I. M. Mustafayev O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti katta

Voyaga yetgungacha bo‘lgan davr
tug‘ilishdan boshlanib, jinsiy balog‘atga yetguncha da
-
vom etadigan murakkab rivojlanish jarayoni hisoblanadi. Bunda tuxumdan chiqqan yoki tug‘il
-
gan yosh organizm o‘sadi va rivojlanadi. Bu rivojlanish 
to‘g‘ri 
(metamorfozsiz) va 
noto‘g‘ri
(metamorfozli) yo‘llar bilan amalga oshadi.
To‘g‘ri postembriogenezda 
tuxumdan chiqqan yoki tug‘ilgan organizm voyaga yetganiga 
o‘xshash bo‘ladi. Lekin voyaga yetgan organizmga nisbatan organlar sistemalari birmuncha 
sodda, jismonan zaif, jinsiy organlari yetilmagan bo‘ladi. Rivojlanishning bu turi reptiliya- 
larda, qushlarda va sutemizuvchilarda kuzatiladi
(
10.29-rasm)
.
10.28-rasm
. Hayvonlar embriogenezi. 
10.29-rasm
. To‘g‘ri postembriogenez. 
Organogenez
Gastrulyatsiya
Maydalanish
Keksaygan davr
Chala metamorfoz
Postembriogenez
Voyaga yetgungacha 
bo‘lgan davr
To‘g‘ri rivojlanish
Noto‘g‘ri rivojlanish
To‘liq metamorfoz
Voyaga yetgan davr

---

156
Noto‘g‘ri rivojlanish
“metamorfozli” yoki 
“ lichinkali rivojlanish” deyiladi. Bunda hosil 
bo‘lgan organizm voyaga yetganidan butkul farq 
qiladi. So‘rg‘ichli va tasmasimon chuvalchanglarda, 
hasharotlar hamda amfibiyalarda noto‘g‘ri rivojlanish 
kuzatiladi
(
10.30-rasm)
. 
Hasharotlarda to‘liq va chala metamorfoz farqla
-
nadi. To‘liq metamorfozda tuxumdan lichinka, undan 
g‘umbak, g‘umbakdan voyaga yetgan
hasha 
rot 
rivojlanadi. Chala metamorfoz tuxum, lichinka, voya
-
ga yetgan hasharot bosqichlaridan iborat.
Hasharotlarning noto‘g‘ri 
postembriogenezi:
Noto‘g‘ri (metamorfozli) rivojlanishning biologik ahamiyati shundan iboratki, bitta turning 
lichinkalari va voyaga yetgan individlari har xil sharoitda yashagani uchun yashash joyi va 
oziq uchun o‘zaro raqobat kuzatilmaydi. Ba’zi o‘troq yashovchi hayvonlarning lichinkalari faol 
harakat qiladi. Bu esa turning yanada kengroq hududlarda tarqalishini ta’minlaydi.
Postembriogenezning