Huquqiy davlatda shaxs va jamiyat tushunchasi rahimova Leyli Selyarovna

---

36
HUQUQIY DAVLATDA SHAXS VA JAMIYAT TUSHUNCHASI 
 
Rahimova Leyli Selyarovna 
Toshkent shahar yuridik texnikumi Jinoiy huquqiy fanlar kafedrasi o’qituvchisi 
Annotatsiya: 
Ushbu maqolada huquqiy davlatda shaxs va jamiyat tushunchasiga 
qanday qaralalishi muhokama qilinadi. Huquqiy davlat o‘zi nima, uning rivojlanish 
bosqichlari, shaxs va jamiyatning qanday tushuncha ekanligi haqida so‘z boradi. 
Huquqiy davlatning paydo bo’lishi haqidagi turli xil nazariyalar yoritib beriladi. 
Kalit so‘zlar:
shaxs, jamiyat va uning rivojlanish bosqichlari, huquqiy davlatning 
paydo bo’lish sabablari, davlat paydo bo’lishi haqida turli nazariyalar. 
Insoniyat tarixida murakkab hodisa sifatida shaxs, jamiyat, davlat, huquq 
to’g’risida turli fikrlar mavjud bo’lib kelgan. Shaxs yaralibdiki, har doim jamiyat bilan 
alohida bo’lib, u jamiyatdan tashqarida yashay olmaydi. Shaxs o’z fikr, hayot tajribasi 
orqali jamiyatda o’zining yashash tarzini, huquqiy holatini o’rganishi zarurligini bilib 
boradi. Davlat idoralarida ishlovchi insonlar maxsus tartib doirasida qonun-qoidalar 
qabul qilinishini amalga oshiradilar. Bu qonun-qoidalarni ham inson taklif etadi, davlat 
organlari tasdiqlaydi. Shaxs juda katta kuchga, salohiyatga ega. 
Jamiyatning ilk davrida hokimiyatning oliy organi barcha urug’ a’zolarining 
yig’ini, majlisi bo’lgan. Urug’ rahbari-oqsoqolning urug’ga rahbarlik qilishi 
imkoniyatlari cheksiz bo’lgan. U zarur bo’lganda urug’ a’zolarining umumiy 
yig’ilishlarida muhim masalalarni hal qilgan. Ayrim qoida va odat normalarini 
buzganlarga nisbatan chora ko’rgan. Urug’larning ko’payishi, hayotning rivojlanishi 
insoniyat tomonidan kashf etilgan jamiyatning yangi tarixiy bosqichga o’sib o’tishiga 
olib keldi. Yangi bosqichning o’ziga xos xususiyati davlat va huquqning paydo 
bo’lishidir. 
Huquqiy davlat – jamiyatning irodasini ifoda etuvchi va uni aks ettiruvchi, 
qonunning ustuvorligiga asoslangan umumiy tashkilotdir. Huquqiy davlatning asosiy 
belgilari quyidagilar: 
1. u qonunning ustuvorligiga asoslanadi; 
2. barcha fuqarolar, mansabdor shaxslar, davlat organlari va tashkilotlarining 
qonunlarni og’ishmay bajarishlari va unga rioya qilishlarini taqozo etadi; 
3. fuqaro va davlatning amaldagi qonunlar doirasida o’zaro javobgarligini nazarda 
tutadi; 
4. siyosiy, mafkuraviy, iqtisodiy hurfikrlikka, fikrlarning xilma-xilligiga tayanadi; 
5. fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta'minlaydi; 

---

37
6. huquqiy madaniyatni yuksak darajaga ko’taradi. 
Jamiyatda huquqiy davlatning roli quyidagilarda ifodalanadi: 
•
Jamiyatda faoliyat ko’rsatuvchi demokratik institutlarning rivojlanishi va 
barqarorligini rag’batlantira oladigan huquqiy hujjat chiqarish va joriy etish. 
•
Fuqarolarning huquq va erkinlarini muhofaza qilish, ularning ijtimoiy 
himoyalanganligiga doir amaliy choralar qabul qilish. 
•
Fuqarolarning huquq va erkinliklariga tajovuz qiluvchi mansabdor shaxslarni 
tegishli shaklda huquqiy javobgarlikka tortishning huquqiy mexanizmlarini 
ishlab chiqish va joriy etish. 
Jamiyat hayotida huquqiy davlat quyidagilarni ta'minlaydi: 
−
davlat mexanizmining barcha bo’g’inlari aniq va bir maromda ishlashini; 
−
huquqiy davlat organlari faoliyatida huquqiy ijodkorlik va huquqni qo’llashning 
samaradorligini; 
−
hokimiyat vakolatlarini taqsimlash printsiplarini turmushga joriy etishni; 
−
davlat – huquqiy va siyosiy institutlarni barqarorligini; 
−
erkin bozor iqtisodiyotini. 
Huquqiy davlat barqarorligining huquqiy asosi – jamiyatda fuqarolarning 
irodasiga, ularning huquq va erkinliklarining himoyalanganligiga asoslangan 
qonuniylik va huquqiy tartibotning mustahkamligidir. 
Huquqiy davlat barqarorligining siyosiy asosi – siyosiy plyuralizmga asoslangan 
demokratik siyosiy tizimning mavjudligi va barqaror faoliyat ko’rsatishidir. 
Huquqiy davlat barqarorligining ijtimoiy asosi – aholining davlat tomonidan teng 
himoyalanishida ko’rinadi. Huquqiy davlatning ijtimoiy asosini inson va uning xilma-
xil manfaatlari tashkil etishi, axloqiy asoslari, insonparvarlik va adolat, shaxs teng 
huquqliligi va erkinligi, uning sha’ni va qadr-qimmati nazarda tutilishi e’tirof etilgan. 
Huquqiy davlat barqarorligining iqtisodiy asosi – erkin tadbirkorlikka va xilma-
xil mulk shakllarini rivojlantirishga qaratilgan bozor munosabatlarining mavjudligidir.