Гящряман Рясул оьлу Рзайев



Yüklə 1,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə26/28
tarix21.11.2019
ölçüsü1,61 Mb.
#29650
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   28
217 ucot

Мцщасибат  учоту  системи  вя  принсипляри  Тижарят  Кодекси 
вя  1966-жы  илдя  гябул  олунмуш  истещсал-тижарят  Ширкятляри  щаг-
гында вя 1970-жи илдя гябул олунмуш милли ширкятляр вя верэи га-

 361
 
нунверижилийи щаггында ганунларла тянзимлянир. 
Цмумиййятля  Франсада  бцтцн  ширкят  вя  мцяссисялярдя 
мцщасибат  учоту  жидди  шякилдя  дювлят  тяряфиндян  нязарят  едилир 
вя  мцщасибат  щесабатларынын  мцяссисяляр  цзря  тяртиб  олунмасы 
принсипляри еля гайдада формалашдырылмышдыр ки, онун информаси-
йалары васитясиля дювлят даими игтисадиййата нязарят едир. Мцща-
сибат учотунун методолоъи принсипляри  милли характер дашымаг-
ла, бейнялхалг учот стандартларына уйьун апарылыр. 
Франсанын  мцщасибат  учотунун  ясас  сяняди  «Мцщасибат 
учотунун  цмуми  щесаблар  планы»  щесаб  олунур.  Щямин  план 
1982-жи илдя Франсанын мцщасибат учоту цзря Милли Шурасы тяря-
финдян  гябул  олунмушдур.  Бу  сяняд  Авропа  Бирлийинин  Дюр-
дцнжц  директивасына  уйьун  олмагла  ашаьыдакы  бюлмяляря 
айрылыр:  
- Цмуми гайдалар; 
- Мцщасибат учоту щесаблар планы; 
- Малиййя мцщасибат учоту; 
- Идаряетмя мцщасибат учоту; 
- Хцсуси щесаблар; 
- Хцсуси шяртляр. 
Бу сяняд Франсада мцяссисялярдя тятбиг олунан мцщаси-
бат учотунун бцтцн системи, стандартлары вя принсипляриня жаваб 
вермякля  ондан  истифадя  олунмасы  иля  ялагядар  олан  гайдалар 
да эюстярилмишдир. 
Гябул олунмуш мцщасибат учоту щесаблар планы ашаьыдакы 
принсиплярля ясасланыр: 
- Мцщасибат учотунун малиййя вя идаряетмя мцщасибатлы-
ьынын айрылмасы; 
- Ещтийатлылыг Принсипи; 
- Мцщасибат учоту информасийаларынын ясаслылыг Принсипи; 
- «Мясряфляр – мящсул бурахылышы» Принсипи; 
- Мцяссися фяалиййятинин давам етдирилмяси Принсипи. 
Франсанын  гябул  етдийи  мцщасибат  учоту  щесаблар  планы 
айдын  методики  принсипляря  ясасланмагла  дцнйа  юлкяляриндя 
эениш истифадя олунур. Щазырда Франсанын мцщасибат учотунун 

