Həndəsi optika qanunları. Lif optikası. İşıq dəstəsi və işıq süası

7. Həndəsi optikanın tətbiq olunma hüdudları
haqqında

Ümumiyyətlə işığın bircins mühitdə düz xətt boyunca yayılması məsələsinə müəyyən məhdudiyyətlə, yanaşmaq lazımdır.

Belə ki, optik cihazlarda, adətən işıq hansısa bir diafraqma adlanan yarıqdan keçərək düşür.
Bu zaman yarıq dalğa cəbhəsindən müəyyən hissəni kəsir, nəticədə difraksiya hadisəsi baş verir. Yarığın kənarlarından işıq dalğasının əyilməsi nəticəsində işığın düz xətt boyunca yayılması pozulur. Ona görə də yarığın ekranda işıq dəstəsi tərəfindən yaranan xəyalının dəqiq sərhədi olmayıb, onun kənarları kölgələnir. Bu zaman işıq dəstəsi konik səth daxilində yayılır. Göstərmək olar ki,

Bu şərt, hədəsi optikanın tətbiq olunma hüdudunu təyin edir. Burada D – yarığın eni, L – yarıqdan ekrana qədər olan məsafə, λ – işığın dalğa uzunluğudur.

Dediklərimizdən məlum olur ki, həndəsi optika interferensiya hadisəsinin limit halıdır. Bu bizə imkan verir ki, istənilən optik cihazlarda şüanın yolunu təhlil edərkən kifayət qədər mürəkkəb interferensiya hesablamaları əvəzinə daha sadə həndəsi optika qaydalarından istifadə edək.
Həmişə yadda saxlamaq lazımdır ki, həndəsi optika sadələşdirilmiş metoddur, həqiqətən istənilən optik cihazda alınan xəyal interferensiyanın nəticəsidir.


8. Adi teleskop

Teleskop çox uzaqda olan cismlərin görünən ölçülərini böyüdən cihazdır (Şəkil 12). Sadə teleskopun sxeminə iki toplayıcı linza daxildir. Uzaqda yerləşən cismdən teleskopun oxuna paralel düşən şüalar (a və c şüaları) birinci linzanın (obyektiv) arxa fokusunda toplanır.

Şəkil 12. Adi teleskopun optik sxemi.

İkinci linza (okulyar) obyektivin fokal müstəvisindən özünün fokusu qədər məsafədə olduğu üçün a və c şüaları okulyardan keçdikdən conra yenə də sistemin oxuna paralel yayılırlar. a və c şüalarının gəldiyi yerdən gəlməyən hansısa b şüası teleskopun oxna α bucağı altında düşərsə, obyektivin qabaq foksundan keçəndən sonra o da sistemin oxuna paralela gedər. Okulyardan çıxan həmin şüa β bucağı altında okulyarın fokusuna doğru gedər. Obyektivin qabaq fokusu ilə müşahidəçinin gözü arasındakı məsafə, cismə qədər olan məsafədən şox kiçik olduğu üçün, şəkildən göründüyü kimi teleskopun böyütməsi:

M = - tg β ̸ tgα = - F ̸ f və ya (F ̸ f )
Mənfi işarəsi xəyalın tərsinə olduğunu göstərir. Astronamik teleskoplarda bu belə də qalır. Yerlə bağlı müşahidələrdə isə xüsusi çevirici sistemlərdən istifadə edilir.
Göstərmək olar ki, teleskopun ayırdetmə qabiliyyətini aşağıdakı kimi ifadə etmək olar:
A = r ̸ 0,61 λ
Buradan göründüyü kimi, teleskopun obyektivinin radiusu (r) böyük olduqca onun ayırdetmə qabliyyəti də böyük oiur. λ – teleskopa düşən işığın dalğa uzunluğudur.