I bob. Krivoship-shatun mexanizmi (kshm) vazifasi, turlari va ularning kinematik sxemalari

7-Rasm. Porshen barmoqlari va ularning mahkamlanish turlari.

a -porshen barmog’i shatunning yuqori kallagida qattiq mahkamlangan, b, c-o’z o’qi atrofida siljuvchi “erkin” barmoq.

Shatun va shatun podshipniklari. Shatun porshenni porshen barmog’i orqali tirsakli valning shatun bo’yni bilan birlashtiradi va ish takti paytida porshendan tirsakli valga, yordamchi (kiritish, siqish va chiqarish) taktlarda esa tirsakli valdan porshenga harakat uzatadi. Demak, shatun yordamida porshenning tog’ri chiziqli ilgarilama-qaytma harakati tirsakli valning aylanma harakatiga o’zgartirib beriladi.
Shatun asosan quyidagi qismlardan iborat. Porshеn barmog’i bilan tutashuvchi yuqorigi kallagi; shatun bo’yni bilan tutashuvchi pastki kallagi va uning kopqog’i; yuqorigi va pastki kallaklarini birlashtiruvchi o’zak qismi; uning ko’ngdalang kеsimi qo’shtavr shaklida yasalgan. Shatun mustahkam, puxta, yeyilishga chidamli va inеrsiya kuchlarini kamaytirish uchun vazni dеyarli kichik bo’lishi lozim. Shatunlar yuqori sifatli uglеrodli yoki ligеrlanagan po’latdan (40G, 40G2, 40X, 4XN, 40XGT) shtamplash usuli bilan tayyorlanadi va mexanik ishlov bеrib aniqligi, tеrmik ishlov bеrib esa puxtaligi oshiriladi. Shatunning yuqorigi kallagiga, porshеn barmog’i bilan sodir bo’ladigan ishqalanishni va yeyilishni kamaytirish uchun, bronzadan yasalgan vtulka prеslab o’tkaziladi. Ishqalanuvchi yuzalarga moy o’tishi uchun teshikcha yasalgan. Shatunning pastki kallagi, tirsakli valni shatun bo’yini bilan birlashtirish uchun ajraladigan qilib yasaladi. Shatunning ajraladigan pastki qismi shatun qopqog’i deb ataladi.

8-Rasm. Shatun va unga bevosita o’rnatilgan detalar guruhi.

1-pastki kallakning qopqog’i; 2-shatun podshipnigi; 3-pastki kallak; 4-bronza vtulkasi; 5-yuqori kallak; 6-sterjen.
Bu qopqoq shatunga ikkita bolt va gaykalar yordamida biriktiriladi hamda gaykalar bo’shab ketmasligi uchun uning pastiga alyuminiydan yasalgan shplint o’tqazilib, uchlarini burab qo’yiladi.
Shatunning pastki kallagi ishlaydigan og’ir sharoit juda katta ishqalanish kuchlarini vujudga keltiradi. Tirsakli valning yeyilishini kamaytirish va shatunning ish muddatini oshirish maqsadida shatunning pastki kallagiga yupqa sust ishqalanuvchi qotishma quyilgan vkladishlar qo’yiladi. Sust ishqalanuvchi qotishmalarga quyidagi talablar qo’yiladi:

• 
  po’lat bilan ilashmalanib ishlaganda ishqalanish koeffisienti kichik;
  
• 
  kam yediriladigan;
  
• 
  issiqlikni yaxshi o’tkazadigan va arzon bo’lishi kerak;
  
• 
  ishqalanuvchi yuzalarning bir tekis moylana olishini ta’minlay olishi kerak.