ßhal iSİNDß β-talassemiyanin patoloji geniNİn aşkar ed

ÁÀÊÛ ÓÍÈÂÅÐÑÈÒÅÒÈÍÈÍ ÕßÁßÐËßÐÈ 

¹1   

 Òÿáèÿò åëìëÿðè ñåðèéàñû   

2007 

 

 

 

 

AZßRBAYCAN RESPUBL

İKASININ DßVß×İ RAYONUNUN 

ßHAL

İSİNDß β-TALASSEMİYANIN PATOLOJİ GENİNİN AŞKAR 

ED

İLMßSİ Vß GENETİK HETEROGENLİYİ 

 

K.S.ZEYNALLI*, K.ß.ßLIYEVA**, E.M.RßSULOV* 

* Íåôò÷èëÿð õÿñòÿõàíàñû 

** Áàêû Äþâëÿò Óíèâåðñèòåòè 

 

Ömumdönya Sÿhiyyÿ Tÿşkilatının mÿlumatına ÿsasÿn (1996) dönya ÿha-

lisinin tÿxminÿn 266 milyonunda (5,1%) irsi hemoqlobinopatiyaların patoloji 

genlÿri aşkar edilmişdir. İrsi hemoqlobinopatiyaları talassemiyalar (α-, β-, γ- vÿ δ-

talassemiyalar), anormal hemoqlobinlÿr vÿ hÿr il doğulan 144 milyon uşağın 

tÿxminÿn 9.285.000-ini (6,5%) heteroziqot genotipli ananın dönyaya gÿtirdiyi 

kþrpÿlÿr tÿşkil edir.  

 

Möasir tibb elminÿ 

α- vÿ β-talassemiyanın 400-dÿn artıq molekulyar 

tipi mÿlumdur.  

Azÿrbaycan Respublikas

ının ÿhalisi ö÷ön β-talassemiyanın 24 muta-

siyas

ı identifikasiya edilmişdir. Mutasiyalar ayrı-ayrılıqda  β-qlobin zÿn-

cirinin biosintezini transkripsiya vÿ translyasiya sÿviyyÿlÿrindÿ pozaraq 

β

o

- vÿ 

β

+

-talassemiya fenotiplÿrinÿ gÿtirib ÷

ıxarır ki, hÿr bir fenotipin 

arxas

ında ÷oxsaylı mutasiyalar durur (2,5,9).  

β

o

-talassemiya fenotipindÿ 

β-qlobin zÿncirinin biosintezi tamam 

pozulur vÿ xÿstÿdÿ talassemiyan

ın ağır klinikası möşahidÿ olunur. 

β

+

-ta-

lassemiya zaman

ı 

β-qlobin zÿncirinin biosintezi möxtÿlif dÿrÿcÿlÿrdÿ po-

zulur vÿ xÿstÿliyin klinikas

ı 

β-qlobin zÿncirinin biosintezinin pozulma 

dÿrÿcÿsindÿn as

ılı olur. Möÿyyÿn edilmişdir ki, xÿstÿliyin klinikası talas-

semiya geninin molekulyar tipindÿn ÿlavÿ, yerlÿ

şdiyi haplotipdÿn dÿ ası-

l

ıdır. Haplotipin tÿrkibindÿ mþvcud polimorf restriksiya saytları birbaşa 

vÿ ya dolay

ı yolla 

β-qlobin klasterindÿ yerlÿşÿn genlÿrin, o cömlÿdÿn γ-

qlobin geninin ekspressiyas

ına tÿsir edir.  

Respublikan

ın ayrı-ayrı rayonlarının ÿhalisindÿ β-talassemiyanın 

patoloji geninin yay

ılması kifayÿt qÿdÿr þyrÿnilmişdir. Lakin molekulyar 

sÿviyyÿdÿ genetik heterogenliyi az tÿdqiq edilmi

şdir. Elÿ bu sÿbÿbdÿn 

i

şimizin mÿqsÿdi Dÿvÿ÷i rayonunun ÿhalisindÿ β-talassemiyanın patoloji 

geninin a

şkar edilmÿsi vÿ genetik heterogenliyinin þyrÿnilmÿsi olmuş-

dur. 

