Hayot faoliyati xavfsizligi” kafedrasi «Hayot faoliyati xavfsizligi» fanidan laboratoriya ishini bajarishga doir uslubiy ko'rsatmalar Texnik oliy o’quv yurtlarining

Rasm 2. Shovqinni tatqiqot etish tadqiqot Rasm 3. Shovqin va titrashni o’lchash asbobi ISHV-1
etish qurilmasining sxemasi.
1-Shovqin yutuvchi yuzali operator xonasi; 2-mikrofon;3-tovush;himoyalovchi to’siq;
4-to’siq o’rnatish moslamasi 5-tovush kamerasi 6- tovush yutuvchi qalqon
7- Shovqin manbai 8-O’lchov asbobi
IShV-1 asbobini ishga tushiring. Unga tokni yetarli ekanligini tekshiring. Buning uchun "Ish turi" ("Rod-rabotn") o’chirib yoqgich murivi (qo’loqchasi)ni ("Kontr. pitaniya") "ta’minotni tekshirish" Holatiga keltiring. Bunda oldingi paneldagi bildirgich chiroq o’chib-yonishi kerak, asbobni mili (strelkasi) esa "Batareya" (7-10 dB) sektoriga qarama-qarshi turishi kerak. Bordiyu bu holat sodir bo’lmasa, unda tarmoqni blokini yoki batareyalar tekshirish lozim. Asbobda o’lchov boshlangungacha, uni 5 min. muddatda qizdirish kerak.
Shovqin manbai kamerasida maxsus mo’ljallangan o’yiqsa (inchada) mikrofonni o’rnating.
Standart oktanlar qatori chastotasi bo’yicha tovush bosimi sathini o’lchash uchun asbobni tayyorlang. Buning uchun asbobni oldingi panelidagi o’chirib yoqgich (pereklyuchatel)ni quyidagi Holatlarga o’rnating: "Delitel- 1" va "Delitel- 2"ni maksimal qiymatlariga ya’ni 90 va 40 dB ; "Rod izmereniya"- Filtrlar holatiga ; "Rod rabotm"ni - sekin (medlenno) Holatiga; "Zvuk- vibratsiya" - Tovush (zvuk) holatiga; "Chastota"- 63 Gs Holatiga o’rnating. Shovqin manbaini ishga tushirib, 63 Gs chastotadagi tovush bosimini kattaligini o’lchang. Buning uchun "Delitel - 1" o’chirib-yoqgichi Holati o’zgartiriladi, kerak bo’lganda esa "Delitel- 2" ni ham holati o’zgartiriladi, asbobni milini shkalaning o’ng qismidagi 0 belgiga o’rnatiladi. Qachonki mil, biror-bir shkalani bo’linmasiga to’xtasa, milni va o’chirib-yoqgich "Delitel- 1" Hamda "Delitel-2"ni ko’rsatmalari qo’shiladi. Masalan, agar asbobni mili 6 soniga kelib to’xtasa, o’chirib-yoqgich "Delitel- 1" 90 holatiga bo’lsa, "Delitel-2"- 10 Holatiga turgan bo’lsa, bunda tovush bosimini sathi quyidagiga teng bo’ladi: 6+90+10=106 dB.
O’lchovlar asosida spektrogramma = (r ( G) ni quring. Har qaysi chastotaga ruxsat etilgan shovqin grafigini chizing va shovqinni ruxsat etilgan sathidan yuqori zonasini aniqlang.
Shovqin manbai va mikrofon holatini o’zgartirmay tovush kamerasini shiftiga va devorlariga tovush yutuvchi qalqon o’rnating.
Shovqin manbaini ishga tushuring va yuqorida keltirilgan uslub bo’yicha Har qaysi oktan kengligi chastotasida shovqinni sathini o’lchang.
Chizilgan birinchi tajriba shovqin spektrogrammasiga yangi spektrni chizing, ularni bir-biri bilan va shovqin sathini ruxsat etilgan grafigi bilan solishtiring.
Shovqinni yutuvchi yuzani o’rnatganligi hisobidan kamerada shovqinni pasayish samaradorligi to’g`risida xulosa qiling.
Operator xonasi (kabinasi)da mahsus mo’ljallangan o’yiqchada (inchada) o’lchov asbobining mikrofonini o’rnating.
"Rod izmereniya" o’chirib-yoqg`ich (pereklyuchatel)ni A holatga o’rnatib dB A da shovqinni o’lchashni olib boring. Boshqa o’chirib-yoqg`ichlarni Holati va qolgan tovushlar sathini o’lchash uslubi xuddi oldingi tajribalarnikidek bo’ladi. Holat o’zgartirgich "Chastota" ishga qatnashmaydi va uning Holati ishga daHilsiz.
Shovqin manbaini ishga tushiring. Kabinadagi (xonadagi) shovqinni kattaligini o’lchang.
Ulchov asbobi va qo’ng`iroq (sirena)ni ishga tushirmay, tovush kamerasi va operator xonasi (kabinasi) orasiga ketma-ket (navbatma-navbat), quyida sanab o’tiladigan tovush ajratgich (izoliyatsiyalovchi) to’siqlarni o’rnating va Har qaysi bilan kabinadagi shovqin sathini o’lchang, shuningdek asbobni ko’rsatgichini va sub’ektni eshitishi bo’yicha baHolang. Shovqin sathi eshitilishini baHolash uchun o’quvchilardan bir kishi operatorni yopiq xonasi (kabinasi) da bo’lishi lozim. To’siqsiz va to’siqlar bilan yoki Har xil to’siqlarda asbobni ko’rsatgichlarini farqi orqali shovqin sathini pasayish samaradorligini aniqlang.
To’siqlarni o’rnatishda shunga e’tibor berish kerakki tovush kanallari zich maHkamlansin, ya’ni to’siqlar va devorlar orasida bo’shliq (yoriq) qolmasin.
Operator kabinasi (xonasida) shovqin sathini pasayishiga to’siqlar tayyorlangan materiallarni ta’sirini tadqiqot eting. Buning uchun esa bir xil qalinlikdagi (4mm) faneradan, shishadan, kartondan to’siqlarni ketma-ket o’rnating va kabina (xona)dagi shovqinni pasayishini o’lchang.
Shovqin sathini pasayishiga to’siqlar qalinligi ta’sirini tadqiqot eting. Buning uchun esa Har xil qalinlikda tayyorlangan (4;8; 12 mm ) fanera to’siqlarni ketma-ket (navbatma-navbat) o’rnating va kabinadagi shovqinni pasayishini o’lchang.
Tovush yutuvchi materiallar, to’siqlar yuzasining samaradorligini baHolang. Buning uchun qalinligi 4 mm bo’lgan fanerali to’siqni yuzasiga tovush yutuvchi materiallar qatlami qoplanganida (porolon yoki kigiz) tovush sathini pasayishini o’lchang va qoplamasiz to’siqlardagi tovush sathini ko’rsatgichlari bilan solishtiring. Tadqiqot qilingan omillardan tovush sathi ko’rsatkichlarini, tovush ajratgichlar (izolyatsiya)ga bog`ligi to’g`risida xulosa qiling. Quyidagi kriteriyalar bo’yicha qo’llanilgan Har xil to’siqlardan shovqin sathi eshitilishini pasayishiga baHo bering: shovqinni pasayishi sezilmaydi, ozgina seziladi, yaxshi seziladi.

Tadqiqot natijalarini jadval shaklida ko’rsating.