«hayot faoliyati xavfsizligi»
Yüklə 1,11 Mb.
|
|
LABORATORIYa IShI № 4
ISHLAB CHIQARISH VA SANOAT KORXONALARIDAGI ShOVQINNI ANIQLASH Ishdan maqsad: Shovqinni o‘lchash asboblari bilan tanishish, ularda shovqin miqdorini o‘lchash va shovqin yutish va to‘sish tadbirlari samaradorligini hisoblashni o‘rganish. Umumiy ma`lumotlar Shovqin kishining salomatligiga va ish qobiliyatiga salbiy ta`sir ko‘rsatib, kasb xastaligini keltirib chiqarishi mumkin. Shovqin chiqaruvchi manbalarning salbiy ta`sirini kamaytirish uchun odatda shovqin yutuvchi va shovqin to‘suvchi materiallar ishlatiladi. Shovqinni to‘sish tebranishlarni manba`lardan tarqalishiga to‘sqinlik qiladi. Bu xususiyat shovqin to‘suvchi materialning zichligiga bog‘liq. Katta miqdorda shovqin chiqaruvchi agregatlar o‘rnatilgan sexlarda shovqinni kamaytirish uchun to‘lqinlarining qaytgan energiyasini kamaytirish kerak. Bu, to‘siqlar yuzasi orqali tovush to‘lqinlari energiyasining yutilishi natijasida erishiladi. Bu esa materiallarning tovushni qay darajada yutish xususiyatiga bog‘liqdir. Ushbu laboratoriya ishida shovqin chiqaruvchi generator qoplamasining tovush yutish va to‘sish samarasi aniqlanadi. Qoplamalar odatda metall, plastmassa yoki yog‘ochdan yasaladi. Kojuxlarning ichki devorlari tovush yutuvchi materiallar bilan qoplanadi (1-rasm). Po‘lat va g‘ovak materiallar shovqinniyaxshi yutish xususiyatiga ega. Bunday materiallarga namat, tivit, paxta, astbest, vinipor va boshqalar misol bo‘la oladi. Laboratoriya moslamasidagiqoplamaning samaradorligi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: L=L-Lk(1) bu erda L - tovush to‘suvchi kojuxning qopqog‘i ochiq holatdagi tovush bosiminingumumiy qiymati, dB. Lk - xuddi shuning o‘zi tovush to‘suvchi kojuxning qopqog‘i yopiqholatda, dB. 1-rasm. IShV-1 shovqin va titrash o‘lchash asbobining yuza paneli Shovqin to‘suvchi kojuxning nazariy samaradorligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi: A=+, dB (2) bu erda - tovushni to‘sish hisobiga shovqinning kamayishi, dB - tovushni yutish hisobiga shovqinning kamayishi, dB. Tovushni to‘sish hisobiga shovqining kamayishi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: (3) bu erda S1 - kojux devorlari yuzasining maydoni, m2, S2- texnik namat devorlari yuzasining maydoni, m2 1-kojuxning shovqin to‘sish koeffitsienti, /1=0,01/ 2- texnik namatning shovqin yutish koeffitsienti, / 2=0,3/ Tovush yutish hisobiga shovqinning kamayishi tovush yutuvchi materialningzichligiga bog‘liq bo‘lib, quyidagi formula bo‘yicha ifodalanadi: =13,5lgR+13 R>200 kg/m2 bo‘lganda (4) =23∙lgR-9 R<200 kg/m2 bo‘lganda (5) bu erda: R- tovush yutuvchi materialning zichligi. Texnik namat uchun R=300 kg/m3. Moslama va asbobning bayoni Laboratoriya ishini bajarish uchun qurilgan moslama shovqin to‘suvchi yog‘ochdan yasalgan quti 2 (1-rasm) va uning ichiga o‘rnatilgan shovqin tarqatuvchi generator I dan tuzilgan. Qutining ichki devorlari texnik namat 3 - bilan qoplangan. Shovqinni o‘lchovchi IShV-1 asbobi