I bob innovatsion muhit samarali innovatsiyalarning eng muhim sharti sifatida innovatsion muhit tushunchasi va uning tuzilishi

I.BOB INNOVATSION MUHIT - SAMARALI INNOVATSIYALARNING ENG MUHIM SHARTI SIFATIDA
1.1 Innovatsion muhit tushunchasi va uning tuzilishi
Yangi O‘zbekiston taraqqiyotining asosiy strategik maqsadi – o‘zining ilmiy bilimlarini ishlab chiqarish, iqtisodiyotda tadqiqot hamda tajriba-konstruktorlik natijalaridan samarali tijorat maqsadlarida foydalanishga asoslangan bo‘lib, uni zamonaviy ilmiy va texnologik kuch sifatida qayta tiklashdir. Biroq mavjud vaziyatning o‘ziga xos xususiyati ilmiy-texnik salohiyatning yuqori darajasi ilmiy izlanishlar va ishlanmalardan tijorat maqsadlarida foydalanishning juda past ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi keskin tafovutda yotganligidir.
Yangi O‘zbekistonning asosiy muammolaridan biri bugungi kunda milliy iqtisodiyotimizning umuman olganda innovatsion iqtisodiyotga o‘tish muammosini tezda hal qilish uchun innovatsion fazilat va mexanizmlariga ega emasligidir.
Mamlakatda hali ham innovatsion g‘oyalarning tug‘ilishi va tijoratlashtirilishi uchun qulay bo‘lgan ushbu innovatsion muhit yetishmayapti. Ushbu muammolarning yechimi bizning fikrimizcha, birbiriga bog‘liq bo‘lgan ikkita samolyotda birinchidan, hozirgi kunda barcha rivojlangan mamlakatlarda shakllanayotgan milliy innovatsion tizimlar tarkibidagi institutlar va tashkilotlar majmuini o‘z ichiga olgan innovatsion rivojlanishga yordam beradigan tashqi sharoitlarni yaratish zarurati bilan bog‘liq dunyo mamlakatlari. Ikkinchidan, tadbirkorlik sub’ektlari uchun zarur bo‘lgan ichki muhit - g‘oyalarni yaratish va ularni butun innovatsion sikl davomida tijoratlashtirish jarayonini amalga oshirishga qodir bo‘lgan innovatsion potensial.
Innovatsion muhit sifatida belgilangan ichki muhit va tashqi sharoitlarning bu kombinatsiyasi samarali innovatsiyalarni amalga oshirishning asosiy shartidir (1-rasm).

Innovatsion jarayonning barcha bo‘g‘inlarida samarali ishlashini ta’minlaydigan zarur innovatsion muhitni yaratish uchun innovatsiyalarning ichki va tashqi omillarini ishlab chiqish hamda uyg‘unlashtirish zarur.
Innovatsiyalarni (biznes g‘oyalari, innovatsion loyihalar) yaratish va amalga oshirishning eng muhim sharti - bu innovatsion sub’ektlarning (tadbirkor, kompaniyani yaratadigan innovatsion guruh, operatsion kompaniya) turli xil resurslari kombinatsiyasi sifatida tavsiflanadigan zarur innovatsion salohiyat.
1) intellektual resurslar (texnologik hujjatlar, patentlar, litsenziyalar, innovatsiyalarni rivojlantirish bo‘yicha biznes-rejalar, korxonaning innovatsion dasturi);
2) material (eksperimental va instrumental baza, zamonaviy texnologik va axborot uskunalari, hududlar resursi);
3) moliyaviy (o‘z, qarz, grantlar);
4) kadrlar (innovatsion yetakchi, innovatsiyalarga qiziquvchi xodimlar, xodimlarning ilmiy-tadqiqot institutlari hamda Innovatsion muhit Innovatsiyalarni yaratish va amalga oshirishni ta'minlaydigan ichki muhitni shakllantirish Innovatsion rivojlanishga yordam beradigan tashqi muhitni shakllantirish Innovatsion salohiyat Milliy innovatsion tizim universitetlari bilan sheriklik va shaxsiy aloqalari, ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlarini olib borish tajribasi, loyihani boshqarish) tajribasi;
5) infratuzilma resurslari (o‘z ilmiy-tadqiqot bo‘linmalari, yangi mahsulotlarning marketing bo‘limi, patent-yuridik bo‘lim, axborot bo‘limi) shuningdek, innovatsion faoliyatni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan boshqa resurslar.
Albatta, innovatsion kompaniya yaratish bosqichida tadbirkorlar ro‘yxatda barcha turdagi resurslar bo‘lmasligi mumkin, ammo ularning mavjudligi, zarurligini anglash ham innovatsion faoliyatni to‘liq amalga oshirisha olishga intilishning o‘ta muhim shartdir.
Operatsion kompaniyada innovatsion strategiya va loyihalarni samarali amalga oshirish innovatsion salohiyatning asosiy tarkibiy qismlarining zaruriy mavjudligini talab qiladi. Bunday holatda ro‘yxatdagi manbalar turi kompaniyaning ilmiytexnik salohiyati, ishlab chiqarish va texnologik salohiyati, moliyaviy-iqtisodiy salohiyati hamda inson resurslari sifatida tuzilishi mumkin bo‘lgan umumiy resurs salohiyatining bir qismidir (2-rasm). Demak, innovatsion salohiyat kompaniya umumiy salohiyatining bir qismidir.