Material 2005-2006-c

ı illÿr ÿrzindÿ Dÿvÿ÷i rayonuna ekspedisiyalar 

zaman

ı toplanmışdır. Uşaqlar vÿ reproduktiv yaş hÿddindÿ olanlar ara-

s

ında talassemiyanın patoloji geninin skrininqi aparılmışdır. Tÿdqiqat 

ö÷ön venoz qandan istifadÿ edilmi

şdir. Qan tÿrkibindÿ antikoaqulyant 

 

65

olan eppendorf s

ınaq  şöşÿlÿrinÿ toplanmışdır. Skrininq metodu olaraq 

analitik izoelektofokusla

şdırma ösulundan istifadÿ edilmişdir. Reproduk-

tiv ya

ş  hÿddindÿ  olan  148  şÿxsin (kişi -102 vÿ qadın-46) vÿ 202 uşagın 

(o

ğlan — 123 vÿ qız - 79) qanı möayinÿ edilmişdir. Ömumilikdÿ 350 şÿx-

sin qan

ında talassemiyanın patoloji geninin skrininqi aparılmışdır.  

Diaqnoz hemolizat

ın poliakrilamid-amfolin gelindÿ (pH 3.5-9.5 vÿ 

5,5-8,5) izoelektrofokusla

şdırma metodu ilÿ möÿyyÿnlÿşdirilmişdir.  

Tàëàññåìèéàëàðûí äèàãíîñòèêàñû ö÷öí èñòèôàäÿ îëóíàí èçîåëåêòðî-

ôîêóñëàøäûðìà öñóëó Àìåðøàì ôèðìàñûíûí (ÀÁØ) èñòåùñàëû îëàí Ìóëòèôîð 

II úèùàçûíäà àïàðûëûð. Ùåìîãëîáèíëÿðèí içîåëåêòðîôîêóñëàøäûðûëìàñûíäà 

1.500 âîëò úÿðÿéàí øèääÿòèíäÿí èñòèôàäÿ åäèëmi

şdèð.  

Èçîåëåêòðîôîêóñëàøäûðìà ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëÿí ùåìîëèçàò àøàüûäàêû 

