«hayot faoliyati xavfsizligi»

LABORATORIYA IShI № 3


ATMOSFERA HAVOSI TARKIBIDAGI ZARARLI GAZLAR KONSENTRATSIYASINI ANIQLASh

Ishning maqsadi: Ish joylarining zararli gazlar bilan ifloslanish sabablari, ifloslanganlik darajasini aniqlash usullari va asboblari bilan tanishish, zararli gazlar konsentratsiyasini aniqlash bo‘yicha amaliy ko‘nikmalar hosil qilish.

Kerakli jihozlar: UG-1,UG-2 va GX-2, GX-4 universal gazanalizatorlari, indikator kukunli shisha naychalar.


Topshiriqlar:

1. Ishlab chiqarishda yuzaga keladigan zararli gazlar va ularning ruxsat etilgan miqdori bilan tanishing.

2.UG-2 universal gaz analizatorining tuzilishi va ishlash prinsipi bilan tanishing.
Z.UG-2 gaz analizatori yordamida belgilangan ish joyi havosi tarkibidagi zararli gazlar turini va miqdorini aniqlang.
4.Olingan natijalarni zararli gazlarning ruxsat etilgan miqdori bilan solishtirib, ish joyi holatini baholang.
5. Quyida ko‘rsatilgan tarkibda hisobot tayyorlab topshiring.
Tayanch iboralar: zararli omil, ruxsat etilgan miqdor, gazanalizator, silfon, indikator, konsentratsiya.


Umumiy ma`lumotlar
Ishlab chiqarishda ko‘pgina texnologik jarayonlar zararli gazlar ajralib chiqishi bilan amalga oshadi. Ushbu zararli gazlarning turi va miqdori ishning turiga, ishlab chiqarish texnologiyasiga va mexanizatsiya darajasiga bog‘lik bo‘lib, inson organizmiga turlicha ta`sir etadi va turli xil kasalliklarni kelib chiqishiga sabab bo‘ladi,
Ma`lumki, ko‘pgina zararli moddalar harorat oshishi bilan suyuq va qattiq holatdan bug‘ yoki gaz holatiga o‘tadi va nafas olish a`zolari orqali inson sog‘ligiga salbiy ta`sir etadi. Nafas olish a`zolari orqali o‘tgan zararli gazlar havo bilan qonga so‘riladi. Bu esa ushbu gazlarning inson organizmiga salbiy ta`sirini boshqa yo‘llar bilan o‘ttaniga nisbatan 20 martagacha kuchaytiradi. Masalan, avtomobil yoqilg‘isi uy haroratida 1 m2yuzadan 400 gr/soat tezlik bilan bug‘lanadi. Shu sababli boshqa neft` mahsulotlariga nisbatan u kuchli zaharlanishga olib keladi. Agar havo tarkibida benzin bug‘larining miqdori 3-4 g/m3 bo‘lsa, bunday sharoitida 2-3 minutdan keyin insonda kuchli yo‘tal boshlanadi, ko‘zi yoshlanib yurish muvozanati buziladi. Benzin bug‘larining miqdori 30-40g/m3 bo‘lsa inson 3-4 nafasdayoq hushidan ketadi va u kuchli zaharlanadi. Bundan tashqari ayrim texnologik jarayonlar vaqtida ajralib chiqadigan oltingugurg va ammiak gazlari ham havfli hisoblanadi, ularning ma`lum miqdordagi konsentratsiyasi portlashga ham olib kelishi muxmkin. Masalan, ammiak bug‘larining havo tarkibidagi konsentratsiyasi 16-27%, benzin bug‘lariniki esa 0,76-5,03 % bo‘lganda, bunday havo muhiti portlashga xavfli hisoblanadi. Shu sababli zararli gazlar va bug‘lar ajralib chiqishi ehtimoli bor bo‘lgan barcha ish joylarining havosi davriy ravishda tekshirilib turilishi va olingan natijalar sanitar-gigienik me`yorlar asosidagi ruxsat etilgan miqdor bilan solishtirilib, uni yaxshilashga qaratilgan tadbirlar ishlab chiqilishi lozim. Buning uchun esa dastlab ushbu gazlarning ajralib chiqish sabablari aniqlanishi, keyin esa shunga mos choralar ko‘rilishi, masalan ishlab chiqarishda ishlatiladigan zaharli moddalarni boshqa xil moddalar bilan almashtirish, texnologik jarayonlarni takomillashtirish, shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish, masofadan boshqarishni joriy etish va boshqa shu kabi tadbirlarni amalga oshirish lozim.
Zararli gazlar konsentratsiyasini aniqlash usullari va jihozlari. Zararli gazlar konsentratsiyasi ikki xil usulda, ya`ni laboratoriya va «yekspress» (tezkor) usulida aniqlanadi.
Laboratoriya usulida iflos havodan olingan namuna maxsus labora toriyalarda tekshirilib, ularning kimyoviy tarkibi to‘liq o‘rganiladi. «Yekspress» usulida esa ishlab chiqarish joylari havosi tarkidagi zararli gazlar miqdori ish joyining o‘zida indikator naychalardan foydalanilgan holda gaz analizatori yordamida aniqlanadi. Buning uchun esa UG-1, UG-2 yoki GX-2, GX-4 gaz analizatorlaridan foydalaniladi.

1-rasm. UG-2 universal gaz analizatori
1-korpus; 2-silfon; 3-shtok; 4-rezina quvur; 5-indikator trubka; 6-shkala.
UG-2 gaz analizatori korpus (1), silfon (2), shtok (3), rezina trubka (4), indikator naycha (5), va shkala (6) lardan tashkil topgan. Ushbu gazanalizatori indikator naychalar orqali havoni so‘rib olish asosida ishlaydi. Buning uchun shtok (3) yordamida silfon (2) siqiladi va ma`lum miqdordagi iflos havo so‘rib olinadi.. Ish joyi havosi tarkibidagi zararli gaz bilan indikator paycha ichidagi kimyoviy modda reaksiyaga kirishishi natijasida indikator naychaning rangi o‘zgaradi. Indikator naychasidagi o‘zgargan rang turiga qarab zararli gaz turi, shkala (6) yordamida esa miqdori aniqlaniladi. Olingan natija ruxsat etilgan miqdor bilan taqqoslanib, ish joyi havosi baholanadi.
Ishni bajarish tartibi:
1.Maxsus indikator naycha (6) havo so‘rish kamerasining trubasiga rezina trubka (5) orqali birlashtiriladi. 2.Rezina trubadagi qisqich echib olinadi.
3.Fiksator (4) tortilib shtok (3) pastga bosiladi. Silfon prujina ta`sirida o‘z holiga kelib, xona havosini so‘rib ola boshlaydi. Natijada ish joyi xonasidagi havo indikator naycha orqali silfonga yig‘iladi. So‘rilishi lozim bo‘lgan havo hajmi oldindan belgilanib olinadi (4-jadval). Silfonga yigiladigan havoning hajmi belgilangan miqdorga etgach fiksator (4) avtomat ravishda shtok (3) ning harakatini to‘xtatadi.
2. Indikator naycha (6) echib olinadi va uning o‘zgargan rangi asosida ish joyi havosi tarkibidagi zararli gaz turi aniqlaniladi. Ushbu indikator naychadagi rangning uzunligi orqali esa maxsus shkala (7) yordamida zararli gazning miqdori (mg/m3) aniqlanadi.
Hisobot

Test savollari

1.Zararli va zaxarli gazlar miqdori va turini nima bilan aniqlash mumkin?
UG-2 va UG-2 markali gaz analizatorlarida
Aspiratorlarda
Protivagazlarda
Psixrometrlarda.
2.Quyidagilardan qaysi biri xavfsizlik va zararlilik darajasi bo‘yicha
1-sinfga mansub?
Simob bug‘lari, qo‘rg‘oshin va uning birikmalari
Ammiak bug‘lari, aseton
Xlor bug‘lar, o‘simlik changlari
Benzin bug‘lari, don changlari bug‘lari
3.Zararli gazlar konsentratsiyasi necha xil usullarda aniqlanadi?
3 xil usulda
2 xil usulda
5 xil usulda
4 xil usulda
4. UG-2 universal gaz analizatori qanday qismlardan tashkil topgan:
Korpus, silfon, shtok, rezina quvur, indikator trubka, shkala.
Silfon, shtok, rezina quvur, indikator trubka, shkala, tayanch
Korpus, silfon, shtok, naycha, indikator trubka, shkala.
Korpus, qopqoq, shtok, rezina quvur, indikator trubka, shkala.
5. Benzin bug‘larining miqdorining qanday miqdorida inson 3-4 nafasdayoq hushidan ketadi va u kuchli zaharlanadi:
30-40g/m3
10-40g/m3
20-30g/m3
39-50g/m3
6. «Yekspress» usulida ishlab chiqarish joylari havosi tarkidagi zararli gazlar miqdori qanday aniqlanadi?
tortib ko‘rib aniqlanadi
silfonga kirgan gaz miqdoriga qarab aniqlanadi
naychadagi gaz rangiga qarab gaz analizatori yordamida aniqlanadi
ish joyining o‘zida indikator naychalardan foydalanilgan holda gaz analizatori yordamida aniqlanadi.


__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________