shovqinning umumiy qiymati 30-130 dB va 16-8000 Gs diapazonda o‘lchay oladi. Uni ta`minlash ikkita "Krona- VS" batareyasi orqali yoki 220 V li elektr zanjiridan amalga oshiriladi. Asbobning yuza paneli yuqorisida mikrofonga ulash shtekkeri «vxod». chastotalar shkalasi, tovush yoki titrashni o‘lchash pereklyuchateli va o‘lchov asbobi pastki qismida esa o‘lchov diapazonlari pereklyuchatellari «Delitel I» va «Delitel II» holatida ikkita shkalada bo‘lib ular 30 dan 90 dB gacha na 0 dan 40 dB gacha har 10 dB interval bilan yozib chiqilgan. Panelning shu pastki qismida asbobni o‘chirish, ta`minlash nazorati, tez va sekin o‘lchash tugmasi, ish turlari pereklyuchateli (A, V, S), o‘ziyozar asbobga ulash uyachasi (Vыxod) va erga ulash tugmalari joylashgan (1-rasm). Shovqin o‘lchagichning ishlash prinsipi quyidagichadir: kelayotgan tovush to‘lqinlari, mikrofon membranasi yordamida, tovush bosimi qiymatiga mutanosib qiymatda o‘zgaruvchan elektr kuchlanishi hosil qiladi. Bu kuchlanish asbobdagi kuchaytirgich yordamida ma`lum marta kuchaytirilib, desibellarda bo‘laklarga bo‘lingan strelkali indikator bilan o‘lchanadi. «Rod raboti» pereklyuchatelini «kontrol pitaniya» holatiga keltiring. Bunda o‘lchagichning strelkasi «batareya» sektori ichida bo‘lishi kerak. Agar strelka bu sektordan chaproqda bo‘lsa, batareyalar almashtirilishi kerak. Asbob avval aytganimizdek kuchlanishi 220 V bo‘lgan elektr zanjirdan ham ta`minlanishi mumkin. Shundan so‘ng, «Rod izmereniy» pereklyuchateli chastota xarakteristikasi «A» ustiga keltiriladi. Shunki shovqinning umumiy qiymatlari shu shkalada o‘lchanadi. «Delitel I» va «Delitel II» pereklyuchatellarini chapga (agar strelka shkalaning 10 sonidan o‘ngroqda bo‘lsa yoki o‘ngga, agar strelka shkalaning "0" holatidan chaproqda bo‘lsa) burash yo‘li bilan strelkaning 0 bilan 10 dB orasidagi holatda bo‘lishiga erishing. O‘lchanayotgan shovqining qiymati «Delitel I» va «Delitel II» pereklyuchatellari qiymatlari va o‘lchov asbobi strelkasi qiymati yig‘indisiga teng. Masalan, «Delitel I» pereklyuchateli 50 qiymatida, «Delitel II» pereklyuchateli 10 qiymatida turibdi, o‘lchov asbobi strelkasi 4 belgisida. Demak, shovqinning o‘lchangan qiymati (50+10+4) 64 dB ga teng bo‘ladi. Ishni bajarish tartibi 1. Stol ustiga, qopqog‘i ochilgan holda shovqin generatorini o‘rnating. Uni tokka ulang. 2. Shovqin o‘lchagichning mikrofonini generatordan bir metr masofada ushlab turib, «Delitel I» va «Delitel II» pereklyuchatellari yordamida asbobniishga tushirib asta-sekin shovqin generatrining tovush bosimi qiymatini.O‘lchang ya`ni asbob strelkasi 0 bilan 10 raqami orasida bo‘lishiga erishing. Generator qopqog‘ini yopib qo‘yib, shu o‘lchovlarni qaytaring. So‘ngra (1) formula yordamida qurilamaning eksperimental samaradorliginianiqlang. Qoplamaning o‘lchamlarini o‘lchab va qiymatlarini hisoblab, tovushni to‘sish va yutishning nazariy samaradorligini (2) formula bo‘yicha hisoblang. O‘lchov va hisoblar natijalarini quyidagi jadvalga yozing.