êèìè ùàçûðëàíûð. 100 ìêë êàïèëéàð ãàí 10-15 äÿãèãÿ ìöääÿòèíäÿ äÿãèãÿ-

äÿ 3.000 ôûðëàíìà ðåæèìèíäÿ ñåíòðèôóãàëàøäûðûëûð. Çÿðäàá åðèòðîñèòàð êöò-

ëÿäÿí àéðûëûð. Åðèòðîñèòàð êöòëÿ ö÷ äÿôÿ åéíè ùÿúìëè ôèçèoëîæè ìÿùëóë èëÿ 

éóéóëàðàã ùÿð äÿôÿ åéíè ðåæèìäÿ ñåíòðèôóãàëàøäûðûëûð. Åðèòðîñèòàð êöòëÿ 

ôèçèoëîæè ìÿùëóëëà éóéóëäóãäàí ñîíðà öçÿðèíÿ åéíè ùÿúìäÿ äèñòèëëÿ ñóéó 

âÿ 10 ìêë êàðáîíòåòðàõëîðèä öçâi ìÿùëóëó ÿëàâÿ åäèëèð. Ãàðûøûã ùîìîýåí 

ìÿùëóë àëûíàíà êèìè ÷àëõàëàíûð (tÿxminÿn 10-15 dÿqiqÿ) âÿ ñåíòðèôóãà-

ëàøäûðûëûð (30 äÿãèãÿ 8.000 ôûðëàíìà/äÿãèãÿäÿ). Ëèïèäëÿð âÿ åðèòðîñèòèí 

ìåìáðàíû ñûíàã øöøÿñèíèí äèáèíÿ ÷þêöð. ×þêöíòöíöí öçÿðèíäÿ òÿìèç 

ùåìîãëîáèíäÿí èáàðÿò ùåìîëèçàò àëûíûð. Áó ùåìîãëîáèí êöòëÿñè 1:5 íèñáÿ-

òèíäÿ äèñòèëëÿ ñóéó èëÿ äóðóëäóëàðàã èçîåëåêòðîôîêóñëàøäûðìà ö÷öí éàðàðëû 

âÿçèééÿòÿ ÷àòäûðûëûð. 

Ïîëèàêðèëàìèä-àìôîëèí ýåëè àøàüûäàêû òÿðêèáäÿ ùàçûðëàím

ışdûð: 2,7 

ìë àêðèëàìèä/áèñàêðèëàìèä, 0,5 ìë ÙCI/Òðèñ áóôåðè (3,03 ãð òðèñ 80 ìë 

äèñòèëëÿ ñóéóíäà ùÿëë åäèëÿrÿk, ÙCë òóðøóñóíóí êþìÿéè èëÿ ïÙ 8,4-ÿ âÿ 

öìóìè ùÿúìè 1 ëèòðÿ ÷àòäûðûëûð). 1 ìë ãëèñåðîë, 100 ìêë àìôîëèí ðÍ 3,5-

9,5 âÿ 100 ìêë àìôîëèí ðÍ 6-8, 10 ìêë ÒÅÌÅÄ, 20 ìë äèñòèëëÿ ñóéó âÿ 

20 ìêë àììîíèóì ïåðñóëôàò (400 ìã àììîíèóì ïåðñóëôàò + 1 ìë äèñòèë-

ëÿ  ñóéó).  Éóõàðûäà  ãåéä  åäèëÿí  àðäûúûëëûãäà ðåàêòèâëÿð êèìéÿâè ñòÿêàíà 

ÿëàâÿ åäèëèð. Ïîëèìåðèçàñèéà ìÿãñÿäèëÿ êèìéÿâè ñòÿêàíûí è÷ÿðèñèíäÿêè 

ìÿùëóë þë÷öñö 110õ260 ìì îëàí øöøÿëÿðèí àðàñûíà ÿëàâÿ åäèëèð. Ïîëèìåðè-

çàñèéà èêè ñààò ÿðçèíäÿ áàø âåðèð. Ýåë òàìàìèëÿ ïîëèìåðèçàñèéà îëóíäóã-

äàí ñîíðà øöøÿëÿðäÿí áèðè ÷ûõàðûëûð âÿ ýåë èêèíúè øöøÿéÿ áèðëÿøìèø øÿêèëäÿ 

àëûíûð. Øöøÿëÿðäÿí áèðèíèí ýåëäÿí ðàùàò àéðûëìàñû ö÷öí øöøÿ åòèë ñïèðòè âÿ 

éà åôèð âàñèòÿñèëÿ éàüñûçëàøäûðûëûð. Ýåë øöøÿ èëÿ áèðëèêäÿ àïàðàòûí ñîéóäó-

ëàí ùèññÿñèíèí öçÿðèíÿ ãîéóëóð. Ýåë âÿ ñîéóäóúó ùèññÿíèí àðàñûíäà ùàâà 

ãàáàðúûãëàðûíûí ãàëìàìàñû ö÷öí ýåëèí ãîéóëàúàã éåðèíÿ êåðîñèí âÿ éà 

èñòÿíèëÿí äåòåðýåíòèí (Òðèòîí Õ-100) ñóëó ìÿùëóëó ÷ÿêèëèð. 

