Hərb tariXİMİZDƏn miLLİ azərbaycan tariXİ muzeyiNİn silah kolleksiyasinda göRKƏMLİ ŞƏxsləRƏ Aİd silahlar

ŞƏKİL  2.

ƏZİZ  ƏLİYEV  -   1941-ci  İL

«H Ə R B İ  BİLİK »

№  1.  2009

---

HƏRB  TARIXIMIZDƏN

liyi  Əziz  Əliyevin  rəhbərlik  etdiyi  qrupu  1942-ci  ilin  mart  ayının  sonların- 

da  geri  çağırmışdı  (19).

Əziz  Əliyevin  siyasi  fəaliyyətinin  Dağıstan  dövrü  (1942  -  1948-ci  illər) 

Azərbaycan-Dağıstan  əlaqələrinin  şanlı  səhifələrini  təşkil  edir.

1942-ci  il  iyulun  25-də  alman  qoşunları  Şimali  və  Cənubi  Qafqazı  zəbt 

etırıək  m əqsədilə  "Edelveys"  əməliyyatına  başlamışdılar.  Alman  koman- 

danlığı  öz  m əqsədinə  çatsaydı,  faktiki  surətdə  m üharibədə  qalib  gəlmiş 

olardı.  Şiınali  Qafqazın  tutulması  X əzər  dənizi  və  Volqa  çayından  keçən 

lend-liz  yolunun  (İngiltərə  və  ABŞ-dan  SSRİ-yə  hərbi  yardım  yolu)  kə- 

silməsi,  Sovet  Oıdusunun  Cənubdan  bütünliiklə  əhatələnm əsi,  Ural,  Qaza- 

xıstan  və  Orta  Asiyaya  gedən  yolların  itirilməsi  dem ək  idi.  Cənubi  Qafqa- 

zın  itirilməsi  SSRİ-nin  yeganə  və  əsas  neft  bazası  Bakınm,  SSRİ-nin  ye- 

ganə  molibden  m ədənlərinin,  əhəm iyyətli  ərzaq  ehtiyatlarının,  müalicə- 

reabilitasiya  bazalarmın  yoxa  çıxması,  X əzərin  Şimal  və  Qərb  sahillərinin, 

həm çinin  İran,  Türkiyə  və  Yaxm  Şərqə  gedən  yollarm  Almaniyanm  əlinə 

keçməsi  dem ək  idi.  (17,  7-11)  1942-ci  ilin  3  iyulundan  1943-cü  ilin  okt- 

yabrına  qədər  gedən  Qafqaz  uğrunda  döyüşlər  öz  miqyasma,  mübarizənin 

sərtliyinə,  döyüş  əməliyyatlarımn  uzanmasına,  döyüş  şəraitinin  mürəkkəb- 

liyinə  görə  II  Dünya  müharibəsi  tarixində  xüsusi  yer  tutur.  İyul  ayında 

Don  çayını  keçm əklə  alman  qoşunları  (167  min  nəfər)  Qafqaza  soxulmuş- 

dular.  Onların  1130  tankına  qarşı  100-dən  artıq  sovet  tankı,  1000  təyyarə- 

sinə  qarşı  130  sovet  təyyarəsi  duruş  gətirməli  idi.  Avqustun  12-dək  alman- 

lar  marşal  Semyon  Budyonnının  rəhbərlik  etdiyi  Şimali  Qafqaz  cəbhəsinin 

qoşunlarmı  m əğlubiyyətə  uğradaraq  qarşılarında  olan  bütün  sovet  tanklarını 

məhv  etmişdilər.  130  təyyarədən  sovetlərdə  cəmi  94  təyyarə  qalmışdı. 

(18)  Almanların  dağ  -  atıcı  hissələri  Böyük  Qafqazı  aşaraq  Suxumi  istiqa- 

m ətinə  doğru  irəliləm əyə  başlarmşdılar,  bu  isə  döyüşlərin  Cənubi  Qafqaz- 

da  başlaması  dem ək  idi.  (şəkil  3)

SSRİ  üçün  Şimali  Qafqazda  ağır  şəra- 

itin  yaranmasınm  səbəbləıindən  biri  səhv 

milli  siyasət  idi.  H ələ  XX  əsrin  20-ci  illə- 

rindən  etibarən  regionda  qurulmuş  Sovet 

hakimiyyəti  əvvəlki  çar  hökumətinin  müs- 

təm ləkə  siyasətini  davam  etdirir,  bütün 

tədbirlər milli  və  dini  xüsusiyyətlər  nəzərə 

alınmadan  həyata  keçirilirdi.  Sovetlərin  ye- 

ritdiyi  siyasətə  qarşı  yönələn  ən  kiçik  eti- 

ıazlar  "banditizm"  adlandırılaraq  ən  qəddar 

üsullarla  yatırılırdı.  1939-cu  il  sentyabrın 

1-də  qəbul  edilən  "Ümumi  hərbi  mükəllə- 

fıyyət  haqqında  Qanun"a  əsasən  18  yaşına