I bob. Rossiya imperiyasining tarkibi

2.2. Xalqaro munosabatlar.

Tashqi ishlar vaziri Jozef Bek 1935-yilga kelib tashqi siyosatga toʻliq mas’ul edi, ammo uning qoʻli kalta edi. 35 million aholisi boʻlgan Polsha katta aholiga ega, ammo sanoat bazasi juda zaif edi; uning urush rejalari Germaniya oʻrniga Sovet Ittifoqiga qaratilgan edi. Polsha yana ikkita kuchli diktatura — Gitler Germaniyasi va Stalin SSSR bilan uzoq chegaralarga ega edi. Overy Yevropadagi barcha yangi davlatlar haqida shunday deydi:
"Polsha deyarli eng yoqmagan va tashqi ishlar vaziriga eng ishonmagan mamlakat edi. Polshaning mustaqil chiziqqa intilishi 1938-yil oxiriga kelib uni yaqin doʻstlaridan mahrum qildi. Gʻarb davlatlari Polshani ochkoʻz revizionist, liberal, antisemit, nemisparast davlat sifatida koʻrdilar; Bek „tahdidchi“, „takabbur va xiyonatkor“ edi"^[24].

Polsha Sovet Ittifoqi va Germaniya oʻrtasidagi mustaqil xalqlar blokining rahbari boʻlishga intildi va bu kuchlarni toʻxtatish uchun birlashdi. Biroq, Polsha oʻzining kichik qoʻshnilari bilan shunchalik koʻp tortishuvlarga duch keldiki, u hech qachon blok qura olmadi. Avvaliga Frantsiya Polshani afzal koʻrdi, chunki Frantsiya Germaniyaga qarshi ittifoqchi boʻlishni istadi; Frantsiya ayniqsa 1919-yilgi Parij konferentsiyasida va 1920-yillarda Britaniyaning Polshani zaiflashtirish harakatlariga qarshilik koʻrsatganida yordam berdi. Ammo, 1935-yildan keyin Frantsiya Bekga ishonmadi va Sharqiy Evropaga qiziqishni yoʻqotdi va Polsha tobora yolgʻiz qoldi. 

1925-yilda Berlin 1918-yildan keyingi gʻarbda Frantsiya bilan chegaralarini rasman tan oldi.^[25][26] Xuddi shu yili Germaniya Polshadan koʻmir importini ikki baravar kamaytirdi, bu oʻz navbatida Germaniya-Polsha savdo urushini

1. 
   Overy, Richard. The Road To War: The Origins of World War II, 1989 — 9 bet. 
   
2. 
   ↑ ^{Jump up to:25,0 25,1} Kochanski (2012), The Eagle Unbowed, p. 36
   
3. 
   ↑ ^{Jump up to:26,0 26,1} Anna M. Cienciala. Poland and the western powers 1938—1939. Taylor & Francis, 1968 — 8, 11 n 24 bet. 
   

keltirib chiqardi.^[27] Sovet Ittifoqi bilan munosabatlar dushman boʻlib qoldi, ammo Piłsudski muzokaralar olib borishga tayyor edi va 1932-yilda ikki mamlakat hujum qilmaslik toʻgʻrisidagi paktni imzoladi.^[25][28] Oradan ko‘p o‘tmay hokimiyat tepasiga Gitler keldi. Mish-mishlarga koʻra, Piłsudski Frantsiyaga Polsha va Frantsiya 1933-yilda Gitlerni agʻdarish uchun oldindan harbiy zarba berishni taklif qilgan. Bundan tashqari, Frantsiyada hech kim Polshadan bunday soʻrov haqida xabar bermadi. ^[26] Piłsudski Danzigga nisbatan Gitler darhol maʼqullagan talablarni qoʻydi; Polsha va fashistlar Germaniyasi oʻrtasidagi munosabatlar doʻstona tus oldi va ular 1934-yil yanvar oyida Germaniya-Polsha hujum qilmaslik toʻgʻrisidagi paktni imzoladilar. Shu bilan birga, Chexoslovakiya, Ruminiya va Yugoslaviya Kichik Antantada Frantsiya koʻmagida ittifoqchi boʻlgan.^[29]

Polsha 1939-yil, jismoniy

1. 
   Zara S. Steiner. The Lights that Failed: European International History, 1919—1933. Oxford University Press, 2005 — 515 bet. ISBN 0-19-822114-2. 
   
