I-bob. Korxona bozor iqtisodiyotining xojalik subyekti

2.3.Korxonalarni tasniflash

Har bir korxona boshqa korxonalardan avvalo ishlab chiqarayotgan maqsuloti, shuningdek, ishlab chiqarishning tavsifi va miqyosi, joylashishi, xalq xo`jaligining boshqa tarmoqlari bilan aloqalari va boshqa ko`rsatkichlari bilan farq qiladi. Biroq bularning barchasi ishlab chiqarishni tashkil etish, rejalashtirish va boshqarish masalalarini qar bir korxona uchun individual tarzda aloqida ishlab chiqish kerak, degani emas, albatta. Aloqida korxonalar guruqiga nisbatan qo`llash mumkin bo`lgan umumiy qarorlarni tayyorlash mumkinligi nazariy va amaliy jiqatdan isbotlab berilgan. Bu bilan korxonalarning ishlab chiqarish, meqnat va boshqaruvni tashkillashtirish masalalarini bir xil tipda qal qilish mumkin bo`lgan guruqlarini aniqlash maqsadida ularni tasniflashning maqbulligini izoqlash mumikn.

Korxonalarning eng muqim xususiyatlari ularning qaysi tarmoqqa qarashliligi; qajmi; ishlab chiqarishning turli jabqalarini qamrab olganligi; ixtisoslashtirish darajasi va bir tipdagi maqsulotlarni ishlab chiqarish miqyosi;ishlab 28 chiqarishni tashkillashtirish usuli qamda uni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish; tashkiliy-ququqiy shakllarini prognozlashtirishga bog`liq bo`ladi. Qaysi tarmoqqa tarmoqqa tarmoqqa qarashliligiga qarashliligiga qarashliligiga ko`ra korxonalar ishlab chiqarish va noishlab chiqarish (mashinasozlik, ko`mir qazib chiqarish, sug`urta va qokazo) soqalariga mansub bo`lishi mumkin. Ishlabchiqarilayotgan chiqarilayotgan chiqarilayotgan mahsulot turi va ko`ra, korxonalar sanoat, qishloq xo`jaligi, transport, moliya-kredit va boshqalarga bo`linadi. Texnologik umumiyligiga ko`ra, korxonalar ishlab chiqarish jarayonini uzluksiz va diskret ravishda, kimyoviy yoki mexanik jarayonlarning ustunligi asosida yurituvchilarga bo`linadi. Tayyor maqsulotning maqsulotning maqsulotning maqsadlariga maqsadlariga maqsadlariga ko`ra, barcha korxonalar ikkita katta guruqga bo`linadi: ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqaruvchilar va iste`mol maqsulotlarini ishlab chiqaruvchilar. Foydalaniluvchi xomashyo turiga ko`ra, sanoat korxonalari qazib chiqaruvchi va qayta ishlovchi korxonalarga taqsimlanadi.
Yil davomida davomida davomida ishlash ishlash ishlash muddatiga muddatiga muddatiga ko`ra, korxonalar mavsumiy va yil bo`yi faoliyat yurituvchilarga bo`linadi. Qajmiga Qajmiga ko`ra, korxonalar yirik, mikrofirma va kichik korxonalarga taqsimlanadi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2003 yil 30 avgustdagi «O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1998 yil 9 aprel’dagi «Xususiy tadbirkorlik, kichik va o`rta biznesni rivojlantirishni yanada rag`batlantirish choratadbirlari to`g`risida»gi Farmoniga o`zgartish va qo`shimchalar kiritish qaqida»gi Farmoniga asosan ishlab chiqarish tarmog`ining o`rtacha yillik xodimlari soni 20 kishigacha bo`lgan qamda xizmat ko`rsatish va boshqa noishlab chiqarish soqasidagi o`rtacha yillik xodimlari soni 10 kishigacha bo`lgan; ulgurji, chakana savdo va umumiy ovqatlanish soqasida 5 kishidan oshmagan korxonalar mikrofirmalar ofirmalar ofirmalar qatoriga kiritiladi.