I. M. Mustafayev O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti katta

Muhokama qiling va xulosa chiqaring.
10.5. HAYVONLARNING KO‘PAYISHI
MUAMMONI ANIQLAYMIZ. 
Ba’zi umurtqasiz hayvon
-
lar bahor ning iliq kunlaridan kuzning sovug‘igacha hayot 
kechiradi. Kuzning sovuq kunlarida ular nobud bo‘ladi. 
Keyingi yil bahorda bu hayvonlarni yana uchratamiz. 
Ularning paydo bo‘lishiga sabab nima? 
YANGI BILIMLARNI KASHF ETAMIZ. 
Tabiatda umurtqasiz hayvon lar jinssiz va jinsiy usul
-
lar orqali ko‘payadi. 
Jinssiz ko‘payish umurtqasiz hayvonlarning birmuncha sodda vakil larida kuzatilib, bunda 
yangi avlod somatik hujayradan rivojlanadi. 
Jinsiy ko‘payish jinsiy organlarda hosil bo‘ladigan gametalarning qo‘shilishi bilan boradi. 
Erkaklik gametalari 
spermatozoidlar
deyilib, 
urug‘donlarda
yetiladi. Urg‘ochilik jinsiy 
organi – 
tuxumdonlarda
tuxum hujayralar hosil bo‘ladi. Gametalar qo‘shilib, zigota hosil 
bo‘ladi. Undan esa ota va ona irsiy belgilariga ega bo‘lgan yangi organizm rivoj lanadi.
Ayrim jinsli 
hayvonlarda erkaklik va urg‘ochilik jinsiy organlari alohida organizmlarda 
joylashgan. Bunga misol qilib hasharotlar, baliqlar, amfibiyalar, reptiliyalar, qushlar va sutemi-
zuvchilarni ko‘rsatish mumkin. Bitta organizmning o‘zida erkaklik hamda urg‘ochilik jinsiy 
organlari rivojlangan bo‘lsa, 
germafrodit 
hayvon deyiladi. Yassi va halqali chuvalchanglar, 
qorinoyoqli mollyuskalar bunga misol bo‘la oladi.
Chuchuk suv gidrasi
jinssiz va jinsiy usulda ko‘payadi.
Qulay sharoitda gidra 
jinssiz
ko‘payadi. Bunda tanasining sirtida bir nechta kurtaklar 
paydo bo‘ladi. Kurtaklar o‘sib, paypaslagichlar, og‘iz teshigi paydo bo‘lishi bilan yosh gidralar 
ona organizmidan ajralib, mustaqil yashay boshlaydi.
Germofrodit • Pilla • 
Chala metamorfoz • To‘liq 
metamorfoz • Rezonator
uz
un
lik
(m
et
r)
1 2 3 4 5 6
60
50
40
30
20
10
yillar

---

151
Jinsiy
ko‘payishi noqulay sharoitda amalga oshadi. Tanasining sirtida kichik bo‘rtmachalar 
paydo bo‘lib, ularning ayrimlarida bitta yirik, soxta oyoqli tuxum hujayra, ayrimlarida ko‘p 
miqdorda mayda, harakatchan spermatozoidlar yetiladi. Spermatozoidlar suv orqali borib, 
tu
xum hujayrani urug‘lantiradi va zigota hosil bo‘ladi. Zigotaning sirti qalin qobiq bilan o‘raladi 
va qishlab qoladi, gidra nobud bo‘ladi. Bahorda 
zigo tadan yosh gidralar rivojlanadi 
(
10.18-rasm)
.