Hisobot Topshirish savollari 1. Shovqin qanday kattalikda o‘lchanadi? Javob: Gs, V, dB , lk. 2. Ishni bajarishda qaysi shumomerdan foydalandingiz? Javob: IShV- I, IShV-2, Sh- 63, Shum- 1M- 30, RFT. 3. Yutilish hisobiga shovqinning kamayishini hisoblash formulasini ko‘rsating. Bunda shovqin yutuvchi materialning zichligi p= R>200 kg/m3 Javob: =13,5lgR+13, =23lgR-9, =13,5lgR- 13, =23lgR+9, =13,5lgR-9 4. Ixotalash hisobiga shovqinning kamayishini hisoblash formulasini ko‘rsating. 5. Uskunalar uchun yo‘l qo‘ysa bo‘ladigan eng yuqori shovqin miqdori. /dB/ Javob: 65 gacha, 75 gacha, 85 gacha, 95 gacha, 105 gacha. _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ LABORATORIYa IShI №5 IShLAB ChIQARISh JOYLARIDAGI TEBRANIShNI ANIQLASh. Ishdan maqsad: Talabalarga titrash va uning inson organizmiga salbiy ta’siri haqida ma’lumotlar berish. VR-1 asbobi yordamida titrashni o‘lchashni o‘rganish va olingan kattaliklarni sanitariya qoida va me’yorlari SanPiN 0063-96 bo‘yicha baholash. Titrash. Fiziologik nuqtai nazardan shovqin bilan titrashning farqi yo‘q. Titrash ham shovqin singari tebranma harakatdir. Faqat chastotasi 16 Gs gacha bo‘lgan tebranishlardir. Farqi shundaki titrashni biz sezish a’zolarimiz orqali qabul qilamiz. Titrash zararlidir. Shuning uchun titrash mavjud bo‘lgan ishlarga 18 yoshga to‘lmaganlar, homilador ayollar, ichak-oshqozon kasalliklari bor kishilar olinmaydi. Titrash ishchilar sog‘lig‘iga salbiy ta’sir qiladi. Titrashli ishda uzoq ishlaganlarda to‘qimalarning qaytadan o‘sib chiqishi (suyak qadoqlari, qon tomirlarining sinuvchan bo‘lib qolishi, buralib ketishi hollari kuzatiladi, trofik hodisalar), sochlarning sinuvchan bo‘lib qolishi, terining yorilishi, asab tolalari sezuvchanligining yo‘qolishi va boshqa salbiy xollarga olib kelishi mumkin. Ayniqsa titrashga asab va ichak-oshqozon sistemasi ta’sirchandir. Buning natijasida uyquning va ishtahaning buzilishi kelib chiqadi. Past chastotali (6-9 Gs) titrashda kishining ichki a’zolarining uzilib ketishi, hamda tomirlar tortishib qolish xollari bo‘lishi mumkin. (Bu yerda tajriba qilingan kuchuk haqida gapirib berish kerak). Titrash ham shovqin singari logarifmik shkalalarda o‘lchanadi. 5-расм. Lv= 20 lg V/Vo dB (15) Bu yerda:V- o‘lchangan nuqtadagi tebranma harakat tezligi, mm/s Vo- tebranma harakat tezligining boshlang‘ich qiymati. Titrash har qanday tebranma harakat singari quyidagilar bilan harakterlanadi. Amplituda Chastota Tebranish davri Tebranma harakat tezligi V=2 π· f A, mm/s; , mm/sek2 (16) Titrash quyidagi asboblar bilan o‘lchanadi. BP-1 IShV-1 VEP- 4 va boshqalar. Titrashga qarshi kurash usullari: Titrashni ixotalash. Titrashni so‘ndirish. Shaxsiy himoya vositalari. Umumiy ma’lumotlar. Ko‘pgina mashina va uskunalarning ishida titrash-mexanik tebranishlar kuzatiladi. Titrash