Èçîåëåêòðîôîêóñëàøäûðìà âàõòû 1,5 ñààòäûð. Èçîåëåêòðîôîêóñëàøäûð-

ìàäàí ñîíðà ùåìîãëîáèí ôðàêñèéàëàðûíûí ôèêñÿ åäèëìÿñè ö÷öí ýåë øöøÿ èëÿ 

áèðýÿ 40%-ëè åòèë ñïèðòè îëàí ãàáûí è÷ÿðèñèíäÿ 10-15 äÿãèãÿ ìöääÿòèíäÿ 

ñàõëàíûëûð. Ðÿíýëÿìÿ ìÿãñÿäèëÿ 2%-ëè Êóìàññè G ðÿíýëÿéèúèñèíäÿí èñòèôà-

äÿ åäèëmi

şdèð. 

Reproduktiv ya

ş  hÿddindÿ  olan  148  şÿxsin altısında  β-talassemiya-

n

ın heteroziqot, birindÿ homoziqot forması  aşkar edilmişdir. Skrininqi 

apar

ılmış 202 uşağin sÿkkizindÿ heteroziqot, ikisindÿ homoziqot forma 

möÿyyÿn edilmi

şdir.  

 

66

β-talassemiyanın heteroziqot formasının fenotipik tezliyi 4%, 

homoziqotlar

ın fenotipik tezliyi 0,85%, ömumiyyÿtlÿ 

β-talassemiyanın 

patoloji geninin tezliyi 0,0286 bÿrabÿr olmu

şdur. 

Ö÷ homoziqot vÿ on dþrd heteroziqotón venoz qan

ı 2 ml hÿcmindÿ 

antikoaqulyanta gþtörölÿrÿk DNT analizi ö÷ön haz

ırlanmışdır. 

Birinci nþvbÿdÿ xÿstÿnin qan

ından DNT molekulu ayrılmış vÿ in-

taktl

ığı aqaroza gelindÿ elektroforez yolu ilÿ yoxlanılmışdır. 

β-talassemi-

yan

ın mutasiyalarının identifikasiyası yöksÿk temperaturlu allel-spesifik 

amplifikasiya (YTASA) ösulu ilÿ AB

Ş-nın istehsalı olan Termosikler-

Amplifikator cihaz

ında aparılmışdır. YTASA ösulunu aparmaq mÿqsÿdilÿ 

eppendorf s

ınaq şöşÿsinÿ 250 mkl PSR buferi, 25 mkl 96 saylı praymer, 25 

mkl 97 sayl

ı praymer, 1.2 mkl ferment — amplitaq ÿlavÿ edÿrÿk qarışdırılır. 

Sonra özÿrinÿ 1.5 mkl genom DNT-si (1 pq/ml) ÿlavÿ edilÿrÿk tÿkrar 

qar

ışdırılır. Özÿrinÿ 2 damla parafin yağı ÿlavÿ edilÿrÿk termosiklerdÿ 30 

sikl amplifikasiyas

ı aparılır (1 sikl - 94

o

S-1 dÿqiqÿ, 60

o

S-1 dÿqiqÿ vÿ 72

o

S 1 

dÿqiqÿ 30 saniyÿ). Analizin nÿticÿsi termostatdan sonra amplifikat

ın 

aqaroza gelindÿ elektroforez vasitÿsilÿ möÿyyÿn edilmi

şdir. 

Respublika ÿhalisindÿ a

şkar edilib identifiasiyası aparılmış 

β-talasse-

miya mutasiyalar

ına uyğun altı möxtÿlif sintetik oliqonukleotid praymer-

dÿn istifadÿ edilmi

şdir: 1. 

β

o

- IVS-1 (Q-A); 2. 

β

o

-kodon 8 (-AA); 3. 

β

o

- IVS-1-

110 (Q-A); 4. 

β

+

- IVS-1-6 (T-S); 5. 

β

o

-kodon 8/9 (-Q) vÿ 6. 

β

+

- IVS-1-5 (Q-S). 

Ö÷ homoziqot u

şaqda aşağıdakı mutasiyalar identifikasiya edilmişdir: 

1. 

