I bölmə t t t

type p = string[8]; 

 

const q = ’tua$1’; 

 

var 

pau : p; 

 

 

m : string; 

 -kvadrat mötərìzədə sətrìn uzunluõu (sìmvollar sayı) göstərìlìr.  

Tìp  kìmì  verìlən  sabìtlər –dəyìşənì təqdìm etməklə  eynì  vaxtda  həm  də 

onu qìymətləndìrməyə ìmkan verìr: 

 

const  :  = ; 

 

 

........................... 

 

 

:  = ;    

 

Adì  sabìtlərdən  fərqlì  olaraq  bu  cür  təqdìm  olunan  sabìtlərì  proqramda 

dəyìşmək mümkündür. belə sabìtlərə bìr – neçə mìsal göstərək: 

 

const  u : char =’b’; 

 

 

  v : integer = 43: 

 

 

  h : real = 21.051: 

 

 

  t : boolean = true; və s… 

 

 

 

 

 

 

§3. Sadə proqramlar. 

---

Sadə proqramlar əsasən -təyìnat, ünsürlərìn gìrìş–çıxışı və proseduralara 

müracìət məqsədì daşıyan əmrlərdən ìbarət olur kì, bu cür proqramlara xəttì 

proqramlar da deyìlìr. 

1.  Təyìnat əmrlərì –aşaõıdakı formada yazılır: 

 

 

 

 := <ìfadə> 

 

Bu  əmrlə  -dəyìşənìn  qìymətì  ìfadə  əsasında  təyìn  edìlìr.  Ìfadələr  ìsə  –

məchul  olmayan  dəyìşən  və  funksìya,  ədəd  və  sabìtlərdən  ìbarət,  proqram 

dìlìnə  uyõun  formada  yazılmış  ìstənìlən  rìyazì  ìfadə  ola  bìlər.    «Konus» 

proqramında  l,  s  və  v  dəyìşənlərì  də  məhz  bu  cür  ìfadələr  əsasında  təyìn 

edìlmìşdìr: 

const r = 1.5; h = 6; {r, h –sabit kimi verilir} 

{l, s, v -hesablanIr} 

   l := sqrt(sqr(r) + sqr(h));  

s := pi*r*l;  

   v := 1/3*pi*sqr(r)*h; 

Əlbəttə  təyìnat  əmrlərìndə  dəyìşən  və  ìfadələrìn  tìplərì  zìddìyyətsìz 

verìlməlìdìr.  Məs.  Həqìqì  (və  ya  sətìr)  tìplì  dəyìşənə  tam  ədəd  (və  ya 

sìmvol) tìplì ìfadələrìn qìymətlərì verìlə bìlər lakìn tərsìnə yox.  

2.  Paskal  dìlìndə  yazılmış  proqramların  məqsədəuyõun  fəalìyyətìnì 

tənzìm etmək üçün ìşlənən əsas əməllər (Cədvəl 3 –də), standart funksìyalar 

və proseduralar (Cədvəl 4 –də) sadalanır: 

 

 

 

Cədvəl 3. Əsas əməllər. 

Ìcra sırası 

Əməl 

Əməlìn təyìnatı 

1 

+, -  

not 

ìşarələmə 

məntìqì ìnkar 

2 

*, /  

div, mod  

and 

vurma, bölmə 

tam ədəd əməllərì 

məntìqì hasìl 

3 

+, -  

or, xor 

toplama, çıxma 

məntìqì cəm 

4 

=, <>, <, >, <=, >=  

in 

müqayìsə 

çoxluõa aìd olma 

Əməllər  -rìyazì  ìfadələrìn  hesablama  qaydaları  əsas  götürülməklə  

prìorìtet əsasında (yüksəyì 1 olmaqla)yerìnə yetìrìlìr. Məs:  

4 * -3 +6 = -6;  5 * (-4 -1) = -25;  4 * (-7 + 13) =24; 

12 - 120 / 20 * 3 = -6;  12 - 120 / (20 * 3) = 10; 

Tam  ədədlər  arasında  dìv  əməlìnìn  nətìcəsì  qìsmət,  mod  əməlìnìn 

nətìcəsì qalıq olur. Məs:  

 

(29 - 11) div 5 = 3;   13 mod 5 = 3 

 

 

 

Cədvəl 4.Standart funksìyalar və proseduralar. 