2. 
   ↑ Steiner (2005), p. 526
   
3. 
   ↑ Piotr Wandycz, "The Little Entente: Sixty Years Later, " Slavonic & East European Review (1981) 59#4 pp. 548-564. in JSTOR
   

Visla kurort shahri panoramasi, 1939-yil

Szczawnica, Pieniny, 1939-yil
Frantsiya Polsha va Chexoslovakiyaning ittifoqchisi boʻlib, ularni chegaradagi kelishmovchiliklarni hal qilishga va ittifoqchi boʻlishga, shuningdek, Sovet Ittifoqi bilan hamkorlik qilishga bir necha bor urinib koʻrdi. Nafaqat chegara muammolari tufayli, balki Praganing Moskva bilan ishlashga tayyorligi Varshavaning Moskvadan uzoqlashishga boʻlgan qatʼiy qarori bilan toʻqnash kelgani uchun ham muvaffaqiyat boʻlmadi.

1934-yil may oyida Polsha-Sovet oʻrtasida imzolangan hujum qilmaslik toʻgʻrisidagi pakt 1945-yil 31 dekabrgacha uzaytirildi^[30] 1934—1939-yillarda

Edmund Jan·Osmańczyk. Encyclopedia of the United Nations and International Agreements: N to S. Taylor&Francis, 2003 — 1817 bet. ISBN 978-0-415-93923-2. 
Polsha-Sovet munosabatlari mavjud, ammo sovuq edi, Polsha-Germaniya munosabatlari normal va vaqti-vaqti bilan doʻstona edi.¹
1935-yil may oyida Piłsudski vafotidan soʻng, Polshadagi siyosat beshta yuqori martabali amaldorlar, jumladan, prezident Ignacy Mościcki tomonidan belgilandi; Vitse-prezident Yevgenius Kviatkovski ; Bosh vazir Felikyan Slavoy Skladkovski; va marshal Edvard Smigly-Rydz, armiya bosh qoʻmondoni. Tashqi siyosat tashqi ishlar vaziri polkovnik Jozef Bekning eksklyuziv sohasi edi. Saylovlar oʻtkazildi, lekin demokratiya yoʻq edi va Seym shunchaki rezina muhr edi.
Polshaning Sharqiy Evropada neytral davlatlar blokiga rahbarlik qilish orzusi 1933-yildan keyin Gaqlab qoldi, lekin uning foydaliligiga tobora kamroq ishondi. Gitlerning uzoq muddatli maqsadlari Polsha hududlarini qoʻshib olish va Polshaning qolgan qismlarini boʻysundirish edi, bu gʻoyani u 1933-yilda oʻzining eng yaqin doirasiga oshkor qilgan² Polshaning yechimi Germaniya va Sovet Ittifoqi bilan normal munosabatlar siyosati edi, lekin u bilan ittifoq tuzish edi. na („teng masofa siyosati“³ yoki „muvozanat“ sifatida ham tavsiflanadi). Shunga koʻra, Polsha rahbariyati Germaniyaning Rossiyaga qarshi hamkorlik takliflarini rad etdi. Shu bilan birga, Bekning maqsadi „imkon qadar Germaniya bilan alohida qarama-qarshilikdan qochish“ edi. Siyosat ikki ustunga tayandi: Polshaning Germaniya va SSSR bilan imzolagan hujum qilmaslik toʻgʻrisidagi paktlari.¹
1938-yil mart oyida chegaradagi voqeadan keyin Polsha Litvaga ultimatum qoʻyib, Polsha va Litva oʻrtasida diplomatik munosabatlarni tiklashni va Polsha bilan avval yopilgan chegarani qayta ochishni talab qildi.⁷ Urush xavfiga duch kelgan Litva hukumati Polsha talablarini qabul qildi. 1938-yil oktyabr oyida Myunxen kelishuvi Buyuk Britaniya va Frantsiyaning roziligi bilan Germaniyaga Chexoslovakiyaning muhim nemis ozchiliklari, yaʼni Sudet deb ataladigan hududlarini egallab olishga ruxsat berdi.
1939-yil boshida Germaniya Chexoslovakiyaning qolgan qismini bosib oldi. Germaniya Polshadan Germaniyaning sunʼiy yoʻldosh davlati sifatida Anti-Komintern paktiga qoʻshilishini talab qildi.⁸ Germaniya Germaniyani Danzig, keyin esa Sharqiy Prussiya bilan bogʻlaydigan, Polshani dengizdan va asosiy savdo yoʻlidan ajratib turadigan ekstraterritorial avtomagistralni talab qildi, buni Polsha rad etdi. Germaniya, shuningdek, 1920-yilda Germaniyadan ajralib chiqqan va oʻsha paytdan beri Polsha bilan bojxona ittifoqida Erkin shahar sifatida faoliyat yurituvchi 90% nemis aholisiga ega boʻlgan, natsistlar tomonidan boshqariladigan Danzig shahrining qoʻshilishi uchun bosim oʻtkazdi.⁹

1. 
   Cienciala, Anna M. (1975). "Polish Foreign Policy, 1926—1939: 'Equilibrium': Stereotype and Reality". The Polish Review 20 (1): 42, 48–49, 52.
   
2. 
   ↑ David G. Williamson. Poland Betrayed: The Nazi-Soviet Invasions of 1939. Stackpole Books, 2011 — 21 bet. ISBN 9780811708289. 
   
3. 
   ↑ Halik Kochanski, The Eagle Unbowed p. 54.
   
4. 
   ↑ Adam Zamoyski, The Forgotten Few: The Polish Air Force in the Second World War (2000) ch 1-3 excerpt and text search
   
5. 
   ↑ Diemut Majer, Non-Germans Under the Third Reich: The Nazi Judicial and Administrative System in Germany and Occupied Eastern Europe with Special Regard to Occupied Poland, 1939—1945 says "As early as the fall of 1933 Hitler had laid out before his most intimate circle his concept of a future Europe from the Atlantic to the Caucasus. Around Greater Germany (including Austria, Bohemia, Moravia, and western Poland), he envisioned not a federation of equal partners but a Bund of „auxiliary nations“ without economies and polities of their own."
   
6. 
   ↑ Andrzej Paczkowski. Spring Will Be Ours: Poland and the Poles from Occupation to Freedom. Penn State University Press, 2010 — 34 bet. ISBN 978-0-271-04753-9. 
   
7. 
   ↑ Krebs, Gerhard „Japanese-Polish relations and the European crisis, 1938—1939“,. The opening of the Second World War : proceedings of the second International Conference on International Relations, held at the American University of Paris, September 26-30, 1989 Wingeate Pike: . International Academic Publishers, 1991 — 202 bet. ISBN 978-0820415246. 
   
8. 
   ↑ „The Polish-Lithuanian Crisis of 1938“.
   
9. 
   ↑ John Lukacs, The Last European War: September 1939 — December 1941 p. 31.
   
10. 
    ↑ For early German propaganda calling for the return of the corridor and Danzig to Germany, see Anna M. Cienciala, „German Propaganda for the Revision of the Polish-German Frontier in Danzig and the Corridor: Its Effects on British Opinion and the British Foreign Policy-Making Elite in the Years 1919—1933,“ Amtemurale vol. 20 (1976), pp. 77-129.
    

