Har qanday taraqqiy etgan jamiyat hayotida axborotning ahamiyati uzluksiz ortib bormoqda

Autentifikatsiya usuli	Ommabopligi	Qurilmalar narxi	Infrastruktura narxi	Foydalanishning soddaligi	Umumiy xavfsizlik	Kamchiliklar
Qulayliklar
Oddiy statik parol	6	-	1	4	1	Juda past xavfsizlik	Juda arzon
Murakkab statik parol	4	-	2	1	2	Takrorlanuvchanlik-ka himoyasizlikning mavjudligi	Oddiy statik parol usuliga qaraganda xavfsizroq
Sertifikatli token	3	2	5	4	4	Infrastrukturaning narxi	Oflayn jismoniy autentifikatsiya
Sinxronizatsiyalan-gan bir martalik parol (OTP)	3	3	3	4	4	Qurilmalarning narxi	Yuqori xavfsizlik
Biometrik parol	1	2	2	5	5	Juda qimmat	Juda yuqori xavfsizlik

Parolga asoslangan autentifikatsiyalash usuli ta’minlagan himoya yuqori sanalmaydi. Bu autentifikatsiyalash usullari qarshi “qo‘pol kuch” hujumi, lug‘utgan asoslangan hujum, “yelka orqali qarash” hujum va turli parol o‘g‘irlashga qaratilgan vositalar asosida amalga oshiriladigan hujumlar mavjud. Bundan tashqari parollarga asoslangan autentifikatsiyalash usulida xavfsizlik muammolari inson omiliga bog‘liq bo‘lib, ular foydalanuvchilarni murakkab parol tanlay olmasliklari yoki uni esdan chiqarib yuborishlari bilan xarakterlanadi. Quyidagi 2.2 - jadvalda 2021 yilda eng keng tarqalgan parollar va ularni “Random size” hamda “BetterBuys” vositalari orqali hisoblash vaqtlari keltirilgan.
2.2-jadval.
2021 - yilda eng keng tarqalgan parollar va ularni ochishdagi sarflangan vaqt

№	2021 yilda eng keng foydalanilgan parollar	“Random size” vositasidan foydalanib aniqlash vaqti	“BetterBuys” vositasidan foydalanib aniqlash vaqti
	123456	< 1 sek	0.25 msek
	123456789	< 1 sek	0.25 msek
	qwerty	< 1 sek	0.25 msek
	12345678	< 1 sek	0.25 msek
	111111	< 1 sek	0.25 msek
	1234567890	3 sek	0.25 msek
	1234567	< 1 sek	0.25 msek
	Password	1 min. 3 sek	0.25 msek
	123123	< 1 sek	0.25 msek
	987654321	< 1 sek	0.25 msek
	qwertyuiop	13 soat 48 min	4 oy 4 kun ...
	mynoob	< 1 sek	24 sek
	123321	< 1 sek	0.25 msek
	666666	< 1 sek	0.25 msek
	18atcskd2w	14 kun, 21 soat	8 yil 9 oy ...
	7777777	< 1 sek	0.25 msek
	1q2w3e4r	16 min 33 sek	0.25 msek
	654321	< 1 sek	0.25 msek
	555555	< 1 sek	2 min 46 sek
	3rjs1la7qe	14 kun 21 soat	8 yil 9 oy ...

Bir martalik va ko‘p martalalik parollarni generatsiyalash xesh funksiyalar orqali amalga oshirilishi mumkin.
2.3 - jadvalda esa psevdotasodifiy sonlar generatorining tarkibidagi amallar, kalit uzunligi va kriptobardoshligi xususyatlari bo‘yicha tahlili ko‘rsatilgan [7].
2.3-jadval.
PTSKK generatorlari xususiyatlari