β-qlobin geninin (β-QQ) bþyök intronunun (IVS-2) birinci adenin 

nukleotidinin quanin nukleotidi ilÿ ÿvÿzi; homoziqot - 

β

o

- IVS-2-1 (Q-A) 

/ 

β

o

- IVS-2-1 (Q-A), 2. 

β-QQ-nin birinci ekzonunun 8-ci kodonunda iki 

adenin nukleotidinin mikrodelesiyas

ı; homoziqot - 

β

o

-kodon 8 (-AA) / 

β

o

-

kodon 8 (-AA) vÿ 3. 

β-QQ-nin ki÷ik intronunun (IVS-1) 110-cu vÿziyyÿ-

tindÿ adenin nukleotidinin quanin nukleotidi ilÿ ÿvÿzi - 

β+-IVS-1-110 

(Q-A) vÿ digÿr alleldÿ 

β

o

-kodon 8(-A) mutasiyas

ı; ikiqat heteroziqot 

(kompaund, 

β+-IVS-1-110(Q-A) / β

o

-kodon 8 (-AA).  

Fenotipcÿ homoziqot olan ö÷ u

şağın ikisindÿ genotipcÿ eyni muta-

siyan

ın homoziqot forması, bir uşaqda isÿ ikiqat heteroziqot — kompaund 

forma a

şkar edilmişdir. 

İdentifikasiya edilmiş mutasiyalardan 

β

o

- vÿ 

β

+

-fenotopinÿ malik 

olmu

şdur. 

β

o

-fenotipindÿ - 

β

o

- IVS-2-1 (Q-A) vÿ 

β

o

-kodon 8 (-AA), 

β

+

-fe-

notopindÿ - 

β+-IVS-1-110 olmuşdur. DNT analizindÿ identifikasiya edil-

miø mutasiyalar izoelektrofokusla

şdırma yolu ilÿ alınmış nÿticÿlÿri tÿsdiq 

etmi

şdir.  

Belÿliklÿ, Dÿvÿ÷i rayonunun ÿhalisindÿ 

β-talassemiyanın heteroziqot 

formas

ının fenotipik tezliyi 4%, homoziqotların fenotipik tezliyi 0,85%, 

ömumiyyÿtlÿ 

β-talassemiya patoloji geninin tezliyi 0,0286 bÿrabÿr ol-

mu

şdur. DNT sÿviyyÿsindÿ 

β-talassemiyanın ö÷ mutasiyası aşkar edilÿrÿk 

identifikasiyas

ı aparılmışdır.  

ßDßB

İYYAT 

 

67

1. Arcasoy A. Turkiyede Thalassemia ve Hemoglobinopati sorumu. 2. Uluslararasi Talassemi 

Yaz  Okulu. Girne/KKTC. 01-05 Nisan 2002. p.1-6. 

2. Asadov Ch. Beta-talassemia control programme in Azerbaijan. International Islamik Medi-

kal Journal, 1996,  p.10-14. 

3. Cao A. A world-wide evaluation of one ongoing reseach and futuredirections toward pre-

venting thalassemia and sickle cell disease. 2

nd

  International Thalassemia Summerschool. 

01-05 April 2002 Kyrenia/North Cyprus. p.7-8. 

4. Maniatis T., Phrig E., Sembruk D. Methods of genetic engineering. Molecular cloning., in 

Russia, translation from English. M. 1984 

5. Namazova A.A., Rasulov E.M. Prevention of Thalassemia in Azerbaijan. 2

nd

  International 

Thalassemia Summerschool. 01-05 April 2002 Kyrenia/North Cyprus. p.45.           

