Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

JK 35-moddasi 1-qismi
hech bo‘lmasa 
bittasining yo‘qligi sodir etilgan qilmishning jinoiy emasligidan dalolat 
beradigan belgilarning barchasini to‘liq belgilab beradi. Shu tufayli ushbu 
normada ko‘rsatilmagan boshqa elementlar biror-bir holatni qilmishning 
jinoiyligini istisno qiladigan holat sifatida tan olish uchun asos yaratib 
berishi mumkin emas. 
Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar masalasi umuman 
biror-bir qilmish uchun javobgarlik belgilanganda emas, faqat uni amalga 
oshirishning muayyan vaziyati tufayli boshqacha mazmun kasb etgan 
muayyan jinoyat sodir etilgan holatda yuzaga keladi. Shunday qilib, 
qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar ma’lum bir qilmishning 
xususiyatini aks ettirib, uning ijtimoiy foydali ekanligi, uning ma’naviy 
jihatdan va qonun tomonidan ma’qullanishi yoki uning mumkin 
ekanligidan dalolat beradi (qilmishning kam ahamiyatli bo‘lgan holatida). 
Bunday hollarda qilmish o‘z yuridik mohiyatiga ko‘ra faqat tashqi 
jihatidan JK da ko‘zda tutilgan jinoyat tarkibining belgilariga o‘xshash 
bo‘ladi. 
JK 35-moddasining 2-qismida
muayyan qilmishda mavjud bo‘lgan 
holda uning jinoiyligini istisno qiladigan holatlarning ro‘yxati keltirilgan: 
«kam ahamiyatli qilmishlar; zaruriy mudofaa; oxirgi zarurat; ijtimoiy 
1
Уголовное право. Общая часть: Учебник / А.С. Якубов, Р. Кабулов и др. – С. 345 
379 

---

xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash chog‘ida zarar yetkazish; 
buyruqni yoki boshqacha tarzdagi vazifani bajarish; kasb yoki xo‘jalik 
faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan asosli tavakkalchilik va jismoniy yoki ruhiy 
majburlash yoxud shunday majburlashni qo‘llash bilan qo‘rqitish 
natijasida». 
Ushbu ro‘yxat to‘liq qamrab oluvchi bo‘lib, shu tufayli unda 
ko‘rsatilmagan boshqa holatlar qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan 
holatlar deb tan olinishi mumkin emas. Shu sababli, masalan, mavjudligi 
bilan qilmishning jinoiyligi belgilanadigan voqealar yoki harakatlar yoki 
harakatsizlik yoki uning boshqa manbalarda istisno etilishi asoslanadigan 
holatlar shunday qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holat deb tan 
olinmaydi. 
Shuni qayd etish lozimki, qonun nafaqat qilmishning jinoiyligini 
istisno qiladigan holatlarni mustahkamlab qolmasdan, balki ularning 
qonuniyligi shartlarini ham belgilab beradi, ularga JK III bo‘limining 36, 
37, 38, 39, 40-moddalari bag‘ishlangan. Ushbu shartlarga mos kelmaslik 
muayyan harakatlarni ko‘rib chiqilayotgan holatlarning birortasiga 
kiritilishiga imkon bermaydi. 
JKda qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlarning 
mustahkamlanishi, bir tomondan, jinoiy-repressiv choralar qo‘llanishining 
kamayishiga, boshqa tomondan, fuqarolarning huquqiy faolligi oshishiga 
olib keladi. Ushbu holatlar fuqarolarning jinoyatchilikka qarshi kurashda 
ishtirok etishining eng muhim shakli bo‘lib, u insonlarning ongli irodaviy 
faol harakatlarida amalga oshiriladi. Shunday qilib, ushbu institutning 
me’yorlari pirovardida JK vazifalarining hal etilishiga qaratilgan.