Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

shaxsning ijtimoiy xavfli oqibatlarning kelib chiqishi mumkinligini 
oldindan ko‘ra bilishiga
kiradi. Shuning uchun belgilariga ko‘ra, o‘z-
o‘ziga ishonish egri qasddagidek ijtimoiy xavfli oqibatlarni oldindan 
anglash bilan bir-biriga o‘xshab ketadi. Biroq, egri qasdda aybdor aniq 
holat bo‘yicha yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan oqibatni aniq anglasa, o‘z-
o‘ziga ishonishda bunday oqibatni oldindan anglash mavhum xarakterga 
ega bo‘ladi. Bunda shaxs yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan aniq shaklda 
bo‘lmagan qilmish natijasidagi ijtimoiy xavfli oqibatni anglaydi.
Shu bilan birga mavhum oldindan anglash imkoniyatini unifikatsiya 
(bir xillashtirish) qilish mumkin emas. Bunday imkoniyat faqat aniq holat 
va vaqtlarda ko‘rib chiqilishi mumkin. Har doim ham avtomashinaning 
tormoz shlangi yorilib, avariyaga uchrashi; o‘rmonda daraxt kesayotganda 
yoki hayvonga qaratib ovchi o‘q uzganda odam o‘ldirishi; bemorning 
organizmida noma’lum anomaliyalarning mavjudligidan shifokorning 
aralashuvi natijasida uning sog‘lig‘iga zarar yetkazilishidagi holatlarda 
mavhumlik mavjud.
201 

---

O‘z-o‘ziga ishonishda oldindan ko‘ra bilish shu bilan izohlanadiki, 
shaxs irodaviy jihatlar, ruhiy bosim va ta’sir bilan mazkur holatlarning 
haqiqiy sababiy bog‘lanish rivojlanishini anglashi mumkin bo‘lsa-da, 
ularni anglamaydi. Aybdor holatga jiddiy yondashmay, lekin amalda 
oqibat kelib chiqishining oldini olishga umid qiladi, lekin amalda oqibat 
kelib chiqishiga monelik qila olmaydi. 
Ta’kidlash joizki, o‘z-o‘ziga ishonishda jinoiy oqibatlarning kelib 
chiqishi mumkinligini oldindan ko‘ra bilishi ongli ravishda ehtiyotkorlik 
chora-tadbirlariga rioya qilmaslik bilan ifodalanadi. 
Ehtiyotkorlik choralariga amal qilmaslikda shaxs kelib chiqishi 
mumkin bo‘lgan ijtimoiy xavfli oqibatni oldindan anglash imkoniyatiga 
ega bo‘lib, uning kelib chiqishining oldini olishda yetarli va zarur 
choralarni ko‘rmaydi. Mazkur holatlarda shaxs bunday oqibat ma’lum bir 
holat va sharoitlar o‘tishi bilan kelib chiqmaydi, deb hisoblaydi, biroq 
oqibatning oldini olishga qaratilgan hech qanday mustaqil harakatni 
amalga oshirmaydi. 
Shuning uchun aybdor shaxs sababiy bog‘lanishning bir-biriga to‘g‘ri 
kelib qolishini kuzatish holatida bo‘lmaydi yoki oddiygina jinoiy 
natijaning kelib chiqishi uchun qarshilik qiluvchi holatni noto‘g‘ri 
baholaganligi sababli o‘zi taxmin qilgan sababiy bog‘lanishining 
rivojlanishida adashishi mumkin. O‘z-o‘ziga ishonish bilan qasdning 
sababiy bog‘lanishdagi xato o‘rtasidagi asosiy farq, bu kelib chiqqan 
oqibatga nisbatan qasddan aybni rad etadi. 
Ehtiyotkorlik choralari zaruriy va majburiy xususiyatga ega bo‘lgan 
ish, kasb va mansabdagi shaxs majburiyatlariga to‘laligicha kiradi. Bundan 
tashqari, ehtiyotkorlik choralari muayyan holatdan kelib chiqqan holda 
ham belgilanishi mumkin. Shuning uchun amal qilinishi lozim bo‘lgan 
chora-tadbirlarni ko‘rsatib bo‘lmaydi. 
Ehtiyot choralarining mavjudligi o‘z-o‘ziga ishonish ijtimoiy xavfli 
oqibatining oldini olishga qaratilgan asossiz tavakkalchilikni ifodalovchi