6. Oliveri O., Vitoux D., Galactéros F., Bachir D. et al. Dehydration of sickle cells: Role of the 

position of the S mutation on the activation of the KCl contrasport system. 4

th

 International 

conference on thalasemia and the hemoglobinopathies, Nice-Acropolis – France, 6-8 No-

vember 1991. p.113 

7. Panepinto JA., Magid D., Rewers MJ., Lane PA. Universal versus targeted screening of infants 

for sickle cell disease: a cost-effectiveness analysis. J Pediatr, Feb 2000, 136(2), p. 201-8.  

8. Perrine, S. P.; Ginder, G. D.; Faller, D. V.; Dover, G. H.; Ikuta, T.; Witkowska, H. E.; Cai, 

S.; Vichinsky, E. P.; Olivieri, N. F. : A short-term trial of butyrate to stimulate fetal-globin-

gene expression in the beta-globin disorders. New Eng. J. Med. 328: 81-86, 1993. 

9. Rasulov E. Gene geography and conception of prophylactic of genetic variants of beta-

thalassemia in Azerbaijan. Doctor dissertation, Kiev, 1992. 

10. Setianingsih I., Williamson R., Daud D., Harahap A., Marzuki S., Forrest S. Phenotypic 

variability of Filipino beta(0)-thalassemia/HbE patients in Indonesia. Am. J Hemantol, 1999 

Sep; 62(1): 7-12. 

11. Sozuoz A., Yazman M., Camber I et al., Prevention of beta-thalassemia among Turkish 

Cypriots. Prenatal diagnosis by DNA analysis. 2

nd

  International Thalassemia Summer-

school. 01-05 April 2002 Kyrenia/North Cyprus. p.37. 

12. Ustuntag M. Turkiyede Hemoglobinopati Kontrol Programi 2

nd

  International Thalassemia 

Summerschool. 01-05 April 2002 Kyrenia/North Cyprus. p.47. 

13. Vassiliadou D., Papadopulos V., Konstantinidou C., Arnaoutoglu M. HbOThrace trait, 

HbOThrace hemoglobinopathy and HbOThrace/Hb beta zero hemoglobinopathy: a retro-

spective study of 118 cases. Folia Med (Plovdiv), 1998, 40(3B Suppl 3), p. 46-50. 

14. Westmeier R. Electrophoresis in Practice. A Guide to Methods and Applications of DNA 

and Protein Separation. Third Edition. New York.  2000. p.356. 

 

ВЫЯВЛЕНИЕ И ГЕНЕТИЧЕСКАЯ ГЕТЕРОГЕННОСТЬ 

 ГЕНА β - ТАЛАССЕМИИ У НАСЕЛЕНИЯ 

ДEВИЧИНСКОГО РАЙОНА АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ 

 

К.С.ЗЕЙНАЛЛЫ, К.А.АЛИЕВА, Э.М.РАСУЛОВ  

 

РЕЗЮМЕ 

 

Установлены  фенотипические  частоты  гетерозигот,  гомозигот  и  частота  патоло-

гического гена β-талассемии среди населения Девичинского района.  

Идентифицировано  три  мутации  β-талассемии  с  использованием  метода  высоко-

температурной аллель-специфической амплификации: 1. 

β

o

- IVS-2-1 (Г-A), 2. 

β

o

-кодон 8 

(-AA)  и  3.  

β+-IVS-1-110 (Г-А). 

 

 

68

β - THALASSAEMIA GENE IDENTIFICATION AND GENETIC HETEROGENEITY  

IN POPULATION OF DIVICHI AREA  

OF AZERBAIJAN REPUBLIC 

 

K.S.ZEYNALLY, K.A.ALIYEVA, E.M.RASULOV  

 

SUMMARY 

 

Phenotypic frequencies of heterozygotes, homozygotes  and  β-thalassaemia patho-

logic gene frequency were found in the population of Divichi area. Three mutations of β-

thalassaemia were identified by means of method of Amplification Refractory Mutation Sys-

tem: 1. 

β

o

- IVS-2-1 (G-A), 2. 

β

o

-codon 8 (-AA)  и  3.  

β+-IVS-1-110 (G-А). 

 

 

 

69