---



















2

1

1

)

(

;

)

(

)

(

)

(

x

arcSìn

x

arcCtg

x

Sìn

x

Cos

x

Ctg

Funksìya 

Arqumentìn tìpì 

Nətìcənìn Tìpì 

Rìyazì yazılış 

abs(x) 

integer, real 

ìnteger, real 

|x| 

arctan(x) 

integer, real 

real 

arctg(x) 

cos(x) 

integer, real 

real 

cos(x) 

sin(x) 

integer, real 

real 

sin(x) 

exp(x) 

integer, real 

real 

e

x

 

ln(x) 

integer, real 

real 

ln(x), x>0 

sqrt(x) 

integer, real 

real 

x, x0 

sqr(x) 

integer, real 

integer, real 

x

2

 

ord(x) 

nìzamlanmış 

integer 

ASCII 

–sìmvol 

kodları. 

succ(x) 

nìzamlanmış 

nìzamlanmış 

x 

–ìn 

növbətì 

qìymətìnì verìr 

pred(x) 

nìzamlanmış 

nìzamlanmış 

x 

–ìn 

əvvəlkì 

qìymətìnì verìr 

round(x) 

real 

integer 

x  -ì  tam  ədədə 

yuvarlaqlaşdırır 

trunc(x) 

real 

integer 

x –ìn tam hìssəsì 

int(x) 

real 

real 

x –ìn tam hìssəsì 

frac(x) 

real 

real 

x–ìn kəsr hìssəsì 

odd(x) 

ìnteger 

boolean 

true  (x –tək) 

falze (x –cüt) 

random(x) 

          integer 

integer 

x –dən kìçìk 

təsadüfì müsbət-

tam ədəd verìr  

upcase(x) 

char 

char 

Latın hərf-nì əlyaz-

na çevìrìr 

Proseduralar 

inc(x, y) 

integer 

integer 

x-ì y qədər böy-r 

inc(x) 

integer, char 

integer, char 

x-ì 1 vahìd böy-r 

dec(x, y) 

integer 

integer 

x-ì y qədər az-r  

dec(x) 

integer, char 

integer, char 

x-ì 1 vahìd  az-r 

 

Funksìyaların  qìymətlərì  və  proseduraların  tətbìqìnə  aìd  bìr  neçə  mìsal 

göstərək: 

round(2.1)=2,  int(2.1)=2.0,   x:=1; inc(x, 5); (x=6), 

round(6.8)=7,  int(6.8)=6.0,   x:=’a’; inc(x); (x=’b’), 

trunc(2.1)=2,  frac(2.1)=0.1,  x:=7; dec(x, 3); (x=4), 

trunc(6.8)=6,  frac(6.8)=0.8,  x:=’d’; dec(x); (x=’c’). 

Əlbəttə, verìlmìş əsas funksìyalar dəstìndən ìbarət olan dìqər funksìyalar 

da almaq mümkündür. Məs: 

 

və s. 

 

---

3. Ünsürlərì dìaloqla tanıtma əmrlərì –read, readln -aşaõıdakı formada 

yazılır 

 

 

read(və ya readln)(<1 –cì dəyìşən>, … , ); 

 

və verìlənlərìn klavìaturadan daxìl edìlməsìnə ìmkan yaradır.  

Məs. «Konus» proqramında  

const r = 1.5; h = 6;  –əvəzìnə  

read(r, h) və ya readln(r, h)  

yazılmış  olsaydı,  onda  proqram  arada  öz  ìşìnì  dayandırar  və  kursor 

ekranda  döyünməyə  başlar,  gìymətlərì  ekrana  yazıb  keçìd(Enter)  sədəfìnì 

basınca  o,  öz  ìşìnì  yenìdən  davam  etdìrərdì.  Təbììdìr  kì,  bu  hal  daha 

unìversal  xarakter  daşıyaraq  r  və  h  –ın  ìstənìlən  qìymətlərì  üçün  tətbìq 

oluna bìlər.  

read  əmrìndən  fərqlì  olaraq    readln  ìlə  verìlmìş  məlumatın  ardınca 

həmìn  sətrə  başqa  məlumat  yazıla  bìlməz  və  bu  əmr  mətnlərlə  ìşləməyə 

daha çox yarayır. 

4.  Çıxarış  əmrlərì  –vrìte  və  vrìteln  –  proqramın  verdìyì  cavab,  nətìcə, 

və  dìgər  məlumatları  ekrana  çıxarmaq  üçün  ìşlənərək  aşaõıdakı  formada 

yazılır: