдалы  истифадя  олунмасы 
имканларынын мцяййян олунмасы. 
Аудитор йохламасында ейни заманда сифаришчи иля баьлан-
мыш мцгавиля ясасында разылашдырылмыш вязифяляр – малиййя ещти-
йатларындан  даща  сямяряли  истифадя  етмяк  имканларынын  мцяй-
йян  олунмасы,  верэи  юдянилмясинин  дцзэцн  щесабланмасынын 
тящлили,  мцяссися  малиййя  вязиййятини  йахшылашдырмаг  мясяляляри 
иля ялагядар тядбирлярин щазырланмасы чох важибдир. 
«Аудитор  хидмяти  щаггында»  Азярбайжан  Республикасы-
нын 1994-жц ил 16 сентйабр тарихли Ганунунун 2-жи маддясиндя 
аудит  анлайышы  иля  ялагядар  олараг  эюстярилир  ки,  «Аудит-ямтяя 
истещсалы вя сатышы, хидмят эюстярилмяси вя иш эюрцлмяси иля мяш-
ьул  олан  тясяррцфат  субйектляриндя  мцщаисбат  учотунун  дягиг 
вя  дцрцст  апарылмасынын  мцщасибат  вя  малиййя  щесабатларынын 
мцстягил йохламасыдыр». 
Аудит  йохламасы  мяжбури  вя  йа  кюнцллц  ола  биляр. 

 311
 
Ганунверижилийя  эюря  юз  малиййя  щесабатларыны  дярж  етдирмяли 
олан тясяррцфат субйектляри цчцн, щабеля ганунверижилик актлары 
иля билаваситя нязярдя тутулмуш щалларда вя йа сялащиййятли дюв-
лят  органынын  мцвафиг  гярарына  ясасян  щяйата  кечирилян  аудит 
мяжбури, диэяр щалларда ися кюнцллцдцр. 
Тясяррцфат  субйектляриндя  мцгавиля  ясасында  малиййя-
тясяррцфат фяалиййяти сащясиндя йохлама, експертиза, тящлил апар-
маг  вя  йазылы  ряй  вермяк,  мцщасибат  учоту  гурмаг,  щесабат 
эюстярижиляринин дцрцстлцйцнц тясдиг етмяк вя аудиторун фяалий-
йятиня  уйьун  олараг  малиййя-тясяррцфат  мцнасибятляри  сащясин-
дя диэяр хидмятляри эюстярмяк аудитор хидмяти щесаб олунур. 
Сярбяст  базар  игтисадиййаты  шяраитиндя  щяр  бир  мцяссися 
сащибкары  цчцн  мцяссися  тясяррцфат-малиййя  фяалиййятиня  аид 
олан  етибарлы  информасийаларын  щазырланмасы  чох  важибдир.  Бу 
ейни  заманда  мараглы  дювлят  органларына  верэилярин  юдянмя-
синин  дцзэцн  ижра  олунмасы,  банкларын,  кредит  мцяссисялринин 
юдянмиш  кредитин  вахтында  гайтарылмасы,  сярмайячиляри  цму-
миййятля гойулан  вясаитдян мянфяят ялдя едилмяси, сатыжы мцяс-
сисялярин  сатылан  ямтяя-материал  дяйярляринин  юдяниши  вя  саиря 
мараглы шяхсляри марагландырыр. 
Инкишаф  етмиш  вя  базар  игтисадиййаты  шяраитиндя  ишляйян 
бцьцн дцнйа юлкяляриндя мцщасибат учоту эюстярижиляринин ети-
барлы олмасыны тямин етмяк мягсядиля малиййя (мцщасибат) ще-
сабаты  аудитор  йохламасындан  кечир  вя  аудитор  ряйи  щесабатла 
бирликдя дярж олунур. 
Дцнйа  юлкяляриндя  аудитор  пешяси  йцксяк  сявиййядя  гий-
мятляндирилян ихтисас щесаб олунур вя щямин ихтисасы газанмаг 
цчцн щяр бир шяхс эениш мязмунлу имтащан ямялиййатларындан 
кечмяли вя аудитора аид олан етик нормалара жаваб вермялидир. 
Азярбайжан  Республикасы  ганунверижилийиндя  аудиторун 
вязифяляри ашаьыдакы гайдада мцяййя олунмушдур: 
-  аудит  апарылмасында  Азярбайжан  Республикасы  ганун-
верижилийинин тялябляриня щюкмян риайят етмяк; 
-  аудитор  йохламаларыны  вя  диэяр  аудитор  хидмятлярини 
кейфиййятли щяйата кечирмяк; 