 362
 
щесаблар  планы  ясасында  70-дян  артыг  юлкядя  мцщасибат  учоту 
щесаблар планы истифадя олунур. 
Ширкятлярдя  тятбиг  олунан  мцщасибат  (малиййя)  щесабаты 
формаларына мцяссися балансы, малиййя нятижяляри цзря щесабат, 
пул вясаитинин щярякятиня даир щесабат, мянфяятин истифадя олун-
масына  даир  щесабат  вя  шярщ  характерли  мцяссися  рящбяринин 
щесабаты дахилдир. 
Сящмдарлар  жямиййятинин  дярж  олунмуш  щесабатларына 
бейнялхалг мцщасибат учоту стандартларына уйьун олараг ялавя 
мцяссися  капиталынын  дяйишмясиня  даир  щесабат  да  ялавя  олун-
малыдыр.  Сящмдарлар  жямиййятляри  мцтляг  гайдада  йарым  иллик 
малиййя щесабатларыны фонд биръаларына тягдим етмяли вя бцтцн 
мцяссисяляр  цзря  мящсул  сатышы  цзря  щесабат  да  тягдим  олун-
малыдыр. 
Франсада мцяййян олунмуш гайдалара эюря пешякар мц-
щасибляр  тяшкилаты  сайылан  мцщасиб  експертляр  Жямиййятинин 
(ОЕСС)  фяалиййяти  Малиййя  Назирлийи  тяряфиндян  мцяййян  олу-
нур.  Бундан  башга  Франсада  Аудиторлар  фирмалары  рящбярляри-
нин Ассосиасийасы (СЖФ) фяалиййят эюстярир. 
Беляликля Франса мцщасибат учоту йцксяк сявиййядя гябул 
олунмуш стандартлара вя эениш методики принсипляря малик олан 
учот системи ясасында фяалиййят эюстярир. 
Франсада  мцщасибат  учоту  дювлят  тяряфиндян  ясаслы  шя-
килдя нязарят олунур. Бу ясасда ширкят вя мцяссисялярдя мцща-
сибат  учоту  системи  вя  принсипляри  системи  чохясрлик  янянялярин 
нятижяси  олараг  йаранмыш  вя  бу  ися  сащибкарлыг  фяалиййятинин 
дювлят тяряфиндян мцдафия едилмясини тямин едир. 
Йапонийада  мцщасибат  учоту.  Йапонийада  мцщасибат 
учоту 1872-жи  илдя гябул олунмуш вя 1890-жы илдя коммерсийа 
ганунларына уйьунлашмыш шякилдя тясдиг олунараг Инэилтяря мц-
щасибат учоту гайдаларына уйьун апарылмышдыр. Щямин гайда-
лар щазыркы дювря гядр сахланмагдадыр
1

Лакин 1949-жу илдян башлайараг Йапонийа мцяссисялярин-
                                                 
1
 
А.П.Бархатов – Международный учет, Москва-2001, стр. 210-212. 

 363
 
дя  Америка  мцщасибат  учоту  стандартларына  уйьун  стандарт-
ларын йаранмасына башланылды. 1948-жи илдя Йапонийада америка 
нцмуняси  цзря  биръа  щцгугу  системи  гябул  олунду  вя  бундан 
сонра  Йапонийа  мцщасибат  учоту  системи  америка  учоту 
системиня йахынлашды. 
Щазырда Йапонийа мцяссисяляриндя мцщасибат учоту цзря 
ижтимаи коллеэийалар тяряфиндян мцщасибат учоту цзря ашаьыдакы 
гайдалар вя стандартлар гябул олунуб дярж олунмушдур: 
- мцяссисялярдя мцщасибат учоту стандартлары; 
- мцяссисялярдя коммерсийа щцгугунун мцщасибат учоту 
стандартлары иля ялагяляндирилмяси гайдалары; 
-  мцяссисялярдя  мцщасибат  учоту  стандартларынын  диэяр 
ганунлар  вя  гайдаларла  ялагяляндирилмяси  иля  ялагядар  олараг 
бир сыра шяртлярин гябул олунмасы; 
-  Щазыр  мящсулларын  майа  дяйяринин  калкулйасийасы  стан-
дарты; 
- Харижи валйута ямялиййатлары цзря мцщасибат учоту стан-
дартлары; 
-  Бирляшмиш  мцщасибат  учоту  малиййя  щесабатынын  тяртиб 
олунмасы стандарты вя она ялавя олунан шяртляр; 
Йарым  иллик  малиййя  щесабатынын  учот  щесаблары  цзря  тяр-
тиби стандартлары; 
-  Валйута  дяйярляринин  гейри-сабитлийи  иля  ялагядар  гайда-
лар вя саиря. 
Йапонийада бюйцк орта мцяссисяляр юлкядя фяалиййят эюс-
тярян бирликлярин, ширкятлярин тяркибиня дахил олмагла сящмдарлар 
жмиййяти гаршысында формалашырлар. 
Диэяр чохлу юлкялярдя олдуьу кими ширкятлярдя мцщасибат-
лыг  ики  щиссяйя  –  малиййя  вя  идаряетмя  мцщасибатлыгларына 
айрылмышдыр. 
Малиййя щесабатларында мянфяят вя зярярлярин, актив ющдя-
чиликлярин,  щесаблашма  ямялиййатларынын  учоту  апарылмагла, 
малиййя щесабаты, йекун балансы, вясаит мянбяляри, онларын йер-
ляшмяси вя истифадя олунмасы якс едилир. 
Идаряетмя  мцщасибатлыьы  ширкятлярдя  айры  бюлмя  кими 

