Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
maslahatdir
. Bu borada dalolatchilikning maslahatini jinoyatdagi aqliy yordamchilikni tashkil etuvchi yordamchilik maslahatidan ajrata bilish lozim. Dalolatchining aqliy yordamchidan farqini qo‘llanilgan vositalar emas, balki bajaruvchida uyg‘otiladigan motivlar bilan bog‘liq holda qarash kerak. Ishontirishda dalolatchi tashqi tomondan jinoyatga hech qanday aloqasi bo‘lmagandek ko‘rinsa-da, uning manfaatlari jinoyatni sodir etgan bajaruvchining manfaatlariga ma’lum darajada mos keladi. Dalolatchi qiziqtirilayotgan shaxsda jinoyat sodir etish istagini uyg‘otadi, aqliy yordamchi esa faqatgina mavjud istakni mustahkamlaydi, yangilarni keltiradi, jinoyat sodir etishga qo‘shimcha motivlar uyg‘otadi. Shu sababli muayyan holda dalolatchilikmi yoki aqliy yordamchilik bo‘lganligini aniqlash maqsadida maslahatning shaxsda mavjud jinoiy istakni mustahkamlash va yo‘naltirishga yoki bu istakni uyg‘otishga olib kelganligini bilish lozim. Iltimos ishontirish va maslahatdan farqli ravishda dalolatchining manfaatlariga asoslanadi. Iltimos yordamida dalolatchi bajaruvchini bevosita o‘zining yoki uchinchi shaxslarning manfaatlari uchun xizmat qiluvchi harakatlarni sodir etishga undaydi. Shubhasiz, iltimos dalolatchi tomonidan faqat o‘zining tanishlari, do‘stlari va xizmatdoshlariga qilinishi mumkin. Dalolatchilik vositasining ruhiy ta’siri, asosan, dalolatchilik va qiziqtirilayotgan shaxs o‘rtasidagi munosabatlarning tabiatiga bog‘liq. Ko‘ndirish iltimosdan shunisi bilan farq qiladiki, dalolatchi shaxsni jinoyat sodir etishga rozi qilish uchun o‘zining bor imkoniyatini ishga soladi. Ko‘ndirish bir necha marta iltimos qilish shaklida bo‘lishi mumkin. Amaliyotda dalolat qilishning boshqa turlari ham uchraydi. Jinoyat qilish uchun mukofot va’da qilish, to‘g‘ridan-to‘g‘ri shaxsni sotib olish yoki aldash bunga misol bo‘ladi. Bu kabilar amaliyotda «buyurtma» jinoyatlar deb nomlanadi. Shu o‘rinda ta’kidlab o‘tish joizki, agar shaxs rag‘batlantirish orqali jinoiy niyatni yuzaga keltirsa, bunda dalolatchilik sifatida, agar unga alohida shartlar qo‘ysa, jinoyatni rejalashtirib, uning tartibini o‘rnatsa, bu faoliyat tashkilotchilik sifatida baholanishi, shaxsning o‘zi esa tashkilotchi deb topilishi shart. 305 Yuqorida sanab o‘tilgan dalolatchilikning barcha vositalari amaliyotda ko‘p uchraydi. Biroq, ular dalolatchilik vositasi sifatida muayyan sharoitda, aniq holatlarda tan olinishi kerak. O‘z navbatida, subyektning har qanday boshqa harakatlari, agar uning yordamida jinoyat bajaruvchisida ko‘zda tutilgan jinoiy niyatning amalga oshirilishiga qat’iylik va ishonch yuzaga kelgan hamda shakllangan bo‘lsa, dalolatchilik deb tan olinishi zarur. Ko‘zda tutilayotgan bajaruvchining subyekt xususiyatlarini hisobga olgan holda dalolatchi do‘q-po‘pisa, xushomad, ba’zan esa ishora, yo‘l-yo‘lakay tashlangan so‘z kabilarga murojaat qilishi mumkin. Obyektiv tomondan dalolatchilik faqatgina muayyan bajaruvchini jinoyat sodir etishga qiziqtirishga yo‘naltirilgan faol harakatlar bilan ifodalanadi. Harakatsizlik natijasida shaxsni jinoyat sodir etishga jalb etish mumkin emas, harakatsizlik faqatgina jinoyat sodir etishga yordam berishi mumkin, bu esa dalolatchilik chegarasidan chiqadi va muayyan holatlarda yordamchilik bo‘ladi. Konklyudent rozilik yoki muayyan jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish bilan bog‘liq bajaruvchining harakatlarini so‘zsiz qabul qilish dalolatchilik sifatida ko‘rilishi mumkin emas. Dalolatchilikning subyekt tomoni dalolatchi qanday harakat sodir etishidan qat’i nazar, bajaruvchida jinoyat sodir etish istagini uyg‘otishga va bu istakni so‘ndirmaslikka harakat qilishda ifodalanadi. Dalolatchi qilmishini kvalifikatsiya qilish va jinoiy javobgarlikka tortish uchun uning qanday motivlar hamda maqsadlarda ish yuritganligining ahamiyati yo‘q. Shuning uchun u boshqa shaxsni keyinchalik uni fosh etish maqsadida jinoyat sodir etishga qiziqtirgan, ya’ni «jinoyat provokatsiyasi» holida ham javobgarlikka tortiladi. Dalolatchi, odatda, ishtirokchi-bajaruvchi tomonidan sodir etilgan muayyan jinoyat obyektiv tomonini tashkil etuvchi harakatlarni amalga oshirishda bevosita ishtirok etmaydi, dalolatchining harakatlari Jinoyat kodeksi Maxsus qismining bajaruvchi tomonidan sodir etilgan jinoyat uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi moddasi bo‘yicha, Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|