I bo’lim. Konserva korxonalari jihozlari

YUklash va bo’shatish
moslamasi mahsulotni uskunaga davriy yoki 
uzluksiz ravishda solib turish, hamda texnologik jarayon talabidan kelib chiqib uni 
xajm yoki massasiga qarab dozirovka qilish imkonini beradi.
Himoya moslamasi
(blokirovka) uskunaning ba’zi qismlarini noto’g’ri yoki 
bevaqt ishga tushib ketishi oldini olish yoki ularning avariya vaqtida buzilishidan 
saqlab qolish uchun xizmat qiladi. 
Uzatish
(Privod) xarakatni ishchi mexanizm yoki ishchi organlar orqali 
uzatish uchun kerak. Uzatuvchi sifatida elektr, gidravlik va Pnevmatik 
mexanizmlar qo’llaniladi. 
Elektr uzatmalar eng keng tarqalgan mexanizmlardir. Uning asosiy qismi 
elektrodvigatel. 
Elektr tokiga qarab elektrodivigatellar uch guruhga bo’linadi: 
O’zgarmas tok o’zgarmas yoki boshqariladigan, kuchlanishli. Ularda val 
aylanish chastotasini keng miqiyosida silliq (Plvnoe) o’zgartirish imkoni bor; 
Uch fazali o’zgaruvchan tok (tryoxfaznqy Peremennqy tok) – nisbatan kam 
qo’llaniladigan 
sinxron 
va 
keng 
qo’llaniladigan 
asinxron. 
Sinxron 
elektrodvigatellar valning doimiy chastotasi bilan (Perechuliruemoy) nagruzkadan 
bog’liq bo’lmagan holda ishlaydi. Asinxronlarga qaraganda ular ancha yuqori 
foydali ish koeffitsientiga ega, yuqori yuklanishlarga chidamli. Asinxron 
elektorodvigatellar texnologik uskunalarni xarakatga keltirish uchun foydalaniladi, 
ular konstruktiv va xazmat ko’rsatish bo’yicha sodda, ularni setga bevosita, 
(Preobrazovatellarsiz) tok o’zgartirgichlarsiz ulash mumkin; 
Kam quvvatli bir fazali asinxron. Ularni (aksariyat) ko’Pincha, yordamchi 
qurilmalarda qo’llaniladi. 
Uch fazali asinxron elektrodvigatellar bir va ko’P tezlikka ega bo’lishi 
mumkin (tezlik soni – maksimal to’rtta). Katta tezlikka ega elektrodvigatellarning 

---

205 
qulayligi shundan iboratki, ular o’zgaruvchan tezlik (stuPenchato) bilan ishlashi 
mumkin. 
Uch fazali asinxron elektrodvigatellar yoPiq (suyuqlik tomchilari va 
changdan) holda yoPiq va (shamollatish) yellatiladigan (obduvasmom) holda, 
yoPiq va yellatiladigan yuqori ishga tushirish momentiga ega holda, yuqori 
sirPalishli (skoliseniem) yoPiq va boshqa holda ishlab chiqariladi. 
Tayanchga (oPora) maxkamlash kontstruktsiyasi bo’yicha elektrodvigatellar 
flanetsli, chiqish qismi Pastda joylashgan vertikal, siljiydigan (sirPaladigan) Plitali 
va (vstraivaemqe) o’rnatiladiganga ajratadilar. Elektr xarakatga keltiruvchi sifatida 
tizim elektrodvigatellari (lineynqe elektrodvigatellari) va solenoidlar (elektro 
magnitq) ham xizmat qilishlari mumkin. 
Gidravlik xarakatga keltiruvchi ishchi suyuqlikni gidrosistemaga va undagi 
bosim va sarf me’yorini ta’minlab turuvchi nasosdan uzatuvchi (mineral va kastor 
yog’i, glitserin, suv va boshqalar) (xarakatni ishchi mexanizmga uzatuvchi) 
gidrodvigateldan, nasos va gidrodvigatelni bog’lovchi quvurlardan, ishchi 
suyuqliklarni saqlovchi idishlardan; ishchi suyuqliklarni tozalash (filtr) va sovutish 
qurilmalaridan tashkil toPgan. Ishchi suyuqlikni uzatish uchun (loPastli) 
shestrernyali, Porshenli va boshqa turdagi nasoslar qo’llaniladi. 
Gidrodvigatellar rotatsion, buriladigan (Povorotnqe) (servomotorq) va 
Porshenli (gidrotsilindrlar) bo’ladilar. Birinchilari ish mexanizmini aylanma, 
ikkinchilari–burilish va uchinchilari–oldiga va orqaga (vozvratno-PostuPatelnoe) 
xarakatga keltiradilar. 
Pnevmatik xarakatga keltirishda ishchi vosita sifatida qisilgan havodan 
foydalaniladi. Uzatgich tarkibiga sistemaga havo Puflaydigan komPressor, havo 
zahirasini hosil qilish uchun resiver (germetik idish); filtr; quvurlar; 
Pnevmodvigatellar; nazorat va avtomatika asboblari kiradi. Pnevmodvigatellar 
rotatsion, Porshenli, membranali va boshqa turli bo’ladi. Porshenli keng tarqalgan. 
Ishchi(uzatish) mexanizmi. (IsPolnitelnqy (Peredatochnqy) 
Harakatni xarakatlantiruvchidan texnologik uskunaning ishchi organlariga 
uzatish uchun hizmat qiladi. 
Bu mexanizm Privod bilan bog’langan yetaklovchi zvenodan va ishchi 
organlar bilan bo?langan ergashuvchi zvenodan iborat. Ishchi mexanizm faoliyatini 
ba?olaydigan asosiy ko’rsatkich – uzatish (soni) nisbati. 
U quyidagilar nisbati bilan ifodalanadi; tishli uzatkichlarda yetaklovchi va 
ergashuvchi tishlar sonining yetaklovchi va ergashuvchi shesternyalar diametriga; 
tishli va remenli uzatkichlarda ergashuvchi shesternya(shkiv) aylanish 
chastotasining yetaklovchi shesternya (shkiv) aylanish chastotasiga. 
Uzatish mexanizmi ishchi organlar ishlash sharoiti bilan baholanadi. 
Quyidagi uzatish mexanizmlari mavjud: 
Uzluksiz ishlaydigan – ish organlari ishlov berilayotgan mahsulot bilan 
mexanizmlarning butun tsikli davrida doimiy kontaktda bo’ladilar; 
Davriy ishlaydigan – ish organlari ishlov berilayotgan mahsulot bilan 
uzatish mexanizmi harakatining bir qismi davomida kontaktda bo’ladilar, qolgan 
vaqtda ishsiz holatda bo’ladilar. 

---

206 
Uzatish mexanizmlari qattiq va yumshoq bo’lishi mumkin. Tishli, 
chervyakli, richagli, krivoshiP-shatunli, sharnirli, krest ko’rinishli, Prujinali, 
Planetar, fraktsion va differentsial turdagilar qattiq uzatish mexanizmlariga kiradi. 
YUmshoq uzatish mexanizmlari – remenli, zanjirli, tasmali va x.k.lar kichik 
uzatish nisbatida, hamda qattiq mexanizmlar bilan birga ishlatiladi. 
Ishchi organlar ishlov berilayotgan mahsulotga bevosita enargetik 
(mexanik, issiqlik) ta’sir ko’rsatish yoki ishlov berilayotgan mahsulotning ishchi 
vosita yoki energetik maydon bilan o’zaro ta’sirda bo’ladigan sharoit yaratish 
uchun hizmat qiladi. Bu organlart mahsulot hossalari, ularga beriladigan ishlov 
usuli, rejimi va yo’nalishidan kelib chiqqan holda har-xil konstruktsiyada 
bo’ladilar. 
Ishchi organlar konstruktsiyasi bo’yicha shnek va vintli, barabanli, 
valtsovqe, membranali va shlangli, tasmali, to’rli, fraktsion, tsilindr-Porshen 
juftligida, soPlali, forsunkali va diskli bo’lishi mumkin. 
Ko’rsatadiga n ta’sir bo’yicha ishchi organlarni tozalaydigan, 
maydalaydigan, aralashtiradigan va issiqlik beruvchi, uzatadigan bo’lishi mumkin.