 364
 
тяшкил олунур. Онун ясас вязифяси мящсул потенсиалы цзря мясряф 
нормаларынын  щесабланмасы,  мящсул  нювляри  цзря  фактики  мяс-
ряфлярин  учот  вя  нязарятинин  тяшкили,  калкулйасийасынын  тяртиб 
олунмасы,  тящлили  вя  истещсал  мясряфляри  щесабатларын  тяртиб 
олунмасыдыр. 
1950-жи илдя Йапонийа парламенти «Нязарят нормалары вя 
онун щяйата кечирилмяси» щаггында хцсуси Ганун тясдиг етмиш-
дир.  Бу  гануна  ясасян  сянайенин  ишинин  тякмилляшдирилмясиня 
даир Мяслящят Шурасы 1951-жи илдя мцяссисялярдя дахили нязарятин 
тяшкилиня даир Ясаснамя вя 1953-жц илдя нязарятин ижрасы иля яла-
гядар олан тядбирляр щаггында Гайдалар гябул етмишдир.  
Йапонийа  мцяссисяляриндя  малиййя  щесабаты  илдя  ики  дяфя 
тяртиб олунур. Бу онунла ялагядардыр ки, сящмдарлар жямиййят-
ляриндя верилян дивидендляри щяр илин йанварын 1-ня вя ийулун 1-
ня щесабламаг онларын вязифя боржу сайылыр. 
Йапонийанын мцщасибат учотунун щесаблар планынын фор-
малашмасында  онун  онлуг  системи  принсипиндян  истифадя  олу-
нур. Лакин онун тятбиги ганунверижиликля тянзимлянир.   
Ямялиййатларын апарылмасында истещсал мясряфляринин ашаьы 
салынмасы  проблеминя  хцсуси  диггят  верилир.  Бу  онунла  ялагя-
дардыр ки, Йапонийада мящсул истещсалы иля ялагядар олан хам-
мал ещтийатлары имканлары диэяр инкишаф етмиш юлкяляря нисбятян 
хейли ашаьы сявиййядядир. Бунунла ялагядар олараг юлкядя истещ-
сал мясряфляринин йцксяк дяряжядя ашаьыйа салынмасы цчцн ясас 
вясаитлярин  истифадяси  имканларындан  максимум  истифадя 
олунмасы  мцяййян  олунмушдур.  Йапонийа  сащибкарларынын 
гаршысында  дуран  мцщцм  мясяля  истещсал  олунмуш  мящсуллара 
сярф  олунан  мясряфлярин  АБШ,  Алманийа,  Инэилтярядяки  истещсал 
мясряфляри сявиййясиндян 10-15% ашаьы олмасына наил олмагдыр. 
Бунунла  ялагядар  олараг  игтисадиййатын  дювлят  тяряфиндян 
тянзимлянмяси, хаммал-материал ещтийатларындан даща сямяряли 
истифадя  олунмасы,  ишчи  гцввясиндян  даща  мящсулдар  истифадя 
мцщцм  вязифя  кими  гаршыда  гойулур.  Тясадцфи  дейилдир  ки, 
йцксяк  сявиййядя  инкишаф  етмиш  капитал  юлкяляриндян  фяргли 
олараг  Йапонийада  фящлялярин  ямяк  щаггы  ян  ашаьы  сявий-

 365
 
йядядир. 
Мцяссисялярдя  истещсал  мясряфляринин  ашаьыйа  салынмасы 
мясяляляри  мясулиййяти  билаваситя  мцяссисялярин  йцксяк  дяряжяли 
рящбярлийиня щяваля олунмушдур.  
 