mavjud bo‘lgan ish joylarida uzoq vaqt surunkali ishlaganda ishchilar kasbiy xastalik - titrash kasalligiga chalinishi mumkin. Agar titrovchi yuza kishining biror yerigagina /qo‘li, oyog‘i va h.k./ ta’sir qilsa, buni mahalliy titrash, aksincha, butun badaniga ta’sir ko‘rsasa, bunday titrash umumiy titrash deyiladi. Mahalliy titrash ta’siriga masalan, kompressor bolg‘asida, umumiy titrash ta’siriga esa turli tez yurar transport vositalarining haydovchilari va shunga o‘xshash kasb egalari uchrashi mumkin. Titrashning kishi organizmiga uzoq vaqt surunkali ta’siri ichak – oshqozon kasalliklariga, vestibyulyar apparati ishining buzilishi, qon tomirlari qayishqoqligining kamayishi va organizm sezgirligining pasayishi, shuningdek asab sistemasiniig buzilishi kabi kasalliklarni keltirib chiqarishga sabab bo‘ladi. Ishlab chiqarish sharoitida mexanik tebranishlar oddiy garmonik tebranishlar yig‘ilishidan murakkab formali tebranishlarni hosil qiladi. Oddiy garmonik tebraniish (5-rasm) quyidagi elementlar mavjuddir. Tebranish chastotasi: /f/- vaqt birligi ichida to‘la tebranishlar sonidir. Chastotaning o‘lchov birligi sifatida gers /Gs/ qabul qilingan. Bu bir sekundda bir to‘liq tebranishni aks ettiradi. Tebranish davri: / T / - to‘liq bir tebranish uchun ketgan vaqt. Tebranish davri va tebranish chastotasi o‘zaro teskari proporsional kattaliklardir va quyidagicha ifodalanadi: , sek(17) Tebranish amplitudasi: /A/ - tebranishning muvozanat holatidan eng uzoqnuqtagacha bo‘lgan, uzunlik o‘lchovlari /mkm, mm, sm/ bilan o‘lchanadigan masofa. Titrashning kishi organizmiga salbiy ta’siri asosan uning chastotasi vaamplitudasiga bog‘liqdir. Kishi organizmida yuqori chastotali titrash tez so‘nadi va tegib turgan nuqtasidan uzoq bo‘lgan joylarga yetib bora olmaydi. Katta amplitudali tebranishlar yesa, badan bo‘ylab tarqaladi. Masalan, oyoqqa tekkazib turilgan katta amplitudali titrashning ta’siri boshga ham chiqishi mumkin. Titrash vaqtida tebranuvchi jismlarning turli - nuqtalarida fazoda turlicha tezlik va tezlanish bilan harakatlanadi. Tebranuvchi jismlarning harakat tezligini o‘lchaganda maksimal qiymatini aniqlash mumkin. Titrash tezligi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: V=2pfA, mm/sek (18) bu yerda:V - tebranma harakat tezligi, mm/sek f- tebranish chastotasi Gs, A - tebranish amplitudasi, mm Titrash tezlanishi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: sm/sek2 (19) bu yerda:W- tebranma harakat tezlanishi, sm/sek2 A - tebranish amplitudasi, bu yerda sm larda olinadi. Tebranma harakat tezligini detsibellarda ham o‘lchash mumknn. Bu berilgan titrash tezligini, odam sezishi mumkin bo‘lgan /minimal/ titrash chegarasi qiymatiga nisbati bilan o‘lchanadi. Bu minimal chegara shartli ravishda V0=5•10-5 mm/sek ga teng deb olingan. Bu holda