Hayot faoliyati

315

eritish va quyish sexlari, marten sexlari ana shu toifadagi korxonalardandir.

F toifa—yong'inga xavfsiz toifa. Bunga yonmaydigan jismlar va materiallarga sovuq ishlov beradigan sanoat korxonalari kiradi. Mashinasozlik sanoat korxonalari, qurilish sanoat korxonalari shular sirasiga kiradi.

Omborlar va ba’zi tashqariga o‘matilgan hajmli idishlami yon-g'inga hamda portlashga xavflik toifalari ularda saqlanayotgan modda­ lar turiga qarab u yoki bu toifaga kiritish mumkin. Odatda, omborlar-ning yong'inga va portlashga xavfligi uni loyihalash va ishga qabul qilish vaqtida har bir vazirlik tasdiqlagan ro'yxat bo‘yicha aniqlanadi.

Bundan tashqari ba’zi bir sanoat korxonalarini ularda ishlatilayotgan gaz, yengil alangalanuvchi suyuqlik va changlar tarkibiga qarab ham yong'inga xavflilik toifasini aniqlash mumkin.

Shuningdek, yonuvchi gaz va suyuqliklar bilan bog‘liq boMgan sanoat korxonalarining yonginga xavflilik toifalarini belgilaganda xuddi shu moddalar sanoat korxonasi xonasi hajmining 5 foizdan ortiq qismida portlashga xavfli aralashma hosil qila oladimi-yo‘qmi ekanligini aniqlash kerak.

Portlashga xavfli aralashma miqdorini hisoblashda quyidagi mulohazalarga e’tibor beriladi:

1 ) apparatlarning biridan avariya natijasida bino xonasiga xavfli moddaning katta miqdori to‘kilishi mumkin;

2 ) apparatdagi hamma modda tashqariga chiqariladi, bir qismi esa avariya tizimi orqali boshqa idishga o‘tkazib yuboriladi;

3. 
   ta’minlovchi trubalardan birida modda to‘kilishi xavfi yuzaga keldi va bu oqimni to'xtatib qo‘yish davrida ma’lum miqdorda to‘kilishi mumkin, avtomatik ravishda to‘xtatganda
   

2. 
   min, qo‘lda to ‘xtatganda 15 min;
   

4. 
   to'kilgan suyuqlik yuzasida bugManish hosil boMishi mumkin. Bunday hollarda to‘kilgan suyuqlik yuzasini hisoblaganda, agar ma’lumotnomalarda shunga tegishli ma’lumot yo‘q boMsa,
   

1. 
   m2 yuzaga 1 1 suyuqlik yoyiladi deb hisoblanadi;
   
   5. 
      normal sharoitda idishlarning ochiq yuzalaridan va yangi bo‘yalgan yuzalardan bug‘lanishni e’tiboiga olish lozim;
      

6 ) suyuqliklar va suyultirilgan gazlarning bugManish davrlari, shu suyuqlik va gaz toMa bugManishgacha o‘tgan vaqt hisoblanadi, ammo bu vaqt 1 soatdan oshmasligi kerak;

7. 
   muhitda portlashga xavfli aralashma hosil boMishi aralashma alangalanishining quyi chegarasiga qarab belgilanadi. Bu zapas koeffitsiyenti 1,5 deb qabul qilinadi;
   

316

8 ) hamma hollarda sanoat korxonasi xonasining bo'sh hajmi, ya’­ ni mashina va mexanizmlar o‘rnatilmagan hajmi hisobga olinadi yoki xonaning umumiy geometrik hajmining 80 foizi deb qabul qilinadi.

Mashina va mexanizmlardan to ‘kilib, bug‘lanish natijasida portlashga xavf tug‘diradigan miqdor hosil qiladigan gaz aralashmasining alangalanishning quyi chegarasidagi hajmi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Vsm = 1,5 G / Cqch,

bunda, Cqch—modda alangalanishning quyi konsentratsiya chegara­ si, g/m 3; G —binoga tarqalib ketgan modda miqdori, g.

G = G a + G t,

bunda, G a—apparatdan to'kilgan modda miqdori, g; Gt—trubopro-voddan to‘kilgan modda miqdori, g;

Agar xona avariya shamollatish tizimiga ega bo'lsa va sistema puxta ishlovchi avtomat yurgizish tizimiga ega bo‘lsa, unda xonaning bo‘sh hajmini nt+ 1 marta ko‘paytirib qabul qilinadi.
Bunda, n — avariya shamollatishi ta’minlayotgan havo almashish darajasi; t —avariya rejimining ishlash davri, soat.

Sanoat korxonalarining gaz va suyuqlik bug‘lar bo'yicha portlashga xavflilik toifalarini quyidagi tartibda aniqlanadi.

1. 
   Apparatdan to'kilib bug'lanish natijasida, 1,5 xavfsizlik koeffitsiyentini hisobga olgan holda alangalanishning quyi zichlik chegarasida portlash uchun xavfli hajmi aniqlanadi.
   

2. 
   Sanoat korxonasi xonasining mashina-mexanizmlar bilan to'ldirilmagan bo'sh hajmi aniqlanadi.
   
3. 
   Avariya shamollatish rejimi aniqlanadi.
   

4. 
   Hisoblab topilgan portlovchi aralashma hajmini xonaning bo'sh hajmiga nisbatan to‘ldirilish foizi aniqlanadi.
   
5. 
   Agar hisoblab topilgan gaz havo aralashmasi xona hajmining 5 foizidan ko‘p miqdorini egallasa, bunda bu sanoat korxonasi portlashga va yong'inga xavfli toifaga kiradi.
   

6 . Sanoat korxonasi xonasining 5 foizdan ortiq hajmini toidiradigan portlashga xavfli parning havo bilan aralashmasini ta’minlaydigan suyuqlikning bug'lanish davrini aniqlaymiz:

x5% = 24VxCqch (к P Vm F),

bunda, 24—bugMarning portlashga xavfli xona hajmining 5 foizni ta’minlash darajasini ko‘rsatuvchi yigMndi koeffitsiyenti; Vx— xonaning jihozlardan bo‘sh boMgan hajmi, m3; Cqc),—moddaning alangalanish quyi konsentratsiya chegarasi; g/m 3; k—suyuqlik yuzasidagi bugManishning borishiga ta’sir ko‘rsatadigan harorat va havo harakatiga bog‘liq bo‘lgan koeffitsiyent. P—to‘yingan bug'lar bosimi (suyuqlik yuzasidagi issiqlik bilan havo muhitining harora-tidan o‘rta arifmetik miqdor chiqarib tashlanadi), Pa; m—moddaning molekular og'irligi; F— suyuqlikning bug‘ianish yuzasi m2;

Agar portlashga xavfli havoning par bilan aralashmasining xona hajmiga nisbatan 5 foiz miqdori, shamollatishning ishlashini hisobga olmasdan hisoblansa yoki shamollatish butunlay ishlamasa, unda suyuqlik yuzasining havo harakati yo‘q hisoblanib, K= 1 qabul qilinadi.

Avariya shamollatishi ishlagan holda, u ta’minlagan havo hara­ kati tezligi hisobga olinadi va к miqdori ma’lumotnomadan olinadi.

Agar xonada bir necha moddalardan tashkil topgan suyuqlik bugianishi mumkin bo‘lsa, unda yuqoridagi hisoblar eng tez bug‘lanuvchi modda asosida amalga oshiriladi. Bir necha suyuqliklardan tashkil topgan aralashmaning parlanish davrini aniqlaganda aralashma tarkibiga kirgan moddalarning miqdoriy bosimi qo‘yiiadi, aralashmaning alangalanish quyi chegarasi Sm (g/m 3), Le-Shatele formulasi asosida aniqlanadi:

C m = 1 00/(q ]/C j + q2/C 2 + ... + q j/Q ),

bunda, q[, q2,... qi—aralashma moddalari har birining miqdori, hajmiga nisbatan foiz hisobida. Cj, ... Ci—aralashmadagi har bir moddaning alangalanish chegaralari, g/m3.

Agar xonadagi portlashga xavfli aralashmaga xona hajmining 5 foizini bir soatdan kam bo‘lgan vaqtda toMdirgan bo‘lsa, bunday sanoat korxonasi yong‘inga va portlashga xavfli toifaga kiradi.

Agar aralashma miqdori portlashga va yongMnga xavfli bo‘lgan xonaning 5 foizdan ortiq hajmini qoplashga yetarli boMgan miqdorga yetmasa yoki bu miqdorga yetish vaqti 1 soatdan ortiq vaqtga to‘g‘ri kelsa, unda bu sanoat korxonasining toifasini aniqlaganda moddaning xossasiga asosan, uning xonani qoplashini hisobga olgan holda, portlash xavfi yo‘q hisoblanadi.