Har bir fan o'zining tadqiqot predmeti xosligi, uning

Geografik determinizm

jamiyat taraqqiyoti, urushlar va inqiloblar sabablari, insoniy urf-odatlar, urf-odatlar «tabiiy kelib chiqish»ga ega boʻlgan va birinchi navbatda geografik muhit bilan belgilanadigan taʼlimot, naturalizmning koʻrinishlaridan biri. G. d. tarafdorlarini antik davrda uchratish mumkin (Gerodot). Hozirgi zamonda G.D.Sh.Monteskyu tarafdori iqlimning kuchi barcha kuchlardan kuchliroq deb hisoblardi. Bu odamlarning fe'l-atvori, odatlari, mehr-muhabbatining xususiyatlarini belgilaydigan iqlimdir. "Issiq iqlimli xalqlar qarilar kabi qo'rqoq, sovuq iqlimli xalqlar esa yigitlar kabi jasur". Ushbu naturalistik kontseptsiya tarafdorlari qatoriga 17-asrning frantsuz davlat arbobi, faylasufi, iqtisodchisi ham kirishi mumkin. A. Turgot. 19-asrda G. d. tarafdorlari. ingliz tarixchisi G. Bakl, fransuz faylasufi va tarixchisi I. Teng edi. Issiq iqlim, Baklning so'zlariga ko'ra, Hindistonda qullikka sabab bo'lgan, chunki u mahalliy aholi ongiga alohida ta'sir ko'rsatgan. Gollandiyaning unumdor iqlimi, boy tuprog'i, Tenning so'zlariga ko'ra, golland rasmining naturalizmi va "to'liq qonliligi" ni belgilab berdi. Mahalliy mutafakkir L.Mechnikov (1838-1888) jamiyat taraqqiyotining hal qiluvchi omili doimo suv, suv makonlari bo‘lgan, deb hisoblagan. Qadimgi Xitoy, Misr, Mesopotamiya jamiyatlarining xususiyatlari ularning hududida oqib o'tadigan buyuk daryolarning rivojlanishi bilan belgilanadi. Bu "daryo" tsivilizatsiyasi edi. Keyin O'rta er dengizi tsivilizatsiyasi mavjud bo'lib, uning xususiyatlari dengiz bo'shliqlarini o'zlashtirish bilan bog'liq. Amerikaning kashf etilishi bilan global "okean" tsivilizatsiyasi paydo bo'ladi. Geosiyosat deb ataladigan narsa geopolitika tamoyillariga asoslanadi. Bu atama shved olimi va siyosatchisi R.Kjellen (1846-1922) tomonidan kiritilgan bo‘lib, davlatning geografik va biologik organizm sifatidagi, doimiy kengayishga intiladigan ta’limotini anglatardi. Geosiyosat tamoyillarining keyingi rivojlanishi nemis mutafakkiri F. Ratsel (1844-1904) tomonidan amalga oshirildi. U o'ziga xos tabiiy xususiyatlarga ega bo'lgan, xususan, "kosmos hissi" va yashash joyini ko'paytirishga intilayotgan xalqlarni ajratib ko'rsatdi. Bu davr geosiyosat nazariyasining asosiy tushunchalari “tirik makon”, “tabiiy chegaralar”dir. Davlatlarning tashqi siyosati, geosiyosatning ushbu versiyasiga ko'ra, asosan geografik omillar (iqlim, joylashuv, tabiiy resurslar, aholining o'sish sur'atlari) bilan belgilanadi. Zamonaviy geosiyosiy versiyalar geosiyosatni boshqalardan ajratishga moyil bo'lib, mamlakatning geosiyosiy salohiyatini xalqaro munosabatlardagi muhim omillardan biri deb biladi.
Jamiyat mavjudligining tabiiy, zaruriy shart-sharoitlari tabiiy sharoit (geografik muhit) va odamlar, aholidir.
Qadim zamonlardan beri jamiyat haqidagi qarashlar ushbu tabiiy binolarga tarixda hal qiluvchi rol o'ynaydigan tushunchalarni taklif qilgan. Hatto antik davrda ham ta'limotning asoslari qo'yilgan bo'lib, keyinchalik sotsiologiyada geografik yo'nalish nomini oldi (uni ham deyiladi).