I bob. Nazariy qism. 1 Stabilizatorlar haqida umumiy ma’lumotlar. II bob. Amaliy qism

III-BOB
3.1.Integral stabilizatorli uchta chiqishli ta’minot manbalari.
Yuqoridagi uchta chiqishli integral stabilizatorli stabillashtirilgan sodda ta’minot manbaining sxemalari keltirilgan.


3.1.1-rasm
Musbat kuchlanish stabilizatorli ta’minot manbai

3.1.2-rasm
Manfiy kuchlanish stabilizatorili ta’minot manbai.
Sig‘imi bir necha yuzlab mkF bo‘lgan 𝐶 kondensator to‘g‘rilangan kuchlanishni silliqlash uchun xizmat qiladi. Sig‘imi bir necha mkF bo‘lgan 𝐶 va 𝐶 kondensatorlar integral stabilizatorning stabil ishlashini ta’minlaydi. Ular integral stabilizator chiqishiga iloji boricha yaqin joylashgan bo‘lishi kerak yoki bevosita o‘ziga kavsharlab (qalaylab) ulangan bo‘lsa undan ham yaxshi. Foydalanish bo‘yicha ko‘rsatmalarda ko‘pchilik stabilizatorlar uchun qayd qilinadiki, agar filtr 𝐶 kondensatorini integral stabilizator bilan ulashdagi simlar uzunligi 70 mm dan oshmasa u holda stabilizator kirishida 𝐶 kondensatoridan foydalanish zaruriyati yo‘q. Chet el sanoati ishlab chiqaruvchilari tomonidan yuzdan ortiq turdagi uchta chiqishli integral stabilizatorlar ishlab chiqariladi, ularning chiqish kuchlanishi 5 V dan 24 V gacha va 0,1 A dan 2,0 A gacha bo‘lgan tokdagi integral stabilizatorlardir. Chiqish kuchlanishi 1 A gacha bo‘lgan ta’minot manbalarini amalga oshirish uchun μA78xx musbat va μA79xx manfiy kuchlanishli klassik stabilizatorlardan keng foydalaniladi (oxirgi ikkita raqami chiqish kuchlanishining qiymatini ko‘rsatadi).


3.1.3-rasm
Musbat va manfiy kuchlanish stabilizatorili ikki qutbli ta’minot manbai .
Integral stabilizatorli TMda chiqish kuchlanishining o‘zgarishi. Yuqorida qayd etilganidek to‘rtta chiqishli stabilizatordan foydalanilganda 𝑅 /𝑅 qarshiliklar qiymatining nisbatini (𝑈 bo‘lgichining kuchlanishni uzatish koeffitsiyenti) o‘zgartirib chiqish kuchlanishini rostlash mumkin. Chiqish kuchlanishini rostlashning boshqa usuli tayanch kuchlanishini o‘zgartirish hisoblanadi, agar albatta integral stabilizator bunday o‘zgarishni amalga oshirishga imkon bersa. Bunda μA723 integral stabilizatori (IS) ning ichki strukturasi (Fairchild firmasi) va uning ulanish sxemasi keltirilgan. Stabilizator tayanch kuchlanishi chiqishiga ega bo‘lib, uni tashqi rezistorli bo‘lgich (sxemada ko‘rsatilmagan) yordamida talab etilgan songacha kamaytirish mumkin. Bundan tashqari, maksimal chiqish tokining qiymatini o‘zgartirish imkoni mavjud (𝑅 rezistori orqali). 𝑅 va 𝑅 rezistorlari differensial kuchaytirgichning noinvertorlovchi kirishiga berilgan “tashqi” tayanch kuchlanishi uchun kuchaytirish koeffitsiyentini beradi. 𝐶 (sig‘imi 100 pF) va 𝐶 (10 mkF) kondensatorlari ISning barqaror ishlashi uchun zarur. Sxemaning 𝑈 kuchlanishini rostlash quyidagicha amalga oshirilishi mumkin:

1. 𝑈 kuchlanish bo‘lgichi yoki differensial kuchaytirgichning

   
   

noinvertorlovchi kirishiga tashqi tayanch kuchlanishini berish orqali;

