Hamid olimjon lirikasida epitetning semantik-stilistik xususiyatlari

 
 
 

---

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL 
OF SCIENTIFIC RESEARCH 
ISSN: 2181-2489 
VOLUME 2 
ǀ
ISSUE 1 
ǀ
2022
45 
UZBEKISTAN |
www.caajsr.uz
 
 
ASOSIY QISM
Lirik asarlarda badiiy tasvir vositalaridan keng qoʻllaniladi. Badiiy tasvir 
vositalari haqida S.Sultonsaidova, Oʻ.SHaripovaning “Oʻzbek tili stilistikasi” fanidan 
yozilgan oʻquv qoʻllanmasida batafsil yoritilgan. Ushbu qoʻllanmada badiiy tasvir 
vositalari “Sintaktik figuralar” va “Troplar” deb ikki guruhga ajratilgan va ularning har 
biri haqida batafsil ma’lumotlar keltirilgan. Qoʻllanmada anafora, epifora, takror, 
sintaktik parallelizm, antiteza, gradatsiya, ritorik soʻroq kabi sintaktik figuralar, metafra 
metonimoya, sinekdoxa, oʻxshatish, epitet, ironiya, antifraza, sarkazm, perifraz, 
mubolagʻa, litota, alligoriya kabi troplar haqida misollar bilan ma’lumotlar berilgan. 
Hamid Olimjon lirikasi ham tasvir vositalarga boyligini koʻramiz. Badiiy tasvir 
vositalarining bir turi bu – Epitet. Shoir lirikasida epitet salmoqli oʻringa ega, 
she’rlarida epitetning goʻzal namunalarini uchratamiz. J.Lapasovning “Badiiy matn va 
lisoniy tahlil” qoʻllanmasida Epitetga shunday izoh bergan: “Epitet grekcha soʻz boʻlib, 
izohlovchi demakdir. U oʻzbek tilida sifatlash ham deb yurutiladi. Epitet poetik 
aniqlovchi boʻlib, narsa, hodisa, tushunchaning biror hususiyati, belgisini alohida 
baholab koʻrsatish uchun oʻshanday soʻzlar oldidan qoʻshimcha tarzda keltiriladigan 
soʻzdir”. Aristotelning “Ritorika” asarida koʻplab uslubga oid fikrlar mavjud. Uning 
qarashlariga koʻra asarda bayonning odatiy holatdan chetlashishi ham musofirning 
oʻzga yurtda koʻrgan narsalaridan taajjubga va hayratga tushganidek tasavvur uygʻotadi, 
chunki noodatiy narsadan hayratlanish va taajjublanish ham yoqimlidir. Aristotel 
oʻxshatishni ham oʻziga xos metafora deb baholaydi. Uningcha, ularning farqi juda oz. 
Oʻxshatishdan birgina kabi soʻzi chiqarib tashlansa, metafora yuzaga keladi. Oʻxshatish, 
metafora va epitetlardan ham meyorida foydalanish zarurligi, ularni suiste’mol qilish 
uslubni gʻalizlashtirishi ham qayd etib oʻtilgan. 
Badiiy tasvir vositalari goh ritorik figuralar, goh sintaktik figuralar, goh stilistik 
figuralar tarzida taqdim etiladi. Keng ma’noda bu tushunchalar doirasiga koʻchimlar 
ham, stilistik figuralar ham kiritiladi. 
Muallif tasvirlanayotgan narsa yoki voqeaning oʻzi zarur hisoblangan tomonini 
ma’lum nuqtai nazardan turib baholash uchun epitetdan foydalanadi. Hamid 
Olimjonning 1936-yilda yozilgan “Oʻlim” nomli she’rida epitetdan foydalanilgan.
Uchrasharmiz bir kun albatta, 
Yuragimga boʻlarsan mehmon; 
Bir mehmonki, sening qoʻlingda 
Tipirchilar tanamdagi jon. 
Lopillatib olib ketarsan, 
Bor narsadan etarsan mahrum, 
Maskan boʻlar