I bob. Moliyaviy tahlilning mazmuni, predmeti va vazifalari

Dastlab, XX asrning 60-yillariga kelib O‘zbekistonlik olimlar ham bu fan sohasida ijod qila boshlashdi. Albatta, Respublikamizda tahlil fanini tashkil topishi va shakllanishida Samarqand va Toshkentdagi oliy o‘quv yurtlarida faoliyat olib borgan iqtisodchi olimlarning xizmatlari katta hisoblanadi. XX asrning 70-80-yillarida iqtisod fanlari doktori, professor I.T.Abdukarimov rahbarligida tahlil fanini o‘zbek maktabiga asos solindi. Ushbu maktab a’zolarining Respublikamizda tahlil fanini shakllanishi va vujudga kelishida qo‘shgan hissasi katta hisoblanadi. Ularning tahlil fanini nazariy, uslubiy va tashkiliy jihatlarini shakllantirish bo‘yicha olib borgan tadqiqotlarini alohida etirof etish lozim. Jumladan, ushbu davrda tahlil maktabi a’zolari I.T.Abdukarimov, M.Q.Pardaev va A.A.Abdievlar tomonidan «Xo‘jalik faoliyatining tahlili»ga bag‘ishlangan to‘rt tomlik albom yaratildi. Bu albomning birinchi qismi «Iqtisodiy tahlilning nazariy asoslari»ga bag‘ishlangan. Ushbu albomning ikkinchi tomi esa «Kooperativ savdoda iqtisodiy tahlil» nomi bilan ataladi. Bunda kooperativ savdo korxonalari xo‘jalik faoliyati batafsil tahlil qilingan. Ammo matlubot kooperasiyasi ko‘p tarmoqli soha. Shu tufayli albomning 3-tomi «Matlubot kooperasiyasi alohida tarmoqlari xo‘jalik faoliyatining tahlili» mavzusiga bag‘ishlangan. Albomning 4-tomi matlubot kooperasiyasi tashkilotlarida barcha tarmoqlardan hisobot qabul qilinganidan keyingi o‘tkaziladigan tahlil usullarini o‘z ichiga olgan. Bu «Moliyaviy holatining tahlili» deb nomlangan va unda xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy holatini tahlil qilish tartibi iqtisodiy ko‘rsatkichlar yordamida, kompleks usullardan foydalangan holda bayon qilingan.

O‘tgan asrning 80-yillariga kelib Respublikamizda tahlil fani rivojlana boshladi. Bunda Toshkentdagi oliy o‘quv yurtlarida faoliyat olib borgan iqtisodchi olimlardan E.Akramov, Yo.Abdullaev, E.Ergeshev, N.Xan, X.Shodiev, A.Shoalimov va boshqalarning hissa katta hisoblanadi. 1990-yillarning boshlariga kelib Respublikamizda tahlil faniga oid dastlabki o‘zbek tilidagi adabiyotlar yaratila boshlandi. Jumladan, I.T.Abdukarimov, M.Q.Pardaev, A.A.Abdiyev va V.I.Abdukarimovlar tomonidan «Matbuot 25 kooperasiyasi xo‘jalik faoliyatini tahlil qilish» mavzusida birinchi marta o‘zbek tilida darslik vujudga keldi. Ushbu davrga kelib tahlil fanini rivojlanish sohasiga iqtisodchi olimlardan B.I.Isroilov, Z.N.Qurbonov, A.V.Vaxobov, A.T.Ibrohimov, M.To‘laxo‘jaeva, T.Sh.Shog‘iyosov, T.Q.Qudratov, I.O.Voljin, V.V.Ergashboev, M.Yu.Rahimov va boshqalar kirib kela boshladilar hamda ular tahlilning turli jihatlariga bag‘ishlangan asarlar yarata boshladilar. Hozirgi kunda Respublikamizda tahlil faniga oid ko‘plab darsliklar, o‘quv qo‘llanmalar, monografiyalar va ilmiy maqolalar chop ettirilgan. Jumladan, iqtisodchi olim professor M.Q.Pardaev tomonidan yaratilgan «Iqtisodiy tahlil nazariyasi» nomli, A.V.Vahobov, A.T.Ibrohimov va N.F.Ishonqulovlarning «Moliyaviy va boshqaruv tahlili» nomli, E.Ergeshevning «Iqtisodiy va moliyaviy tahlil» nomli, T.Sh.Shog‘iyosov «Kompleks iqtisodiy tahlil» nomli, M.Q.Pardaev, J.I.Isroilov va B.I.Isroilovlarning «Iqtisodiy tahlil» nomli, T.Q.Qudratov va N.Fayzievalarning «Korxonalar faoliyatining tahlili va nazorati» nomli darslik va o‘quv qo‘llanmalaridan foydalanilib kelinmoqda. Shuningdek, «Moliyaviy tahlil»ga bag‘ishlangan bir qancha adabiyotlar ham chop etildi. Bular jumlasiga M.Q.Pardaevning «Moliyaviy tahlil metodologiyasi», A.T.Ibrohimovning «Moliyaviy tahlil», I.T.Abdukarimovning «Moliyaviy hisobotni o‘qish va tahlil qilish yo‘llari», I.O.Voljin va V.V.Ergashboevlarning «Moliyaviy tahlil», E.A.Akramovning «Korxonalarning moliyaviy holati tahlili», M.Q.Pardaev va B.I.Isroilovlarning «Moliyaviy tahlil» va M.Yu.Raximovning «Iqtisodiyot subyektlari moliyaviy holatining tahlili» kabi o‘quv adabiyotlari moliyaviy tahlil fanining shakllanishi va rivojlanishida, oliy o‘quv yurtlarida, ilmiy tadqiqot ishlarida, kadrlar malakasini oshirish tizimida va xo‘jalik subyektlarining moliyaviy holati tahlilini tashkil etish va o‘tkazish bo‘yicha tegishli bilim va ko‘nikmalarni shakllantirishda asosiy manba bo‘lib xizmat qilmoqda.