Algoritm nomi	Kalit uzunligi (bit)	Tarkibidagi amallar	Kripto-bardoshligi	Xususyatlari
Kongruent generatorlar	<64	Ko‘paytirish, mod N	<2^64, kichik	Parametrlar tanlash murakkab, tezligi past
Rekkurent generatorlar	<64	Ko‘paytirish, mod N	<2^64, kichik	Parametrlar tanlash murakkab, tezligi past
Gifford algoritmi	64	Siljitish registri	2^64, kichik	Takrorlanmas davri kichik
RC-4, ISAAC	2048 bitgacha	Mod256, o‘rin almashtirish	2^1700, yuqori	Tezligi yuqori, patentga yega
SEAL, WAKE	128	O‘nga surish, XOR	2^160, o‘rta	Tezligi yuqori
A5, Geffe	64	Siljitish registrlari kombinatsiyasi	2^64, kichik	Tezligi yuqori
RSA, BBS, Shamir, Blyum-Mikali	1024-2048	Katta sonlarni darajaga oshirish	2^1024, yuqori	Tezligi past, faqat kalit ishlab chiqish uchun
ANSI X9.17 FIPS-186 YARROW-160	64-160	3DES, 2DES, SHA-1 algoritmlari	2^128, o‘rta	Tezligi past, faqat kalit ishlab chiqish uchun

Ushbu generatorlarda qo‘llaniluvchi hesh algoritmlarining asosiy hossalarini keltirish mumkin.

2.4-jadval
Hesh algoritmlar

	Xeshlanadi gan matn uzunligi	Kirish blokining uzunligi	Xesh qiymat uzunligi	Har bir blokni xeshlash qadamlari soni
GOST R 34.11-94	Ixtiyoriy	256	256	19
MD 2	Ixtiyoriy	512	128	1598
MD 4	Ixtiyoriy	512	128	72
MD 5	Ixtiyoriy	512	128	88
SHA-1	<2^64	512	160	80
SHA-256	<2^64	512	256	64
SHA-384	<2^128	1024	384	80
SHA-512	<2^128	1024	512	80
STB 1176.1 – 99	Ixtiyoriy	256	142≤L≤256	77
O‘z DSt 1106 : 2006	Ixtiyoriy	128, 256	128, 256	16b+74, 16b+46, Bu yerda b-bloklar soni

Xavfsizlik vositalari AT da saqlanadigan va qayta ishlanadigan ma’lumotlarning mahfiyligidan kelib chiqib tanlanadi. Statik parollarni o‘g‘irlash mumkin, lekin barmoq izini o‘g‘irlash yoki o‘zgartirish mumkin emas. Agar ikki va undan ko‘proq autentifikasiyalash usulini mujassamlashgan holda amalga oshirilsa yuqori xavfsizlikni ta’minlab beradi.

2.5-jadval
Biometrik parametrlarning avzalligi va kamchiliklari

Avzalliklari	Kamchiliklari
Barmoq izi yoki irisni skanerdan o‘tkazish parollarga qaraganda vaqt jihatdan osonroqdir.	Siz barmoq izini / eris/ ovozni masofadan turib bekor qilib bo‘lmasligi.
Infraqizil nurlar yordamida iris amalga oshiradi.	Biometrik xavfsizlikning katta salbiy tomoni shundaki, foydalanuvchi ularni masofadan turib o‘zgartira olmaydi. E-pochtaga kirish imkoniyatini yo‘qotib qo‘ysangiz, nazoratni qayta tiklash uchun har doim masofadan tiklanishni boshlashingiz mumkin.
Insonda Iris tug‘ilishidan oldin shakllanadi va umr bo‘yi o‘zgarmaydi.Shu sababli Iris biometrik usuli juda murakkab va yuqori darajada ishonchli	Biometrik autentifikatsiya qilishda ayrim dasturlarining zaif nuqtalari mavjudligi
Infraqizil nurlardan foydalanish Irisning ishonchliligini oshiradi.	Biometrik identifikatsiyalash mashinalaini sotib olish qimmatligi.
Yaroqliligi va ishonchliligi yuqori ayniqsa, zamonaviy dunyoda zamonaviy dasturlar asosida yaratilganligi.	Biometrik identifikatsiya qilish mashinalari doimo to‘liq aniq emas. Misol uchun, sovuq bo‘lgan odam o‘zini ovozli identifikatsiyalash vositasidan foydalanib o‘zini tanita olmaydi.