Potensial konsepsiyani (shu jumladan, innovatsiya) faqat moddiy tarkibiy qismga ya’ni, resurslar to‘plamiga qisqartirish mumkin emas. Potensial har doim maqsadli vazifani amalga oshirishning ichki imkoniyatlariga xos xususiyatdir. Binobarin, innovatsion salohiyat haqida gapirganda, nafaqat innovatsiyalar uchun zarur bo‘lgan resurslarning mavjudligini, balki ulardan samarali foydalanish imkoniyatlarini ham yodda tutish kerak. Ushbu imkoniyatlar tegishli innovatsion atmosferani shakllantirish bilan bog‘liq bo‘lib, bu o‘z navbatida ko‘p jihatdan tashqi muhitga bog‘liq bo‘ladi. Tashqi muhit ko‘pincha innovatsion maqsadga erishishga qarshi turadi.
Demak, kompaniyaning (mavjud bo‘lgan va yaratilgan) innovatsion rivojlanishi asosan kompaniyaning innovatsiyalarni yaratish (tijoratlashtirish) imkoniyatlarini tavsiflovchi innovatsion salohiyat va innovatsion iqlim darajasi bilan belgilanadi. Keyingi boblarda innovatsion salohiyatning asosiy omillaridan foydalanish mexanizmlariga alohida to‘xtalamiz. Innovatsion salohiyatning mavjudligi (innovatsiyalarning ichki muhiti sifatida) ilmiy-texnik faoliyat natijalarini samarali tijoratlashtirish va innovatsion strategiyalarni amalga oshirish uchun zarur, ammo yetarli bo‘lmagan shartdir
Innovatsion jarayonning barcha bo‘g‘inlarining samarali ishlashi va ilmiy ishlanmalarni tijoratlashtirishni amalga oshirishi uchun yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, innovatsion rivojlanishga mos tashqi sharoitni yaratish zarur. Atrof-muhit omillarining yangi institutsional tuzilmalarini yaratishi va funksiyalarining o‘zgarishi uning ishlash modellari, o‘zaro ta’sir mexanizmlari hamda boshqa institutsional tuzilmalari bilan bog‘liq. Har bir mamlakatning innovatsion iqtisodiyotini rivojlantirishga ko‘maklashadigan institutsional bozor tuzilmalari to‘plami Milliy innovatsion tizimni (MIT) tashkil etadi. 80-yillardan boshlab. XX asr Innovatsion tizimlarni yaratish dunyoning barcha rivojlangan mamlakatlarida davlat siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishi bo‘lgan