titrash darajasi desibellarda quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: , dB (20) bu yerda:V- tebranma harakat tezligi mm/sek. Quyida 3-jadvalda sanitariya qoida va me’yorlari SanPiN 0063-96 da keltirilgan texnologik uskunalarning ishlab chiqarish xonalarida ish joylariga, o‘rindiqlarga pol orqali uzatiladigan umumiy titrashning yo‘l qo‘ysa bo‘ladigan qiymatlari keltirilgan. Ishchiga, ish davomida titrashning ta’sir qilish vaqti miqdoriga qarab, titrashning yo‘l qo‘ysa bo‘ladigan qiymatlariga tuzatishlar kiritiladi. Bu tuzatish qiymatlari quyidagichadir. 3-Jadval
Titrashni o‘lchash uchun «IShV-1» «IShV-2», past chastotali o‘lchov apparatlari IVA-1 va BIP-4 lar qo‘llanadi. Bu apparatlar 15 dan 200 Gs gacha oraliqdagi chastotalarni va 0,005 dan 1,5 mm gacha oraliqdagi amplitudalarni ro‘yxatga olishda keng qo‘llanadi. Bulardan tashqari titrashni yozib olish uchun mexanik harakatlanuvchi qo‘l asbobi VR-1 dan ham foydalanish mumkin. U amplitudasi 0,4 mm, chastotasi 5-10 Gs bo‘lgan tebranma harakatlarni o‘lchashda qo‘llanishi mumkin. VR-1 vibrografining /2-rasm/ ikki qarama-qarshi tomonlarida ikki oynasi mavjud bo‘lib, biridan yozuv nazorat qilinsa 4, ikkinchisidan titrash yozilgan lenta-vibrogramma olinadi. Qobiqqa mahkamlangan naycha 3-ichida prujinali o‘zak 2-o‘rnatilgan bo‘lib, uning tashqi uchi titrovchi yuzaga perpendikulyar qo‘yiladi, ikkinchi uchiga metall pero o‘rnatilgan. Bu pero maxsus qog‘oz /lenta/ ustida harakatlanib, tirnab iz qoldiradi. Peroni lenta ustida bosib turish uchun qobiq 1-ning yon tomonidagi arritrdan va asbobni yurgizish, o‘chirish 5 va prujinasini burash uchun maxsus 6-dastaklardan foydalaniladi. VR-1 vibrografi maxsus pero bilan lentaning yon tomonida vibrogrammaga parallel holda sekundlarni belgilovchi chiziq chizib boradi. Titrashni yozib olish paytida asbobning naychasi titrovchi yuzaga perpendikulyar holatda va pero lentaning o‘rtasida bo‘lishiga ahamiyat berish kerak. Asbob tebranishning haqiqiy qiymatini olti marta kattalashtirib yozadi. Vibrograf VR-1 6-rasm. 1-qobiq; 2-o‘zak; 3-naycha; 4-nazorat qilish oynasi; 5-yurgizish va o‘chirish dastasi; 6-prujinali burash dastasi; 7-ichki qismlarini qobiqqa mahkamlash vinti. Laboratoriya sharoitida titrash hosil qilish uchun vibrostend qurilmasi yasalgan. Uning tuzilishi quyidagicha. Oddiy ish stolining tag qismiga elektrodvigatel o‘rnatib, uning o‘qiga ekssentrik mahkamlangan. Yelektrodvigatel yurgizilganda ekssentrik "urib" korpusga hamda stolgatitrash uzatadi. Ushbu laboratoriya ishida ana shu titrashni yuqorida aytilgan VR-1 asbobi yordamida yozib olamiz. Titrash parametrlarini o‘zgartirish maqsadida tok avtotransformator orqali beriladi. Bunda elektrodvigatelning aylanish tezligini boshqarish mumkin. Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||