 
14.5. Малиййя щесабаты Бейнялхалг Стандартлар Комитясинин  
гурулушу вя вязифяляри 
 
Малиййя щесабаты Бейнялхалг Стандартлар Комитяси фяалий-
йяти  дюврцндя  мцщасиблярин  бейнялхалг  Федерасийасы  иля  ясаслы 
мцнасибятляр йаратды вя комитя цзвляри ейни заманда Федера-
сийанын  цзвляри  щесаб  олундулар.  Артыг  2001-жи  илдя  дцнйанын 
110  юлкясиндян  150  пешякар  мцщасибляр  тяшкилатлары  малиййя 
Щесабаты Бейнялхалг Стандартлар Комитясиндя цзвц олдулар. 
Комитянин  щазырладыьы  стандартлар  вя  диэяр  сянядлярин 
тяртиб олунмасында щцгугу 90-жы иллярдя хейли эенишлянмиш олду. 
Бу  дюврдя  бур  сыра  юлкяляр  (Кипр,  Сингапур)  бейнялхалг  учот 
стандартларыны  юзляринин  милли  стандартлары  кими  гябул  етдиляр, 
Авропанын бязи ширкятляри ися кюнцллц формада капиталын дцнйа 
базарына  чыхмасы  цчцн  бейнялхалг  стандартлардан  бирляшмиш 
малиййя  щесабатларынын  тяртиб  олунмасында  истифадя  етмяйя 
башладылар. Беляликля 1995-жи илдя ися Бейнялхалг Тяшкилатын Гий-
мятли  каьызлар  цзря  комиссийасы  иля  разылашма  мцгавиляси  баь-
ланыр.  Щямин  разылашмада  мцяййян  олунур  ки,  Комитя  ясаслы 
стандартлары щазырлайыр, онларын сийащысыны тясдиг едир вя бунун 
ясасында  щямин  стандартлардан  истифадя  етмякля  малиййя 
щесабаты  тяртиб  олунур  вя  беляликля  онларын  дцнйанын  истянилян 
биръаларында иштиракы щцгугу тямин олунур.  
1998-жи илдя Алманийа, Франса, Италийа вя диэяр юлкялярдя 
малиййя щесабатынын тяртиб олунмасында милли стандартларла йа-
нашы  олараг  бейнялхалг  стандартлардан  истифадя  етмякля  бирляш-
миш малиййя щесабатынын тяртибиня даир ганун гябул едилмишдир.      
Нятижя олараг 2000-жи илдя комитянин баьладыьы разылашма 

 366
 
ижра олунду вя гябул олунмуш стандартларын сийащысы диэяр тяряф 
тяряфиндян  бяйянилди.  Щямин  ил  Авропа  Бирлийи  2005-жи  илдян 
башлайараг  бейнялхалг  стандартларын  Авропанын  ширкятляриндя 
бирляшмиш малиййя щесабатларынын тяртиб олунмасындан истифадя-
синя даир тяклифини билдирди. 
Бцтцн  эюстярижилярин  нятижяси  олараг  2001-жи  илдя  Бейнял-
халг  Мцщасибат  Учоту  Стандартлары  Комитясинин  тяшкилати  гу-
рулушунда гаршыда гойулан вязифялярин йериня йетирилмяси тяляб-
ляриня уйьун олараг ясаслы ислащат характерли дяйишикликляр едилди. 
Нятижя етибариля малиййя щесабаты Бейнялхалг Стандартлары 
Комитясинин  ясас  тяшкилаты  гурулушунда  малиййя  щесабаты  бей-
нялхалг  стандартлары  цзря  Шура  йарадылды.  Шуранын  ясас  вязифяси 
бейнялхалг  стандартларын  йцксяк  сявиййядя  тяртиб  олунмасы  вя 
дярж  олунмасы  ясасында  онларын  ширкятлярин  малиййя  щесабат-
лырынын  шяффаф  вя  мцгайися  олунмасыны  тямин  етмякдир.  Коми-
тянин Шурасынын тяркибиндя 9 юлкядян 14 цзв фяалиййят эюстярир. 
Комитянин  ашаьыдакы  гайдада  ижра  аппараты  мцяййян 
олунмушдур: 
- Комитянин идаря щейяти; 
- Щамилик (гяййумлуг) шурасы; 
- Мяслящят шурасы; 
- Стандартларын шярщи шурасы; 
- Комитянин щейяти. 
Малиййя щесабатынын Бейнялхалг Стандартлар Комитясинин 
ясас вязифяляри ашаьыдакылардыр: 
- Ижтимаи мараьы нязяря алмагла йцксяк сявиййяли, айдын, 
эениш мязмунлу учот стандартларынын щазырланмасы вя онда якс 
олунмуш  эюстярижилярин  шяффафлыьы,  мцгайисялилийи  тямин  олун-
магла, тягдим олунан малиййя щесабатынын информасийаларынын 
дцнйа базарлары капиталында иштирак едянляря кюмяклик эюстярян 
вя диэяр мараглы шяхслярин игтисади гярарларын гябул олунмасын-
да иштиракын тямин олунмасы; 
-  Стандартларын  тяжрцбядя  истифадя  олунмасына  щяртяряфли 
кюмяклик эюстярмяк; 
-  Милли  учот  стандартларынын  бейнялхалг  стандартларла  яла-

 367
 
гяляндирмякля йцксяк кейфиййятли гярарларын гябул олунмасы. 
Щазырда  гцввядя  олан  малиййя  щесабы  бейнялхалг  стан-
дартларыны  (МЩБС)  шярти  олараг  ашаьыдакы  цч  щиссяйя  айырмаг 
олар. 
- Малиййя щесабатынын щазырланмасы вя тягдим олунмасы-
нын консепсиал ясаслары; 
- Щазыр стандартлар; 
- Стандартын интерпретасийасы (шярщ олунмасы).  
Малиййя  щесабатынын  щазырланмасы  вя  тягдим  олунмасын-
да консепсиал ясаслар стандарт дейилдир, лакин онлар малиййя ще-
сабатынын тяртиб олунмасында ясаслы рол ойнайыр. 
Щазыр  стандартлар  мцхтялиф  учот  проблемляринин  щяллиндя 
мцщцм ящямиййятя малик олмагла, тясяррцфат ямялиййатларынын 
учоту  вя  щесабатынын  тяртиб  олунмасында  гайдалары  мцяййян 
едир.  01  йанвар  2004-жц  ил  тарихя  ашаьыдакы  Малиййя  щесабаты 
бейнялхалг стандартлары гцввядядир: 
МЩБС №1. Малиййя щесабатынын тягдим олунмасы 
МЩБС №2. Ещтийатлар          
МЩБС №7. Пул вясаитинин щярякятиня даир щесабат 
МЩБС  №8.  Учот  сийасятинин  дяйишилмяси  иля  ялагядар  тя-
миз мянфяят вя зярярляр 
МЩБС  №10.  Баланс  щесабындан  сонра  тясяррцфат  фяалий-
йятиндяки ямялиййатлар 
МЩБС №11. Мцгавиля ясасында тикинти ямялиййаты учоту 
МЩБС №12. Эялир верэиси 
МЩБС №14. Сегмент щесабаты 
МЩБС №16. Ясас вясаитляр 
МЩБС №17. Кирайя ямялиййатлары 
МЩБС №18. Сатышдан дахил олан пул вясаити 
МЩБС №19. Йардымларын учоту 
МЩБС №20. Дювлят тяряфиндян йардымларын учоту 
МЩБС №21. Валйута курсунун дяйишмяси 
МЩБС №22. Ширкятлярин бирляшмяси ямялиййаты 
МЩБС №23. Истигразлар цзря мясряфляр 
МЩБС  №24.  Нязарятчи  мцяссисялярин  мялуматларынын 