 312
 
-  сифаришчинин  мцщасибат  учотунун  вя  щесабатынын  вязий-
йятини,  дцзэцнлцйцнц,  гцввядя  олан  ганунлары  вя  норматив 
актлара уйьунлуьуну йохламаг; 
-  аудитин  апарылмасы  заманы  ашкар  едилмиш  бцтцн  позун-
тулар,  мцщасибат  учотунун  апарылмасы  вя  щесабатларын  тяртиби 
иля ялагядар нюгсанлар щаггында сифаришчинин рящбярлийиня мялу-
мат вермяк;            
-  сифаришчинин  тяляби  иля  апарылан  аудит  заманы  ялдя  едилян 
мялуматы мяхви сахламаг; 
-  йохлама  эедишиндя  алынмыш  вя  йа  тяртиб  едилмиш  сяняд-
лярин горунуб сахланмасыны тямин етмяк. 
Ону  да  нязяря  алмаг  лазымдыр  ки,  аудиторлар  вя  аудитор 
тяшкилатлары юз вязифялярини лазымынжа йериня йетирмядикдя Азяр-
байжан  Республикасы  ганунверижилийиня  вя  сифаришчи  иля  баьлан-
мыш мцгавиля шяртляриня уйьун олараг ямлак мясулиййятиня жялб 
едиля биляр.  
 
13.2. Аудитин йаранмасы вя инкишафы 
 
Аудитин тарихи вятяни Бюйцк Британийа щесаб олунур. Щя-
мин  юлкядя  1844-жц  илдя  ширкятляр  щаггында  бир  сыра  ганунлар 
гябул  олунмуш  вя  щямин  ганунларда  ширкятлярин  сящмдарлары-
нын идаря щейятиня илдя бир дяфядян аз олмайараг хцсуси мцтя-
хяссисин дявят олунмасы вя мцщасибат щесабларынын йохламасы-
нын  тяшкили  вя  нятижяляринин  сящмдарлара  щесабат  верилмяси 
мцяййян олунмушдур. 
АБШ-да 1887-жи илдя аудиторларын Ассосиасийасы йарадылмыш 
вя 1896-жы илдя ися Нйу-Йорк штатында ганунверижиликля аудитор 
фяалиййяти эениш шякилдя реклам олунмаьа башланмышдыр. Щямин 
дюврдян  башлайараг  анжаг  ихтисас  цзря  мцвяффягиййятля  имта-
щан  вериб  лисензийа  алан  аудитор  вязифясини  тутмаг  щцгугуна 
малик ола билярди. 
Беляликля юлкялярдя дямир йолларын тикилиб ишлямяси, сыьорта 
ширкятляринин, банкларын, сящмдар жямиййятляринин йаранмасы вя 

 313
 
инкишафы  иля  ХЫХ  ясрин  орталарында  пешякар  аудитор  ишэцзар 
алямдя юз йерини тутур. 
Мцщасиб  аудиторларын  йаранмасына  даир  ХВЫЫЫ  ясрдя  дя 
мялуматлар  мювжуддур.  Беля  ки,  1645-1723-жы  иллярдя  йашамыш 
илк  пешякар  мцщасиб  Дъоръ  Уотсен  бир  сыра  Шотландийа  сащиб-
карларына  мяслящят  эюрмцшдцр  ки,  мцщасибат  щесабатларыны 
йохлатдырсынлар. Апарылан йохламалар чох йцксяк нятижяляр эюс-
тярдийи цчцн Шотландийада бук ими йохламаларын даима кечирил-
мясиня  башланылмышдыр.  Щямин  дюврдя  малиййя-тясяррцфат  ямя-
лиййатларынын инкишафы вя даща да мцряккяб характер олмасы иля 
ялагядар  олараг  пешякар  мцщасиб-аудиторларын  щазырланмасын-
да юзцнц эюстярди. Артыг 1773-жц илдя Единбургун цнван кита-
бында 7 аудиторун ады гейд олунмуш вя 1805-жи илдя дярж олун-
муш  сорьу  китабында  17  аудиторун  адлары  эюстярилмишдир.  Илк 
пешякар  аудиторлар  сийащысында  Уилйама  Велш  Детлат  адлы  шяхс 
гейд  олунмушдур.  Дейлот  Инэилтярянин  дямир  йоллары  вя  отел 
бизнеси иля ялагядар олан малиййя щесабатыны тяртиб етмишдир ки, 
щямин  гайдалар  щяля  индии  дя  онун  вятяни  олан  Инэилтярядя 
тятбиг олунур. Бюйцк Британийалы мцяллиф Ричард Браунун мя-
луматына  эюря  1905-жи  илдя  бцтцн  дцнйа  юлкяляриндя11  мин 
аудитор фяалиййя эюстярмиш вя онларын йарысы Бюйцк  Британийалы 
олмушдур. 
Франсада 1867-жи илдя сящмдарлар жямиййятляринин баланс-
ларынын  тяфтишчиляр  тяряфиндян  мцтляг  гайдада  йохланмасына 
даир ганун гябул олунмушдур. 1870-жи илдя Алманийада сящм-
дарлар  жямиййятляринин  балансларынын  аудит  йохланмасына  даир 
тапшырыг  верилмишдир.  Лакин  гябул  олунмуш  гярарларда  апарыла-
жаг  йохламаларын  мцяссисядахили  нязарятчиляр  вя  йа  кянардан 
дявят  олунан  аудиторлар  тяряфиндян  ижрасы  эюстярилмямишдир. 
Мцяссисялярин гяти формада йохламаларын апарылмасынын кянар 
аудиторлар  тяряфиндян  ижра  олунмасы  анжаг  1931-жи  илдян  сонра 
мцяййянляшдирилди.  
Русийада аудитор вязифяси илк дяфя Ы Пйотр тяряфиндян мц-
яййян  олунмушдур.  Аудитор  вязифясиндя  ейни  заманда  карэц-
зарлыг,  катибатлыг  вя  прокурор  вязифяляринин  бязи  эюстярижилярини 

 314
 
явяз  етмяк  дя  нязярдя  тутулурду.  Русийада  аудиторлары  андлы 
мцщасибляр адландырырдылар. 
1929-1931-жи  иллярдя  дцнйа  юлкяляри  системиндя  баш  верян 
игтисади бющран мцщасиб-аудиторларын хидмятляриня тяляби хейли 
артырды.  Щямин  дюврдя  аудитор  йохламаларынын  кейфиййятинин 
йцксялдилмясиня диггят ясаслы шякилдя артмагла, бу хидмят фор-
масынын  базар  мцнасибятляри  шяраитиндя  мцщцм  васитя  олдуьу 
тяляби мцяййянляшдирилди. Бющран дюврц кечдикдян сонра бцтцн 
юлкялярдя игтисади субйектлярин иллик малиййя (мцщасибат) щеса-
батларынын  аудитор  йохламасындан  кечмяси  вя  нятижя  эюстяри-
жиляринин мятбуатда дярж олунмасы ясаслы принсип кими мцяййян 
олунду.  Аудит  алдатма  вя  фырылдагчылыьын  гаршысынын  алынмасын-
да мцщцм бир силаща чеврилмиш олду. 
Дцнйа  юлкяляри  системиндя  аудитор  фяалиййятинин  тянзим-
лянмясиня  мцхтялиф  мцнасибятляр  мювжуддур.  Бязи  юлкялярдя 
аудитор  фяалиййятинин  тянзимлянмясиня  ясаслы  шякилдя  тясир  (Бю-
йцк Британийа) едилмир, диэярляриндя ися онун идаря олунмасына 
жидди  нязарят  олунур  (Алманийа,  Италийа,  Франса).  Эюстярилян 
юлкялярдя  аудитор  кадрларынын  формалашмасына  онларын  кейфий-
йятли щазырланмаьа ясаслы нязарят едилир. 
Мцхтялиф юлкялярдя аудиторларын адлары да мцхтялиф форма-
да  ифадя  олунур.  Бюйцк  Британийада  мцяссися  тясяррцфат-ма-
лиййя фяалиййятини ящатя едян малиййя щесабатыны йохлайан мцтя-
хяссис аудитор адланыр.  Франсада мцстягил малиййя нязарятинин 
ижрасыны ики тяшкилатын пешякар мцтяхяссиси ижра едир. Бунлардан 
биринжисиня  билаваситя  мцщасибат  учотуну  апаран,  щесабатлары 
тяртиб едян вя мяслящятляр верян мцщасиб експертляр вя икинжиси 
ися  малиййя  щесабатынын  етибарлылыьына  нязарят  едян  –  щесаблар 
цзря мцвяккилляр (комиссарлар) дахилдир. АБШ-да малиййя щеса-
батынын  етибарлылыьы  вя  дцзэцнлцйцнц  Дипломлу  ижтимаи  мцща-
сибляр йохлайыр. 
Бцтцн  инкишаф  етмиш  юлкялярдя  мцщасиб-аудитор  ихтисасыны 
газанмаг  цчцн  узун  илляр  тящсил  системи  вя  тяжрцби  фяалиййятля 
йанашы  чохлу  имтащанлардан  кечмяси  важиб  шяртдир.  Юлкялярин 
Аудиторлар Палатаснын аудиторлары, Пешякар Мцщасибляр Институ-

 315
 
тунун  вя  башга  мцтяхссисляр  даими  олараг  онларын  фяалиййятини 
йохлайыр  вя  тялябляря  жаваб  вермяйян  шяхсляр  щямин  фяалиййят-
дян кянарлашдырылыр. 
Мцасир дюврдя идаряетмя системиндя нязарят еля бир сащя-
дир ки, ондан эениш истифадя едилмяси юлкя игтисадиййатынын щансы 
сащясиндян асылы олмайараг, истяр мцяййян мцяссися вя ширкятин 
тясяррцфат-малиййя фяалиййятиня аид олсун, истярся  дя дювлят гу-
рулушу вя игтисадиййаты иля ялагядар мясяляляр олсун, ондан исти-
фадя олунмасы иля мювжуд факт вя дягиг вязиййят арашдырыла вя 
юйряниля билир, фяалиййятин даща да инкишафы, тякмилляшдирилмясиня 
даир дцзэцн, реал гярарлар гябул едилмясиня ясас верир. 
Азярбайжан Республикасында аудитин йаранмасы билаваси-
тя республикада суверенлийин ялдя едилмяси вя базар игтисадиййа-
тына  кечидля  ялагядар,  игтисади  субйектлярин  тясяррцфат-малиййя 
фяалиййяти  цзяриндя  игтисади  нязарят  системинин  йенидян  гурул-
масы иля ялагядар щялл олунмушдур. 
Мялумдур ки, кечмиш ССРИ тяркибиндя олан юлкялярдя вя о 
жцмлядян Азярбайжан Республикасында идаря вя мцяссисялярин 
тясяррцфат-малиййя  фяалиййяти  цзяриндя  игтисади  нязарят  щямин 
дюврдя мювжуд олан инзибати-амирлик системи тялябляри ясасында 
апарылырды. Беляликля, Азярбайжанда цмумиййятля аудит йох иди. 
Юлкя  дахилиндя  бцтцн  игтисади  нязарят  системи  назирликлярин, 
бирликлярин табечилийиндя тяшкил оунмуш нязарят – тяфтиш органлары 
тяряфиндян апарылырды. 
Русийа игтисадиййатында аудитор хидмятинин тяшкили иля яла-
гядар  олараг  тяшябблцсляр  олса  да,  онлар  ясаслы  шякилдя  инкишаф 
етмямишдир. Бязи мялуматлара эюря Русийада аудитор ихтисасы Ы 
Пйотр  тяряфиндян  мцяййян  олунмушдур.  Русийада  аудитору 
андлы мцщасиб адландырырдылар. Тарихян цч дяфя 1889, 1912, вя 
1928-жи  иллярдя  аудитор  институтунун  йарадылмасына  тяшяббцсляр 
олмасына бахмайараг, нятижясиз олмушдур. 
Азярбайжан Республикасында аудитор фяалиййятинин тяшкили 
иля ялагядар олараг 1991-жи илин ийулун 31-дя  Азярбайжан Рес-
публикасы назирляр Кабинети республика Малиййя Назирлийи йанын-
да  «Тясяррцфат  Щесаблы  Аудитор  Мяркязи»нин  йарадылмасы 

 316
 
щаггында гярар гябул етмишдир. 
Щямин гярарын ижрасы иля ялагядар олараг «Тясяррцфат Ще-
саблы  Аудитор  Мяркязи  щаггында  Ясаснамя»  тясдиг  олунмуш-
дур.  Азярбайжан  Республикасы  Малиййя  Назирлийи  йанында  Тя-
сяррцфат щесаблы Аудитор Мяркязи назирликляр вя баш идарялярин, 
мцяссися,  идаря  вя  тяшкилатларын  кооперативлярин  сифаришляри  яса-
сында, щабеля щцгуг мцщафизя органларынын тяляби иля мцгавиля 
цзря щаггы юдянилмякля, тяфтиш вя йохламалар кечирилмяли, тясяр-
рцфат механизмини тякмилляшдирилмясиня даир методики вя ямяли 
йардым эюстярилмяси мцяййян олунмушдур.      
Аудитор  Мяркязинин  ишинин  щяжми  шяраити  вя  йохламалар 
кечирилмяси  тясяррцфат  механизминин  тякмилляшдирилмясиня  даир 
методик вя ямяли йардым эюстярилмяси цчцн сифаришчилярля баьла-
нан мцгавилялярин мябляьи иля мцяййян олунурду. 
Даща  сонра  27  март  1992-жи  ил  тарихли  Азярбайжан  Рес-
публикасы  Назирляр  Кабинетинин  гярары  иля  республика  Малиййя 
Назирлийиндя Лисензийа Комиссийасы йарадылмышды. 
1994-1996-жы иллярдя Азярбайжан Республикасында бейнял-
халг стандартлара уйьун олан мцстягил аудитор хидмятинин тяш-
кили  иля  ялагядар  олараг  норматив-щцгуги  актлар  гябул  едирди. 
1994-жц  илин  сентйабрын  16-да  «Аудитор  хидмяти  щаггында» 
Азярбайжан Республикасы Гануну гябул олунмушдур. 
1995-жи илин ийунун 20-дя Азярбайжан Республикасы Ауди-
торлар Палатасынын тяшкили иля ялагядар гярар гябул олунмушдур. 
Азярбайжан  Республикасы  Милли  Мяжлисинин  1995-жи  ил  19  сен-
тйабр  тарихли  гярары  иля  «Азярбайжан  Республикасы  Аудиторлар 
Палатасы щаггында ясаснамя» гябул олунмуш вя беляликля 1996-
жы  илин  апрелиндян  Азярбайжан  Республикасынын  Аудиторлар 
Палатасы юз фяалиййятиня башламышдыр. 
Азярбайжан Республикасынын Аудиторлар Палатасы щаггын-
да Ясаснамяйя эюря палата аудитор хидмятинин дювлят тянзим-
лянмясини  вя  инкишафыны  тяшкил  едян,  мцлкиййятчилярин  ямлак 
щцгугларыны дювлятин, тясяррцфат субйектляринин вя аудиторларын 
мянафеини  мцдафия  едян,еспубликанын  ганунверижилик  актларын-
дан  иряли  эялян  тялябляря  сярбяст  аудиторлар  вя  аудитор  тяшкилат-

 317
 
лары тяряфиндян риайят олунмасына нязарят едян мцстягил малий-
йя органыдыр. 
Палатанын ясас вязифяси мцлкиййят формасындан асылы олма-
йараг  бцтцн  тясяррцфат  субйектляриндя  малиййя  (мцщасибат) 
учотунун дягиг вя дцрцст апарылмасыны тямин етмяк мягсядиля 
республикада аудитор хидмятинин ишини тяшкил етмякдян вя мюв-
жуд ганунверижилийя уйьун олараг онун инкишаф вя фяалиййятинин 
тякмилляшдирилмяси цчцн тядбирляр щяйата кечирмякдян ибарятдир.  
Аудиторлар Палатасы ашаьыдакы вязифяляри йериня йетирир: 
- Азярбайжан Республикасы яразисиндя сярбяст аудиторлара 
вя  аудитор  тяшкилатларына  лисензийа  верир,  онларын  ишляриня  вя 
аудитор  тяшкилатларынын  низамнамяляринин  ганунауйьунлуьуна 
нязарят едир; 
- республика яразисиндя аудитор хидмяти иля мяшьул олмаг 
щцгугу  верян  лисензийаларын  верилмяси  цчцн  имтащанларын 
кечирилмяси гайдаларыны щазырлайыр вя тясдиг едир; 
-  аудит  апарылмасына  даир  тялиматлар,  тювсиййяляр  вя 
методик эюстяришляр щазырлайыр; 
-  тякрар аудит кечирир; 
- дювлят мцяссисяляринин юзялляшдирилмяси вя йа башга мяг-
сядлярля ялагядар олараг тясяррцфат субйектляринин ямлакларынын 
гиймятляндирилмясинин дцзэцнлцйцня аудитор ряйи верир вя с. 
Мювжуд гайдалара эюря юлкя яразисиндя аудитор фяалиййяти 
эюстярмяк цчцн лисензийа алмыш бцтцн щцгуги вя физики шяхсляр 
Аудиторлар Палатасынын цзвляри сайылыр. 2004-жц илин сонуна Ау-
диторлар  Палатасындан  59  щцгуги  вя  234  физики  шяхс  аудитор  ли-
сензийасы алмышдыр. Республика яразисиндя 61 сярбяст аудитор вя 
55 аудитор тяшкилаты фяалиййят эюстярир. Азярбайжан Республика-
сынын  ганунверижилик  актларына  мцвафиг  олараг  35  ясас  вя  3 
кюмякчи Милли аудит стандарты щазырланмышдыр.           
         
  
 

 318
 
13.3.
Yüklə 1,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   28




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin