I. M. Mustafayev O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti katta

Xavfsizlik qoidalari: 
Preparoval nina yoki uchi o‘tkirlangan qalamdan foydalanishda ehtiyot bo‘ling.
Ishni bajarish tartibi:
1. Chuvalchang tanasining oldingi konussimon va keyingi birmuncha to‘mtoq tomonini 
aniqlang. 
2. Uni bir varaq quruq qog‘oz ustiga qo‘ying. Qog‘oz ustida harakatlanganida tuklari qog‘oz
-
ga ishqalanishi tufayli shitirlagan tovush chiqishini tinglang.
3. Juda ehtiyotlik bilan barmog‘ingizni chuvalchangning qorin tomoni bo‘ylab orqadan 
oldinga, keyin oldindan orqaga yurgizing. Bunda chuvalchangning tuklari barmog‘ingizga te
-
gishini sezasiz.
Topshiriq
Umurtqali hayvonlar ning 
bosh miyasi tuzilishini o‘rga-
ning, umumiy va farqli jihatla-
rini guruh da muhokama qiling.

---

75
4. Lupa yordamida tana halqalarining qorin tomonida joylashgan tuklarni toping.
5. Chuvalchangni oyna ustiga va silliq bo‘lmagan qog‘oz ustiga qo‘yib, harakatini kuza ting. 
Uning oyna ustida qiyin harakatlanishi sababini tushuntiring.
Tashqi tuzilishi
Qog‘oz ustida harakatlanishi
Oyna ustida harakatlanishi
6. Preparoval nina yoki qalam uchini chuvalchang tanasining turli joyiga tekkizib, chuval
-
changning ta’sirlanishini kuzating.
7. Chizg‘ich bilan chuvalchang tanasining uzunligini har xil holatda o‘lchab ko‘ring. Chuval
-
chang rasmini chizib, organlarini ko‘rsating.
8. Chuvalchangni tuproq ustiga qo‘yib, uning tuproq zarralari orasiga kirishini kuzating.
Natija:
yomg‘ir chuvalchangi harakatlanganida qorin tomonidagi tuklar tayanch vazifasini 
bajaradi. Oyna yuzasi silliq bo‘lganligi uchun yomg‘ir chuvalchangi tukchalari sirpanib keti
-
shi sababli qog‘ozga nisbatan qiyin harakatlanadi. Qalam uchini chuvalchang tanasining turli 
qismlariga tekkizib ta’sir etilsa, tanasining o‘sha tomoni ta’sirlanib, har xil harakat qiladi.