 368
 
ачыгланмасы 
МЩБС №26. Тягацд цзря учот вя щесабат 
МЩБС №27. Бирляшмиш малиййя щесабаты вя филиаллара го-
йулан сярмайяляр 
МЩБС №28. Сящмдар жямиййятиня малиййя гойулушу 
МЩБС №29. Валйута сабитлийи олмайан шяраитдя учот 
МЩБС  №30.  Банкларда  вя  диэяр  мцяссисялярдя  щесабат-
ларын ачыгланмасы 
МЩБС №31. Бирэя фяалиййят нятижясиндя малиййя щесабат 
МЩБС №32. Малиййя эюстярижиляринин ачыгланмасы 
МЩБС №33. Сящмляр цзря мянфяят 
МЩБС №34. Щесабатарасы малиййя щесабаты 
МЩБС №35. Фяалиййятин дайандырылмасы 
МЩБС №36. Активин гиймятдян дцшмяси 
МЩБС №37. Ещтийатлар, шярти ющдячилик вя активляр 
МЩБС №38. Гецри-материал активляри 
МЩБС №39. Малиййя эюстярижиляринин гиймятлянмяси 
МЩБС №40. Инвестисийа мцлкиййяти 
МЩБС №41. Кянд тясяррцфаты 
Гейд  олунмалыдыр  ки,  малиййя  щесабаты  бейнялхалг  стан-
дартлары даима тякмилляшир вя йени стандартлар щазырланыр. 
 
 
14.6. Харижи юлкялярдя мцщасиб пешяси 
 
Мцщасиб пешяси анлайышы вя онун учот системиндя йери. Тар-
ихян мцщасиб пешясинин йаранмасы киминся, няйинся тяляби яса-
сында баш вермямишдир. Мцщасиб пешяси инсан жямиййяти инкишафы 
иля  ялагядар  олараг  инсанлара  мяхсус  олан  ямлакын  учотунун 
апарылмасынын  лабцдлцйц  ясасында  йаранмышдыр.  Цмумиййятля, 
мадди немятлярин инкишафы иля ялагядар олараг онларын сайылма-
сы, юлчцлмяси, чякисинин мцяййян олунмасы, мянфяят вя зярярля-
рин щесабланмасы вя онларын учотунун апарылмасы важиб мясяля 
кими гаршыда дурур.    

 369
 
Беляликля инсан жямиййятинин йаранмасынын мцяййян инки-
шаф сявиййяси дюврцндя апарылмыш ямялиййатларын щяжминдян асы-
лы  олмайараг  игтисади  эюстярижилярин  охунмасы,  онларын  эюстяри-
жиляринин мцяййянляшдирилмяси, баш вермиш тясяррцфатсызлыьын гар-
шысынын алынмасы ясаслы проблемя чеврилирди. 
Чятин  тясяввцр  етмяк  олар  ки,  бир  вахт  инсанлар  щесабла-
манын  ня  олдуьуну  билмирдиляр.  Ибтидаи  ижма  гурулушу  дюв-
рцндя инсанларын саймаьа, щесабламаьа да еля бир яшйалары ол-
мамышдыр.  Лакин  жямиййят  инкишаф  етдикжя  мювжуд    яшйаларын 
учотунун апарылмасы лабцд шякил алмышдыр. 
Инсан  жямиййятинин  инкишафы  иля  ялагядар  олараг  учотун 
планлашмада, тясяррцфат фяалиййятинин идаря олунмасында хцсуси 
йери мцяййян олунмушдур. Учот фяалиййяти иля мцяййян шяхсляр 
мяшьул  олмаьа  башламышлар.  К.Маркс  учотун  апарылмасы  иля 
ялагядар  олараг  щямин  дюврцн  арашдырылмасы  нятижяси  олараг 
йазмышдыр: «Кяндли ижмаларында кянд тясяррцфаты мящсулларынын 
учотунун  апарылмасында  мцщасибляр  фяалиййят  эюстярирдиляр. 
Щямин  шяхслярин  учот  ишчиси  кими  сахланмасы  хяржлярини  кяндли 
ижмалары  юдяйирди».  Эюстярилянлярля  ялагядар  олараг  мцщасиб 
учотунун тарихи инкишафына даир сющбят ачмаг фикриндя дейилям, 
бу  башга,  эениш  тящлил  тяляб  едян  мювзу  материалыдыр.  Мягся-
дим  мцщасиб  пешясинин  йаранмасы  иля  ялагядар  олараг  бязи 
фикирляри якс етдирмякдир. Инсан жямиййятинин инкишафы иля мцща-
сибат  учоту  тяшкили  принсипляриня  диггяти  дя  артымшдыр.  Беляликля 
орта  ясрлярин  ахырларында  «мцщасиб»  сюзц  ясаслы  шякилдя  юзцнц 
эюстярмяйя  башлады.  Рома  Империйасынын  императору  Макси-
милиан Ы Христофа Штехер адлы шяхси илк мцщасиб вязифясиня тяйин 
етмишдир.  Бундан  сонра  елм  вя  учот  пешякарлыьында  ясас  учот 
гейдиййаты олан «Гейдиййат-китабы» мцяййян олунмушдур. 
Азярбайжан  дювлятчилийин  илкин  инкишаф  мярщяляляриндя 
«Мцщасиб» вязифяси «Щесабдар», «Щесаблайыжы» сюзляри иля ифадя 
олунмушдур. 
Лакин ХХ ясрин 20-жи илляриндян сонракы дюврдя учот пе-
шяси  иля  мяшьул  олан  шяхсляр  рус  дилиндя  сяслянян  «Бухгалтер» 
сюзц  иля  ифадя  олунмушдур.  Тарихян  «Бухгалтер»  термини  алан 

