I-mavzu. O‘zbekistonning eng yangi tarixi” o‘quv fani (kursi)ning predmeti, maqsadi va vazifalari, nazariy-metodologik tamoyillari. Reja

I-mavzu. O‘zbekistonning eng yangi tarixi” o‘quv fani (kursi)ning predmeti, maqsadi va vazifalari, nazariy-metodologik tamoyillari.
Reja:

1. 
   Kirish: O‘zbekistonning eng yangi tarixini o‘rganishning zaruriyati.
   
2. 
   O‘zbekistonning eng yangi tarixi o‘quv fani (kursi) ning predmeti, maqsadi va vazifalari.
   
3. 
   Fan (kurs) ning nazariy-metodologik tamoyillari.
   

Tayanchso‘zlar:
Kursning tadqiqot ob’ekti, metodologik tamoyillari, ilmiy-nazariy asoslar, haqqoniylik prinsipi, yordamchi fanlar, kommunistik mafkura, uzviylik, demagogiya, mentalitet, sivilizatsion yo‘l, evolyusion va revolyusion yondashuv, tarix saboqlari, allomalar, demokratik jarayonlar, materialistik va idealistik qarashlar, oshkoralik, realizm.


1. O‘zbekistonning eng yangi tarixini o‘rganishning zaruriyati.

O‘zbekiston mustaqil taraqqiyot yo‘liga o‘tgandan keyin to‘plangan an’anaviy va tarixiy tajribalar natijasida, Vatanimizning tarixiy, ilmiy va madaniy merosini o‘rganish va tiklash davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylandi. O‘zbekiston Respublikasining taraqqiyot yo‘llari mamlakatimiz fuqarolari uchun bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini qurish, o‘zlariga munosib turmush sharoiti va erkinliklar yaratib berishga qaratildi. Shuning bilan bir qatorda, xalqimizning milliy o‘zligini anglashi, o‘zbek davlatchiligining vujudga kelishi va taraqqiyot bosqichlari, xalqimizning etnik shakllanishi jarayonlari, ajdodlarmiz tomonidan amalga oshirilgan ulkan bunyodkorlik ishlarini o‘rganishning zaruriyati oshib, Vatan tarixini o‘rganish davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. «Kim bo‘lishidan qat’iy nazar,- deb ta’kidlagan edi O‘zbekiton Respublikasining Birinchi Prezidenti I. Karimov,-jamiyatning har bir a’zosi o‘z o‘tmishini yaxshi bilsa, bunday odamlarni yo‘ldan urish, har xil aqidalar ta’siriga olish mumkin emas. Tarix saboqlari insonni xushyorlikka o‘rgatadi, irodasini mustahkamlaydi»¹. Tarixni harakatga keltiruvchi sabablarning mohiyatini bilish orqali, uning rivojlanishi mohiyatini anglab olish mumkin. Insonlarning uzoq tarixiy taraqqiyot jarayonlarini o‘rganishlari natijasida olgan saboqlari, ularni ruhan chiniqtirib milliy, hududiy va ma’naviy jipslashishlarga yordam beradi. Bu o‘z vatanini sevgan har bir insonni uzoq o‘tmishini o‘rganish orqali kelajagini bilishga bo‘lgan qiziqishlarini yanada oshiradi.

Tarix–bu ajdodlarimiz tomonidan bizga qoldirilgan muqaddas xotiradir. Xotirasiz kishi to‘laqonli bo‘lmaganidek, o‘z tarixini bilmagan xalqning kelajagi ham bo‘lmaydi. Tarixdagi har bir ijtimoiy yuksalish, avvalo, jamiyatning o‘z merosiga, o‘tmishiga bo‘lgan munosabatini isloh qilishdan boshlangan. O‘tmishga murojaat qilishda unga bo‘lgan munosabatni to‘g‘ri va haqqoniy belgilab olish lozim. Aks holda tarixni xolisona yaratish ham, o‘rganish ham mumkin emas. Dunyoning ko‘pchilik xalqlari kabi, xalqimizning boy tarixini atroflicha o‘rganish barchamiz uchun muhim ahamiyatga egadir. Vatan tarixini o‘rganishning zaruriyati haqida Mahmudxo‘ja Behbudiy shunday yozgan edi: «Mingbaat-taassufki, ba’zi o‘ylamay so‘ylaguvchilar, tarix va jug‘rofiya o‘qimoqni bid’at va gunoh deb bechora avomni yo‘ldan ozduradurlar. Bizni Turkistonda ba’zi eng muhtaram muborak kishilar tarixdan bilkulli bexabardurlar. Hattoki bexabarliklaridan xabarsizdurlar, kibu bexabarsizliklaridan ba’zan uyatga qolib, hatto ish sharmandachilikka etar.
O‘tkan ulamolar rahmatulloh musaffir, muhaddis, mujtahid va musannif bo‘laturgon kishiga bir necha shartlar qo‘yubdurlar, kialarning biriilmi tarixni bilmoqdur. Ilmi tarixni bayon etguvchi bir muarrix deyurki, Qur’oni karimning qariyb to‘rtdan biri tarix va axborni muhtavidir. Dunyoga yashamoq uchun, diroyatlik bo‘lmoq uchun, komil va odil bo‘lmoq uchun tarix o‘qimoq kerak. Podshoh, vazir, hukumat odamlari va siyosiy kishilar uchun tarix o‘qumoq kerak. Dini islomning asli hazrati payg‘ambar va sahobalarning islomiyat va ummat uchun chekkan jafo va mehnatlarini bilmoq uchun tarix o‘qumoq kerak. Musulmonlik qanday ko‘paydi va taraqqiy etdi, va al-onna uchun musulmonlar muntazil etildilar? Munib ilmoq uchun tarix o‘qumoq kerak»². Bu kabi mulohazalarning o‘zigina ilmga qiziqqan, o‘z dunyoqarashlarini kengaytirishga intilgan barcha kishilarning o‘z vatanlari tarixini o‘rganishlari naqadar muhim ekanligini ko‘rsatadi.
Hozirgi paytda yoshlarimizni o‘z vatani va xalqiga nisbatan hurmat va g‘urur ruhida tarbiyalash uchun ajdodlarimiz tomonidan vatan ravnaqi uchun qilgan ulkan bunyodkorlik ishlari, ilm-fan sohasida qo‘lga kiritgan olamshumul yutuqlari, o‘z eli, vatanini himoya qilish uchun ko‘rsatgan qahramonliklarini ularning qalbiga singdirish dolzarb masalaga aylandi. Yosh avlodning o‘z vatani va ajdodlari tarixini chuqur o‘rganish orqali eliga, yurtiga, milliy o‘zligini anglashi va e’tiqodini mustahkamlanishida Vatan tarixi alohida o‘rin tutadi. Shuning bilan bir qatorda, mamlakatimizda fan, madaniyat, adabiyot va san’atga hamda xorijiy mamlakatlar va sivilizatsiyalar tarixini o‘rganish va ular bilan hamkorlik qilish uchun zarur sharoit yaratilishi tufayli bu sohalarga ham qiziqish ortmoqda.
Vatanimizning eng yangi tarixi yoshlarimizning siyosiy, g‘oyaviy, madaniy-ma’rifiy dunyo qarashlarini kengaytirish, barkamol avlodni voyaga etkazishda quyidagi nazariy-ilmiy hamda uslubiy asoslarga tayanadi:
Birinchidan, tarixiy jarayonlar ilmiylik, xolislik, tarixiylik va haqqoniylik prinsipi asosida xolisona o‘rganilishi lozim;
Ikkinchidan, Vatan tarixini o‘rganish yoshlarni insonparvarlik, vatanparvarlik, ma’naviy barkamollik, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik ruhida tarbiyalashga xizmat qiladi;
Uchinchidan, Vatan tarixi yoshlarga millat erki va ozodligini qadrlashni keng targ‘ib qilish bilan birga mustaqillikni mustahkamlashga xizmat qiladi, davr bilan hamnafas bo‘ladi.
Ta’kidlash joizki, tarix milliy o‘zlikni anglash, xalqning ma’naviyatini yanada boyitish, yoshlar ongiga insonparvarlik va vatanparvarlik ruhlarini chuqur singdirish bilan bir qatorda, yo‘l qo‘yilgan xato va kamchiliklarni ham xolisona baholashga yordam beradi. “Tarix,-deb yozgan edi Abdurauf Fitrat,-millatlarning o‘tmishi, taraqqiyoti hamda tanazzulining sabablarini o‘rganaturg‘on ilmdir.”
Mazkur o‘quv qo‘llanma mamlakatimiz o‘tmishida sodir bo‘lgan siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy-ma’rifiy jarayonlarni manbalar asosida xolisona o‘rganishga yordam beradi.
O‘zbekistonning eng yangi tarixini davrlashtirish, mamlakatimizda 1980 yillarning oxirida sodir bo‘lgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlarni tahlil qilish va 1991 yildan keyin mamlakatimiz bosib o‘tgan murakkab tarixini o‘rganish, mamlakatimiz mustaqillikka erishgunga qadar va mustaqillikning dastlabki yillarida boshdan kechirgan murakkab tarixiy jarayonlarning mazmun va mohiyatini to‘g‘ri anglab olishlarida muhim o‘rin tutadi.
Ushbu dasturda O‘zbekistonning eng yangi tarixi, ya’ni O‘zbekistonning davlat mustaqilligiga erishishi arafasida yuzaga kelgan murakkab vaziyat, respublika mustaqilligining e’lon qilinishi, mustaqillik yillarida mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy sohalardagi islohotlar va ularning bosqichlarini, O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga har tomonlama integratsiyasini, xalqaro munosabatlar, xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglikni ta’minlash, tinchliksevar tashqi siyosat kabi masalalarning ilmiy va amaliy ahamiyati ochib beriladi.

2.