2) 𝑅 /𝑅 qarshiliklar nisbatini o‘zgartirish orqali;
3) kuchaytirgich (+) musbat kirishidagi tayanch kuchlanishini 𝑅 /𝑅
qarshiliklar nisbatining o‘zgarishi bilan bir vaqtda o‘zgartirish orqali.
Shuni ta’kidlash joizki, sxemalarga o‘xshash sxemalarda 𝑈 kuchlanishini rostlash chuqurligiga tayanch kuchlanishining mumkin bo‘lgan minimal qiymati cheklash kiritishi mumkin. Shunday qilib (ishlab chiqaruvchi firma tavsiyasiga ko‘ra) μA723 stabilizatori uchun kuchaytirgich kirishiga beriladigan 𝑈 ning minimal qiymati 2 V ga teng. Bu shuni bildiradiki, chiqish kuchlanishi 2V dan kichik bo‘lishi mumkin emas. Uchta chiqishli stabilizator sxemasida 𝑈 kuchlanishini zarurat bo‘lganda o‘zgartirish mumkin. Chiqish kuchlanishini korreksiyalash (rostlash) usulidan biri, integral stabilizatorning umumiy chiqish zanjiriga stabilitron (yoki bir nechta stabilitronlar) ulash hisoblanadi Ikkala sxema uchun ham ISning COM chiqishi sun’iy (virtual) erga ulangan bo‘lib, haqiqiy erga ulinishga nisbatan 𝑈 stabilitron stabilizatsiya kuchlanishi qiymatiga “siljitilgan”. Bunda chiqish kuchlanishi 𝑈 + 𝑈 kuchlanishlari yig‘indisiga teng. ISning o‘zi 𝑈 kuchlanishining haqiqiy qiymati haqida “tushunchaga ega bo‘lmaydi”. Uning vazifasi OUT va COM chiqishlar orasida o‘zgarmas kuchlanish bilan ta’minlab berishdan iborat bo‘lib, IS aslida shu bilan “shug‘ullanadi”.

XULOSA
Men bu kurs loyiha ishini tayyorlash davrida stabilizatorlar haqida ko’plab ma’lumotlarni o’rgandim. Kengroq qilib aytadigan bo’lsam, stabilizatorning turlari haqida, qayerda va qay holatda stabilizatorning qanday turlaridan foydalanish kerakligi, ya’ni uning turlari haqida, qanday elementlardan tarkib topgani haqida va ularni himoyalash bo’yicha o’zim uchun kerak bo’lgan ma’lumotlarga ega bo’ldim. Eng quvonarlisi stabilizatorning foydali ish koeffitsiyentini oshiruvchi go’yalar paydo bo’ldi. Ta’minot manbai turli radioelektron apparatlarning asosiy ajralmas qismi hisoblanadi. Radioelektron apparatning turiga qarab ta’minot manbaiga turli talablar qo‘yilishi mumkin. Ko‘pgina hollarda yuqori stabillikka ega va ishonchli ta’minot manbai talab etiladi, ularning narxi ba’zan ta’minlanayotgan apparatlar narxiga teng yoki yuqori bo‘lishi mumkin. Radioelektron apparatni loyihalashtirayotgan ishlab chiqaruvchi uning elektr ta’minotini tashkil etish masalasini ham echishi kerak. Bunda uchta variant bo‘lishi mumkin: faqat ikkilamchi yoki faqat birlamchi ta’minot manbaidan va ushbu ikki turdagi ta’minot energiyasidan birgalikda foydalanishi mumkin. Bunda asosiy ikkita muqobil variantdan bittasi tanlanishi kerak: bozorda keng taqdim etilayotgan tayyor modullar va ta’minot blokidan foydalanish yoki aniq radioelektron apparat uchun ta’minot manbaini ishlab chiqish (yaratish). Albatta,
ayrim holatlarda sotib olingan uzellar asosida o‘zi tomonidan yaratilgan ta’minot
manbaidan foydalanish ham mumkin, agar bu iqtisodiy va texnik tomondan o‘zini
oqlasa. Radioelektron apparatni ishlab chiqarishda kimyoviy tok manbalarini tanlash ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda, qoidaga ko‘ra har xil turdagi elementlar va batareyalarning bitta yoki bir nechtasini loyihalashtirilayotgan tizimda qo‘llash mumkin. Shu bilan birga iqtisodiy ko‘rsatkichlarni ham tahlil qilish lozim.