 370
 
дилинян  тяржцмя  олунмушвя  Ы  Пйотрун  фярманы  ясасында 
мцяййянляшдиилмишдир. 
Мцщасибат учоту тарихи иля мяшьул олан алимлярин йаздыг-
арына  эюря  инсан  жямиййятинин  инкишафы  иля  ялагядар  олараг 
мцщасиб  вязифясинин  мювгейи  дя  дяйишмишдир.  Илк  дюврлярдян 
башлайараг  мцщасиб  вязифяси  йцксяк  сявиййядя  щюрмятя  малик 
олан пешя щесаб олунмушдур. Италийада мцщасибляр щазырлайан 
хцсуси  мяктябляр  тяшкил  олунмуш,  юлкя  тажирляри  юз  ушагларынын 
щямин мяктябдя тящсил алмаларына щявяс эюстярмишляр. 
Мцщасиб  учотунда  икили  йазылыш  принсипинин  йаранмасы 
учотун  да  эенишлянмясиня  шяраит  йаратмышдыр.  Учот  ямялиййат-
ларынын  ясаслы  шякилдя  артмасы,  онларын  даща  да  тякмилляшдирил-
мясини  тяляб  едирди.  Щямин  дюврдя  италийалы  Ф.Тратти  (1688), 
Савари  Ъ.П.  (1676)  тяряфиндян  учот  щесабларынын  синтетик  вя 
аналитик  щесаблара  айрылмасы,  дювриййя  жядвялляринин  тяртиби, 
Франса  учоту  мяктябинин  нцмайяндяси  сайылан  М.Дамм 
(1906) мцщасибат учотунда илкин сянядлярин ясаслы сайылмасына 
даир  тяклифи,  мяшщур  алман  мцяллифи  В.Швайкера  (1549)  тяря-
финдян  мцщасибатын  илкин  сянядляринин  ясас  сяняд  олмасы 
щаггында фикирляри хцсуси ящямиййятя маликдир. Эюстярилян пешя-
кар мцтяхяссислярин бир сыра тяклифляри индии дя мцасир мцщасибат 
учоту ямялиййатларынын ижра олунмасында истифадя едилир. 
ХВЫЫ  ясрдя  мцщасибат  учотуна  баланс  анлайышы  ялавя 
олунмушдур.  Мцяссися  балансында  тясяррцфат-малиййя  ямялий-
йатлары  нятижяляриня  даир  эениш  информасийалар  якс  олунмагла 
башланмышдыр.  Бундан  сонра  мцщасибат  учотунда  синтетик  вя 
аналитик щесабларын истифадя олунмасы нормал вя ясасландырылмыш 
щал кими гябул олунмушдур. 
Мяшщур Испан мцтяхяссиси Б.Солозано 1603-жц илдя йазмыш-
дыр:  «Мцщасибат  учоту  бцтцн  елм  вя  инжясянятдян  йухарыда  ду-
рур, чцнки онларын щамысынын учота ещтийажы олдуьу щалда учотун 
щеч  кимя  ещтийажы  йохдур.  Мцщасибат  учоту  олмадан  йягинки 
дцнйа  идаряолунмаз  оларды  вя  инсанлар  бир-бирини  баша  дцшмяз-
диляр». 
ХВЫЫЫ-ХЫХ  ясрлярдя  мцщасибат  учоту  эениш  мянада  бир 

 371
 
елм олдуьуну эюстярди. Мцщасибат учотунун инкишафы тарихи бир 
нечя ясрлярин дюврцнц ящатя едир. Бу дюврдя щяр бир юлкя мцтя-
хяссисляри  мцщасибат  учотунун  даща  да  инкишафы  вя  мцщасиб 
пешясинин тякмилляшдирилмяси цчцн юзляринин ясаслы фяалиййятлярини 
эюстярмишдирляр.  Мцщасибат  учотунун  цмуми  принсипляри  иля 
йанашы,  щяр  бир  юлкядя  милли  учот  мяктяби  инкишаф  етмиш  вя 
бунунла да юлкялярин игтисади хцсусиййятляри якс олунмушдур. 
Щазырда  дцнйа  юлкяляриндя  йцксяк  сявиййядя  сийаси,  игти-
сади вя техники жящятдян баш верян дяйишикликляр мцщасибат учо-
тунун вя онун ясас ижрачысы олан мцщасибин ролуну эениш сявий-
йядя  айырмалыдыр.  Юлкялярдя  мцхтялиф  тясяррцфат  фяалиййяти  иля 
ялагядар  олан  сащялярдя  йени  информасийалара  олан  тялябат  еля 
сявиййядя артмышдыр ки, онлар щаггында щятта бир нечя илляр яввял 
дцшцнмяк дя мцмкцн дейилди. 
Ону  да  нязяря  алмаг  лазымдыр  ки,  мцщасибат  учотунун 
дцнйа  юлкяляри  арасында  игтисади  интеграсийанын  эенишлянмяси, 
бюйцк  мигдарда  бейнялхалг  корпорасийаларын  йарадыолмасы 
учотун милли методолоъи вя техники принсипляринин ижра олунма-
сында мцяййян чятинликляр чыхырды. ХХ ясрин 70-жи ясрин илляриндя 
учот  сситемляри  арасында  олан  фяргли  принсиплярин  олмасы  да 
чятинликляря сябяб олурду.  
Бу шяраитдя дцнйа юлкяляриндя мцщасибат учотунун стан-
дартлашмасы  идейасы  орталыьа  чыхды.  Нятижядя  29  ийун  1973-жц 
илдя  Мцщасибат  учоту  бейнялхалг  стандартлар  Комитяси  йара-
дылды.                
Щазырда чохлу харижи юлкялярин мцщасибат учоту цзря рус 
дилиня  тяржцмя  олунмуш  ядябиййаты  мювжуддур.  Онлары  оху-
йаркян  нязяря  алмаг  лазымдыр  ки,  щямин  вясаитляр  бизим  бу 
сащядя  биликляримизин  эенишлянмясиня  вя  даща  йахшы  ишлямяйя 
шяраит  йарадыр.  О  да  гейд  олунмалыдыр  ки,  мцасир  шяраитдя  де-
мяк дцзэцн олмазды ки, гярб юлкяляриндя истифадя олунан учот 
системи ян йцксяк сявиййяни тямин едир вя биздяки учот системи 
там ашаьы сявиййядядир. Гярб учот системиня кечмя принсипляри 
мцяййян  мярщялялярдя  ижра  олунмалы  вя  бурада  республика-
мызда щазырда мювжуд олан ижтимаи-игтисади вя сосиал вязиййят 

 372
 
бцтцн эюстярижиляри иля нязяря алынмалыдыр. Бурада хцсусиля мюв-
жуд  олан  мцщасибат  учоту  кадр  потенсиалы  вя  онун  тяркиби, 
узун иллярля йаранмыш тяжрцбя нязяря алынмалыдыр. 

Yüklə 1,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   28




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin