I fəSİL. Müasir şəraitdə əmək potensialının formalaşmasının nəzəri metodoloji əsasları

İƏİT (İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı) elm, texnologiya və 
rəqabət qabiliyyəti problemləri üzrə tədqiqatlarında (1981-1984) “ölkənin 
struktur rəqabət qabiliyyəti” anlayışı istifadə edilmişdir. Bu anlayışı altında onun 
quruluşunun, həmçinin müəssisələr üçün digər xarici amillərin təsirini və 
səmərəliliyini xarakterizə edən amillər toplusu başa düşülür. 
Bu üsul 1990- cı illərdə İƏİT – in “Texnologiya və İqtisadiyyat” proqramı 
çərçivəsində öz gələcək inkişafını tapmışdır. Rəqabət qabiliyyətlilik 
kateqoriyasının müəyyənləşdirilməsinin əsasları kimi texnologiya, innivasiya 
prosesləri, eləcə də korporasiyaların strategiyası və insan resurslarından səmərəli 

---

38 
istifadə ilə yanaşı, ümumi institusional və sosial mühit qəbul edilmişdir. 
Beynəlxalq Menecment və İnkişaf İnstitutu bir qayda olaraq, bütün ölkələrin 
məlumatlarını təhlil edərək, rəqabət qabiliyyəti sahəsində araşdırmalar. Bu 
istiqamətdə dünya iqtisadiyyatının əsas oyunçularının – 49 aparıcı ölkənin 
iqtisadiyyatının konkret vəziyyəti daha ətraflı təhlil edilir. Rəqabət qabiliyyəti 
reytinqinin müəyyən edilməsi üçün 290 meyardan istifadə edilir. İndeksin 
hesablanması üçün 8 qrup amillər istifadə edilir: iqtisadiyyat, beynəlmilləşmə, 
hökümət, maliyyə, infrastruktur, menecment, elm və texnologiyalar, insanlar. 
“İnsanlar” bloku 43 meyarla xarakterizə olunur: əhalinin xarakteristikası, işçi 
qüvvəsinin xarakteristikası, məşğulluq, işsizlik, tədris infrastrukturu, həyatın 
keyfiyyəti, cəmiyyətdəki durum və s.”
8
(4.səh 54) 
Daha tam şəkildə rəqabət qabiliyyətinə yanaşma Ümumdünya İqtisadi 
Forumun (ÜİF) “Rəqabət qabiliyyəti Qlobal icmal” tədqiqat layihəsində təqdim 
edilmişdir. Beynəlxalq ÜİF təşkilatının ekspertləri ölkələrin iqtisadiyyatının 
rəqabət qabiliyyətinə təsir edən müxtəlif iqtisadi amillər göstərirlər. Bunlarla 
bərabər, onlara aşağıdakılar aid edilir:
- 
Sənayenin istehsalının səmərəliliyi; 
- 
Bazar istiqamətinin dərəcəsi; 
- 
Maliyyə sisteminin dinamikliyi; 
- 
Insan resursları; 
- 
Təbii ehtiyatlar; 
- 
Iqtisadi sosial – siyasi sabitlik və s. 
İƏİT ölkələri tərəfindən qəbul edilmiş rəqabət qabiliyyətinin ümumi 
tərəfində onun təkamülünün yeni mərhələsi əks edilir. İƏİT tərəfindən qəbul 
edilmiş rəqabət qabiliyyətinin belə tərif edilmişdir rəqabət qabiliyyəti – 
şirkətlərin, sənaye sahələrinin, regionların və millətlərin beynəlxalq rəqabət 
üçün açıq olmaqla, gəlirlərin və əmək haqqının nisbətən yüksək səviyyəsini 
yaratmaq qabiliyyətidir. Belə ki, əvvələr milli səviyyədə ön planda ənənəvi 
olaraq, ekstensiv inkişaf amilləri- zəngin təbii ehtiyyatlara sahib olma, istehsala 
daha çox işçi qüvvəsinin cəlb olunması əlverişli qiymətinin formalaşmasııdır hal 

---

39 
– hazırda əsas diqqət yüksək məhsuldarlıq, həyatın keyfiyyəti, ən yeni 
texnologiyalara sahib olma, eləcə də qlobal rəqabət qabiliyyəti strategiyasının 
işlənməsinə səbəb olan biləcək iqtisadi mühit formalaşması kimi məsələlər əsas 
götürülür. 
Müasir şəraitdə ölkə iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətinin gələcəkdə 
gücləndirilməsi insan resurslarının rəqabət qabiliyyətinin yüksəlməsini, insan 
kapitalına investisiyaya qoyuluşunun artıran və işçilərin özünü reallaşdırması 
üçün şəraitin yaradılmasını əks etdirən insan kapitalının inkişafını nəzərdə tutur. 
Qeyd edək ki, respublikamız işçi qüvvəsinin keyfiyyəti XX əsrin 90- cı 
illərində beyinlərin və müxtəlif səbəblərdən siyasi nəticələrdə aşağı düşmüşdür. 
Müasir şəraitdə işçi qüvvəsinin rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi 
perspektivdə yalnız xammal iqtisadiyyatından həm neft, həm də qeyri – neft 
emaledici sənaye sahələrini inkişafı yüksək inkişaf etmiş innovasiya yönümlü 
iqtisadiyyata keçid yolu ilə mümkündür. Belə iqtisadiyyat rəqabət qabiliyyətli 
əmtəə və xidmətlər istehsal etməyə imkan yaradır ki, bu da öz növbəsində əmək 
bazarında keyfiyyətcə yeni səviyyəli işçi qüvvəsinin olmasını tələb edir. 
İşçi qüvvəsinin keyfiyyəti hər şeydən əvvəl əhalinin təhsil səviyyəsi və 
kadrların peşə-ixtisas səviyyəsi ilə xarakterizə olunur. İşçilərin peşə - ixtisas 
səviyyəsinin əsas xüsusiyyəti onun iqtisadi fəaliyyət növləri üzrə məşğulluqdur.