I-bap. Materiya ha’m ol haqqinda silosofiyaliq ta’liymattin’ tariyxi ma’selesi

Mazmuni:

KIRISIW………………………………………………………………................................2

TIYKARG’I BO’LIM:
I-BAP. Materiya ha’m ol haqqinda silosofiyaliq ta’liymattin’ tariyxi ma’selesi ………………..............................................................................5
1.1. Materiya tu’sinigi ....................................................................5
1.2. Filosofiyada Materiya tu’siniginin’ qa’liplesiwinin’ basqishlari haqqinda.........................................................................................8
1.3. Materiya antik da’wir filosofiyasinin’ izertlew obiekti sipatinda........................................................................................12
II-BAP Materiya nin’ uliwmaliq ko’z-qarastan ta’riypi, du’zilisi............17
2.1. Materiya nin’ uliwmaliq ko’z-qarastan ta’riypleniwi .............17
2.2. Materiya nin’ sho’lkemlesiw da’rejesi.....................................21
2.3. Materiya filosofiyaliq kategoriya sipatinda............................24
JUWMAQLAW …………………………………………………………........................29 PAYDALANILG’AN A’DEBIYATLAR DIZIMI...………………………………………30

KIRISIW
Temanin’ aktuallig’i. Materiya nin' filosofiyalıq konstepstiyasın tariyxıy ólshewde analiz qılıw bir neshe táreplerden aktual bolıp tabıladı:

• 
  Birinshiden, Materiya kategoriyasi barlıq tariyxıy dáwirler filosofiyalıq sistemalarında fundamental kategoriyalardan biri bolıp, sol sebepli filosofiyalıq bilimniń ideologik-stilistik wazıypaların belgileydi. Usınıń menen birge, Materiya kategoriyasi túrli filosofiyalıq sistemalardıń mazmunın, ontologik hám gnoseologik dúzilisin belgilep beredi.
  
• 
  Ekinshiden, Materiya kategoriyasi da’slep antik filosofiya kontekstinde de haqıyqatlıqtıń psixik rawajlanıwındaǵı ulıwmalıq parıqtı belgilep beredi. Ol filosofiyada materialistik dástúrdiń qáliplesiwin da, tábiyiyattanıw bilimleri rawajlanıwınıń kóplegen baǵdarların belgilep beredi. Bul gruppanıń evolyustiyasın baqlaw filosofiya tariyxındaǵı hár qanday dáwirdiń mazmunın ǵana emes, bálkimm tábiyiyat haqqındaǵı pánlerdiń rawajlanıw xarakterin de anıqlawdı ańlatadı.
  
• 
  Úshinshiden, pán salasında Materiya kategoriyasi tábiyiyattanıw teoriyasın qurıwda tiykarǵı kategoriya bolıp, onıń ontologik hám gnoseologik tiykarlarınıń dialektik birligin názerde tutadı. Bul birlik 19-20-ásirler aqırındaǵı "tábiyiyattanıwdaǵı jaqında júz bergen revolyustiya" nıń filosofiyalıq tiykarin sáwlelendiriwshi Leninnin' Materiya g’a aniqlamasinda anıq kórsetilgen: " Materiya - ob'ektiv haqıyqatlıqtı belgilew ushın filosofiyalıq kategoriya bolıp tabıladı.
  

Temanin’ aktuallıǵı Lenin tárepinen Materiya g’a berilgen tariyptin’ metodologik tiykar bolıwınan kórinedi. Materialistik filosofiyada oylawdıń bolmısqa, sananıń Materiya g’a munasábeti mashqalası filosofiyanıń dáslepki hám tiykarǵı máselesi esaplanǵan. Eger oylawdıń bolmıs penen, ruwxtin' tábiyiyat penen baylanısı máselesi tiykarǵı hám sheshiwshi másele bolsa, bunnan tómendegi juwmaq kelip shıǵadı : Materiya nin' birden-bir ózgesheligi ob'ektiv haqıyqatlıq bolıwı, biziń an'imizdan sırtta bar bolıwı bolıp tabıladı.
Materiya - bul bizge sezim arqalı berilgen, ob'ektiv túrde haqıyqıy dep biliw múmkin bolǵan hámme zat bolıp tabıladı. Materiallıq dúnyanıń dúzilisi ha’m onıń rawajlanıwınıń ulıwma insanıylıq nizamlıqları haqqındaǵı sorawdıń bólek áhmiyeti menen baylanıslı. Házirgi zaman ilimiy filosofiyası hám zamanagóy pánler sisteması materiallıq álemniń dúzilisi jáne onıń rawajlanıw mexanizmin bizge málim bolǵan tórt tiykarǵı Materiya formaları sisteması hám olar menen baylanıslı rawajlanıw nizamlıqları arqalı tereń ashıp berdi. Házirgi waqıtta ilimiy filosofiya Materiya nin’ fizikalıq-ximiyalıq, biologiyalıq jáne sostial formalarınan ibarat bolǵan rawajlanıw basqıshlarınıń (dárejeleriniń) málim stikli tiykarında Materiya nin’ tómen hám joqarı formaları óz-ara baylanıslılıǵı nizamlıqların úyrenedi.