XULOSA.
Polshada 1928 yilning oxiridayek iktisodiy krizis belgilari kurina boshladi. 1929 yilning kuziga kelib krizis boshlanib ketdi. Iktisodiy krizis xalk xujaligining xamma tarmoklarning chulgab oldi. Mamlakatning kolokligi feodal koldiklarning saklanganligi va Polshada Chet el monopoliyalarining Polshani eksplutasiya kilish tufayli bu yerda iktisodiy krizis ancha ogir buldi va uzokka chuzildi. Polsha imperializmining parazitligi kuchaydi. Krizis yillarida sanoat ishlab chikarishi 46 pros. Ga kiskardi , ishsizlar soni 1 million kishiga yetdi. Kishloklarda million –million kishilar nochor ishsiz va kashshok bulib koldi va 8-9 milliondan iborat «ortiqcha odamlar» armiyasi vujudga keldi. Tashqi siyosatda SSSR ga qarshi siyosat tufayli katta armiya saklab turish xarajatlari mamlakatning moliyaviy axvolini yanada yosonlashtirib . zayemlar chikarilib xalk orasida majburan tarkatildi. Bularning ogirligi bari mexnatkashlar ustiga tushdi. Krizisning ogir okibatlari tufayli ishchilar dexkonlar va milliy ozodlik xarakatining yangi tulkini boshlanib ketdi. Kommunistik partiyaning U se'zdi partiyaning goyaviy ta'sirini tashqiliy tomondan mustaxkamlash fashizmga qarshi ommaviy kurashni kuchaytirishga katta e'tibor berdi. Kishloklarda , ayniksa Garbiy Ukraina va Garbiy Belorussiya yerlarida kambagal dexkon va batraklarning revolyusion milliy ozodlik xarakatlari kutarildi. Soliklarni tulashdan karz badaliga molk-mulkni sotishdan bosh tortilar . Yuborilgan jazo otryadlari bu xarakatlarni bostira olmadi. Dexkonlar pomehiklarning uylariga ut kuydilar, yer mulklarini egallay boshladilar . 1932 yil yezida revolyusion xarakat butun Polshaga yeyildi. Kurolli kuzgolonlar bulib utdi . Garbiy Ukrainaning Lissk u'yezdida 10 ming dexkon xukumat kushinlariga qarshi kariyib 20 kun davomida kurolli ravishda qarshilik kursatdi. 1933 yilda Garbiy Ukrainaning 10 u'yezdida dexkonlarning galayenlari buldi. Garbiy Ukrainlar va Garbiy Beloruslar xar kanday zulmni bitirib sovet Ukrainasi Sovet Belorussiyasi bilan kayta kushilish uchun kurashni kuchaytirib oldilar. Shunday qilib fashizmga qarshi revolyusion xarakat tobora avj oldi. Ommaviy revolyusiya xarakatlarining ta'siri ostida Polsha sosialistik partiyasi xamda boshka ayrim burjua va mayda burjua partiyalarida oppozisiyachilik fashizmga qarshi kayfiyat parlamentchilik koldiklarini saklab kolish uchun kurash kengaydi. Bu partiyalarning seyemdagi deputatlari oppozision blok tuzdilar.

1930 yil avgustida Polsudskiy seyemni tarkatib yubordi . Oppozision blokning liderlari kamokka olindi. Noyabr oyida seyemga utkazilgan saylovlarda Pilsudskiychilar aldamchilik va zurlik bilan kupchilik urinni egallashga muvaffak buldilar.
Pilsudskiychilar fashistik rejimni saklab kolish va mustaxkamlash maksadida 1935 yil 23 aprelda yangi fashistik konstitutsiyani kabul qildilar. Butun xokimiyat davlat boshligi prezident kulida markazlashtirildi : u seym va sanatni tarkatish va sulx masalalarini xal kilish , konun kuchiga ega bulgan farmonlar chikarish huquqiga ega buldi. Xukumat prezident oldida javobgar qilib kuyildi . 1935 yilgi konstitutsiya prezidentning shaxsiy diktaturasini urnatdi . 1935 yil mayida Pilsudskiy vafot etgandan keyin general Ridz-Smigli yangi fashistik diktator bulib koldi . Pilsudskiy singari u kurolli kuchlarning bosh inspektori lavozimini egalladi va amalda prezidentdan xam kura kuprok diktator bulib oldi. Polya burjua partiyalari millatchilik propagandasini mayda millatlarga nisbatan shvilistik siyosatini kuchaytirib yubordilar . Reaksiya , jazo choralari va senzura avj oldi . Kontrrevolyusion lagerlar kurila boshladi . Xukumat organlari va fashistik tashqilotlar ishchi va dexkonlar xarakatiga qarshi karatildi . 1936-1937 yillarda yana kurgokchilik yuz berdi . Iktisodiy krizis boshlandi . 1935 yil konstitutsiyasiga qarshi mamlakatning tobora fashistlantirilishiga qarshi ommaviy siyosiy kurash avj olib ketdi. Kompartiya ishchilar sinfining birlashgan frontini tuzish uchun kurashni davom ettirdi. Ishchilar sinfining Garbiy Ukraina , Garbiy Belorussiya va Litva rayonlari mexnatkashlarining ommaviy revolyusion kurashlari yanada avj oldi. 1935 yili 1165 marta 1936 yili 2056 marta 1937 yili 20100 ish tashlash , shu jumladan 1936 yil 23 martda Krakovda , 1936 yil
6 aprelda Lvovda umumiy ish tashlashlar va badikada janglari bulib utdi. Kup shaxarlarda 1 may namoyishlari buldi . Ishchilar sinfi iktisodiy talablar kuyish bilan bir katorda , PKP tomonidan belgilangan umumdemokratik vazifa uchun fashizm va urush xafiga qarshi kurashdi. Birinchi jahon urushi Polshani xonavayron qildi va Polyak xalkiga ogir kulfatlar keltirdi. 1918 yil noyabrida mustakil Polsha davlati tuzildi . Lekin Antaning aybi bilan Germaniya sostavidagi Polyak yerlarining kup kismi Polshaga kaytarilmadi . Oktabr revolyusiyasi Polshaning sosialistik yulida tarakkiy etishi uchun imkon bergan bulsada , ammo bunday tarakkiyet uchun revolyusion kuchlar yetarli bulmadi. Polsha davlati burjua pomeshchik respublikasi shaklida vujudga keldi va keyinrok bu davlat fashistik diktaturaga aylandi . U kup millatli imperialistik xarakterdagi davlat edi. Garbiy Ukraina, Garbiy Belorussiya yetarli va Litvaning ayrim bayenlari Polsha sostavida kolib bu ulkalardagi xalklar kattik ezildi va xurlandi. Birinchi Jahon urushining ogir okibatlari , chet el monopoliyalarning hukmronligi Polsha xukmdorlari ayniksa Pilsudskiychilarning reaksion siyosati tufayli ekonomika va moliya deyarli tiklanmadi. Polsha agrar sanoati mamlakati bulib kolaverdi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