Hozirgi kunda veb-resurslar juda ko‘p qimmatli ma'lumotlarni saqlaydi va qayta ishlaydi. Biznes jarayoniga mos holda maxfiy ma'lumotlar va shaxsiy sahifalar himoyalangan bo‘lishi kerak bo‘lgan jarayonlar hisoblanadi. Ushbu talabni amalga oshirish uchun autentifikatsiyani to‘g‘ri sozlash va maxfiy manbalarga kirish ruxsatiga ega odamlar sonini cheklash mumkin. Afsuski, autentifikatsiya ko‘pincha noto‘g‘ri amalga oshiriladi va bu axborotning tarqalishiga olib keladi. Ko‘pincha veb-saytlarda faqat parol himoyasi mavjud va boshqa oddiy usullardan foydalaniladi. Quyida turli xil taqqoslashlar ko‘rib chiqilgan ham sodda, ham ilg‘or yondashuvlardan foydalangan holda autentifikatsiya qilish usullari, bundan tashqari kriptografiya va biometriya usullari ham ko‘rsatilgan, foydalanish eng qulay, eng oson amalga oshirish va eng xavfsiz usullar ko‘rsatilgan. Veb resurslar olamida har bir autentifikatsiya usulining foydalanish sohalari ko‘rsatilgan [18].
Biz qiyosiy tahlil usullarining bir necha asosiy guruhlarini ajratamiz. Kerak har bir guruh bir-biridan farq qiladigan turli xil dasturlarga ega bo‘lishi mumkinligini unutmang o‘ziga xos xususiyatlar, shuningdek kuchli va zaif tomonlar. Ushbu ishda taqqoslash taqqoslagandan beri faqat berilgan o‘rtacha parametrlar guruhi doirasida amalga oshiriladi tezkor o‘zgarishlar tufayli aniq dasturlar amaliy ahamiyatga ega emas va bunday echimlarning eskirganligi. Biroq, xususiyatlar va tendentsiyalar guruhlar odatda o‘zgarishsiz qoladi.
Shubha yo‘qki, eng mashhur va sodda usul parol autentifikatsiyasi. U ijtimoiy tarmoqlarda, to‘lov tizimlarida, forumlarda va veb-resurslarda qo‘llaniladi shaxsiy ma'lumotlarni o‘z ichiga oladi. Parol har bir kishi uchun maxsus o‘tish iborasini yoki iboralar to‘plamini anglatadi manba. Ushbu usulni ishlab chiqish - bu kiritishga asoslangan grafik parollar matnli bo‘lmagan tarkibdagi. Ushbu usullarning afzalliklari soddalashtirishdir bunday kod elementlarini eslab qolish. Keyingi guruh bir martalik ishlatiladigan usullardir, dinamik parol, masalan, GrIDsure. Ular foydalanuvchining qo‘shimcha harakatlarini talab qiladi, ammo parolni takrorlash asosida hujumlardan himoyani kuchaytirish. Odatda ishlatilgan usullar, shuningdek, uchinchi tomon manbai orqali autentifikatsiyaga asoslangan usullardir yoki markazlashtirilmagan autentifikatsiya, masalan, OpenID va OAuth. Keyingi tokenlar uchinchi shaxslardan foydalangan holda autentifikatsiya mexanizmlarini o‘z ichiga olgan usullar toifasi dasturiy ta'minot va qo‘shimcha ma'lumoti. Ko‘p faktorli autentifikatsiya qilish usullari alohida masalan, SMS orqali tasdiqlash kodi bo‘lgan qurilmalarni o‘z ichiga olgan kategoriya.
Kriptografik autentifikatsiya qilish usullari alohida aniqlanadi, jumladan, kirish usullari steganografik yondashuvlarga sertifikatlardan foydalanish. Oxirgi toifaga quyidagilar kiradi, veb-resursda biometrik autentifikatsiya qilish usullari, masalan, ovozli tasdiqlash yoki foydalanuvchi kiritish xususiyatlariga asoslangan usullar.
Taqqoslash uchta asosiy xususiyatlar guruhi bo‘yicha amalga oshiriladi: dastur soddaligi, amalga oshirishning murakkabligi va xavfsizlik echimlari. 2.1, 2.2. 2.3-jadvallarda keltirilgan. 1 - eng yomon ishlash ko‘rsatkichlari, 2 - o‘rta, 3 - yuqori. Birinchi guruhga kodni eslab qolishning bir nechta to‘siqlari, yordamchi qurilmalarning zaruriyati, qo‘shimcha harakatlar, shuningdek uslublarni ishlab chiqish murakkabligi, o‘rtacha autentifikatsiya vaqt, xatolar chastotasi va yo‘qolgan taqdirda autentifikatorning murakkabligini tiklash kiradi [19].
2.6-jadval
Autentifikatsiya usullarining foydalanuvchi uchun soddaligi bo‘yicha qiyosiy tahlili