I-bob. Korxona bozor iqtisodiyotining xojalik subyekti

IShLAB ChIQARIShNING IQTISODIY VA IJTIMOIY SAMARADORLIGI

Ishlabchiqarishsamaradorligiharbirkorxonafaoliyatiningengasosiy vazifasihisoblanadi. Uxo’jalikyuritishningsifatvamiqdorko’rsatkichlarini, shuningdek, buyumlashganvajonlimehnatxarajatlarihamdaolingannatijalar o’rtasidagimunosabatniifodalaydi. Samara”, “samaradorlik”, “ ijtimoiy-iqtisodiysamaradorlik” kabi tushunchalarningorasidagifarqnianglabolishzarur.Samara–bu, ishlabchiqarilayotganmahsulot(ish, xizmat), foydavadaromad hajminioshirish, mahsulottannarxinikamaytirish, sifatsizmahsulotishlab chiqarishnikamaytirishyokiumuman, yo’qqilishbilanbog’liqbo’lgankorxona faoliyatiningijobiynatijalaridir. Buyutuqlarnaturalshakldaishlabchiqarish samarasini, pulshaklidaesaiqtisodiysamaranitavsiflaydi. Ijtimoiy-iqtisodiysamaradorlikishlabchiqarishsamaradorliginimehnat sharoitlarini, uningijodkorlikmazmuniniboyitish, aqliyvajismoniymehnat o’rtasidagifarqniyo’qotishniinobatgaolganholdatavsiflaydi.Ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlikbirvaqtningo’zida, ishlabchiqarishsamaradorliginikuchaytirish, korxonaningmuvaffaqiyatlifaoliyatyuritishi, shaxsninghartomonlamarivojlanishi vauningbarchaqobiliyatlaridanfoydalanishningsababvanatijasihisoblanadi. Bevositaijtimoiysamara, xodimlarningbilimvamalakasi, tajribavamadaniyatining o’sishi, aholisog’lig’iningyaxshilanishivaumrko’rishininguzayishidaaksettiriladi.

Xo’jalik yuritish samaradorligining mezon va ko’rsatkichlari
Ishlabchiqarishsamaradorliginioshirish–korxonarahbariyatiningdoimiy vazifasidir. Buvazifaniechishamaliyotdaquyidagiomillarbilanbog’liqbo’ladi:
Fondqaytimiqanchalikyuqorivafondsig’imiqanchalikpastbo’lsa, ishlab chiqarishvamehnatqurollaridanfoydalanishsamaradorligishunchalikyuqoribo’ladi vaaksincha. Mashinavauskunalardanunumlifoydalanish, ishlabchiqarish texnologiyalarinitakomillashtirishhamdaxodimlarmalakasinioshirish, fond qaytiminiko’paytirishningmuhimzahirasihisoblanadi.Mehnatqurollaridanfoydalanishsamaradorligi, mahsulotlarningmaterial sig’imiyordamidasarflanganxomashyo, material, yoqilg’i, energiyavamehnat
Korxonarentabelliginianiqlashdaba’zidakorxonaolganumumiyfoydaemas, balkimahsulottannarxinipasaytirishhisobigaolinuvchifoydaulushidan foydalaniladi. Bundayyondashuvkorxonaniishlabchiqarishmahsuldorligini oshirish, ishlabchiqarishquvvatlaridantejamkorlikbilanratsionaltarzdafoydalanish, natijadaesamahsulotishlabchiqarishgasarflanuvchibarchaxarajatlarni kamaytirishgayo’naltirilganchora-tadbirlarsarichorlaydi. Yuqoridakeltirilgan xo’jaliksamaradorliginibaholashusullarivako’rsatkichlaridantashqaribugungi kundaamaliyotdaO’zbekistonRespublikasiDavlatMulkQo’mitasitomonidan ishlabchiqilgankorxonalarningiqtisodiynochorlikbelgilarinianiqlashuchun mezonlartizimihamqo’llaniladi.
Asosiyfondlarning mohiyati va ularning korxona faoliyatidagi o’rni
Zamonaviyiqtisodiyotfaniasosiyfondlarnima’lumbiriste’molqiymati ko’rinishidaijtimoiymehnatasosidayaratiluvchi, ishlabchiqarishningmoddiy-buyumlashganmaterialomillariqatorigakiritadi. Hozirgibozorsharoitlaridakorxona kuchivavositalariyordamidayaratilganasosiyfondlarishlabchiqarishquvvatlarini shakllantirishvaulardanfoydalanishgafaolravishdata’sirko’rsatuvchimulk hisoblanadi. Butunxalqxo’jaligimiqyosidaasosiyfondlarmamlakatningmilliy boyliginitashkilqiladi. Asosiyfondlarkorxonaishlabchiqarishvositalariningbirqismibo’lib, ishlab chiqarishjarayonidauzoqvaqtishtiroketadavao’ziningnatural-moddiyholatini yo’qotmaydihamdao’zqiymatinitayyorlanayotganmahsulotlargaqismlabo’tkazib beradi.Asosiyfondlarqiymatinitayyorlanayotganmahsulotgao’tkazishjarayoni amortzitsiyadeb, ushbujarayondato’planganmablag’laresaamortizatsiya ajratmalaridebataladi. Noishlabchiqarishasosiyfondlarikorxonaasosiyfondlariningishlab chiqarishdabevositaishtiroketmaydiganqismibo’lib, shusabablio’zqiymatini tayyormahsulotgao’tkazmaydi.Bularqatorigaasosankorxonabalansidaturuvchi turarjoy(uy-joyfondi), oshxona, profilaktoriya, klub, bolalarbog’chasivayaslilar, sport-sog’lomlashtirishvaboshqaob’ektlarkiritiladi. Madaniy-maishiyva sog’lomlashtirishyo’nalishidaginoishlabchiqarishasosiyfondlariishlabchiqarish asosiyfondlaribilanfoydalanishmuddati, naturalshaklningsaqlanishi, o’zqiymatini sekin-asta yo’qotishi kabi ko’p jihatlari bilan o’xshashdir.