1. Karimov I.A. “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida, xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” Toshkent. 1997 y.
2. Aндрианов В.Д. Новые индустриальные страны. - M.: Наука, 1990.
3. Ahmedov B. Lotin Amerikasi. T.O’z dav nashr. 1963.
4. Arab mamlakatlari. Spr. O’zb. T. 1965.
5. Jobborov А.М. Muqimiy nomidagi Qo’qon Davlat pedagogika instituti, Geografiya kafedrasi ,hon iqtisodiy - ijtimoiy geografiyasi” fanidan ma’ruza matni. 10
6. Abirqulov Q. «İqtisodiy geografiya» O’.yozuchilar uyushmasi., Toshkent., 2004 yil
7. В.В.Вольский и.д.Экономическая география капеталистических и развиваюшихься стран. 2-изд. M. MГУ. 1986 г..
8. “География: страны и народы” Россия. Г. Смоленск: “Rusich” 2000 г.
9. Internet ma’lumotlari “Osnovnıye demograficheskiye pokozateli po vsem stranom mira v 2007 godu” Razdel I-II
10. Латынская Америка. Справочник. M. Политиздат. 1990.
11. Лаврентьев В.Н. Новые индустриальные страны Азий: перестройка промышленной стуктуру. - M.: Наука, 1990.
12. Mаксаковский В.П.. “Jahonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi” O’rta maktablarning 10 – sinfi uchun darslik T. “O’qituvchi” 1995 y.
13. Mаксаковский В.П. “География” Справочные материалы M., “Просвещение” 1989 г.
14. Население мира. Демографический справочник. M. Мысль 1989.
15. Soliev A, Safarov I. «Iqtisodiy va siyosiy geografiya asoslari». T. 2003 y. «Talqin».
16. Soliev A.Qarshiboeva L «İqtisodiy geografiyaning nazariy va Amaliy masalalari» Toshkent., 1999 y
17. Сучева В.А. Труженики четерех «маленьких драконов - M.: Наука, 1991. 18. Современные Соеденённые Штаты Америки. Справочник. M. Политиздат.1988.
19. Qayumov A, Safarov I, Tillaboeva M. “Jahon iqtisodiy – ijtimoiy geografiyasi” T. “O’zbekiston” 2006 y.
20. Зарубежная Азия. M.Мысль. 1972-82.
Saytlar:

1. 
   http://scepsis.ru/library/id_84.html
   
2. 
   http://ecolib.com.ua/article.php?book=16&article=1338
   
3. 
   http://www.martinauer.net/krieg_u_gen/otkuda.htm
   
4. 
   http://scepsis.ru/library/id_305.html
   
5. 
   https://uz.wikipedia.org/wiki/Ibtidoiy_jamiyat