I sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri

Bilik bazasında yaxşı işinizi göndərin sadədir.
Aşağıdakı formadan istifadə edin
Vəzifə
Adınız və ya ləqəbiniz
E-poçtunuz (isteğe bağlı)
No file chosen
Choose File
Tədris və işlərində bilik bazasından istifadə edən tələbələr,
aspirantlar, gənc alimlər Sizə çox minnətdar olacaqlar.
haqqında yerləşdirilib http://www.allbest.ru/
İşin məqsədi ali sinir fəaliyyətinin fizioloji xüsusiyyətlərini
öyrənməkdir.
Kurs işi məzmun, giriş, iki bölmə, nəticə, istinadlar siyahısından
ibarətdir.
Məqalədə ali sinir fəaliyyətinin fizioloji xüsusiyyətləri, eləcə də onun
əsas tədqiqat metodları müzakirə olunur.
Giriş
SAYTA IŞ GÖNDƏRIN

---

7/30/22, 12:49 PM
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri
https://rosinka173.ru/az/fiziologiya-vysshei-nervnoi-deyatelnosti-korkovoe.html
19/39
Orqanizmin ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsini həyata keçirməyə
yönəlmiş sinir sisteminin fəaliyyətinə ali sinir fəaliyyəti deyilir. Yüksək
sinir fəaliyyəti refleks fəaliyyətdir. Bu o deməkdir ki, o, orqanizmin
xarici və daxili mühitinin təsirləri ilə səbəbli olaraq müəyyən edilir.
Mərkəzdənqaçma (efferent) sinirlər boyunca sinir mərkəzlərindən icra
orqanlarına gələn sinir impulsları səbəb olur. Beləliklə, refleks qövsü
adlanan sinir yolu boyunca bədənə təsir onun cavab uyğunlaşma
reaksiyasına səbəb olur - refleks reaksiya və ya refleks.Reflekslər iki
əsas qrupa bölünür: şərtsiz və şərti.
Müxtəlif orqanların funksiyalarını birləşdirən və əlaqələndirən şərtsiz
reflekslər bədənin uyğunlaşmasını həyata keçirir. İnsanlarda və daha
yüksək heyvanlarda fərdi həyat prosesində keyfiyyətcə yeni refleks
reaksiyaları yaranır, I.P. Pavlov şərti reflekslər adlandıraraq, onları
uyğunlaşmanın ən mükəmməl forması hesab edirdi.
GNI mərkəzi sinir sisteminin bütün əsas strukturlarına korteksin
dominant təsiri səbəbindən həyata keçirilir. Mərkəzi sinir sistemində
bir-birini dinamik şəkildə əvəz edən əsas proseslər həyəcan və inhibə
prosesləridir. Onların nisbətindən, gücündən və lokalizasiyasından
asılı olaraq, korteksin nəzarət təsirləri qurulur. GNI-nin funksional
vahidi şərti refleksdir.
İlk dəfə beynin yuxarı hissələrinin fəaliyyətinin refleks xarakteri
haqqında fərziyyəni İ.M. Seçenov, refleks prinsipini insanın zehni
fəaliyyətinə genişləndirməyə imkan verdi. İdeyalar I.M. Seçenov I.P.-
nin əsərlərində eksperimental təsdiq aldı. Pavlov, beynin yuxarı
hissələrinin funksiyalarının obyektiv qiymətləndirilməsi üçün bir üsul -
şərtli reflekslər metodunu inkişaf etdirdi.
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası haqqında biliklərə malikdir böyük
əhəmiyyət kəsb edir Tədqiqat obyekti insan və heyvan orqanizmi
olan bütün elmlərin inkişafı üçün: təbabətin və baytarlığın nəzəri və
praktiki problemlərinin həlli, psixologiya və pedaqogika,
səmərələşdirmə və əməyin mühafizəsi məsələlərinin həlli üçün, fiziki
təhsil. Nəhayət, təfəkkürün varlıqla əlaqəsi haqqında fəlsəfənin
fundamental məsələsinin materialist həllinin təbii elmi
əsaslandırılmasını təmin edən beyin fiziologiyasının öyrənilməsi
dialektik-materialist dünyagörüşünün tərbiyəsi üçün müstəsna
əhəmiyyət kəsb edir.
Bölmə 1. Şərtsiz reflekslərin təsnifatı
sinir refleks fiziologiyası
Əsas şərtsiz reflekslər yaxşı məlumdur, lakin onların qənaətbəxş
təsnifatı hələ yaradılmamışdır. (IP Pavlov 1975) aşağıdakı şərtsiz
refleksləri ayırdı: qida, müdafiə, cinsi, göstərici, valideyn və uşaq.
Bunlar əslində müxtəlif reaksiyaların böyük qruplarıdır. Məsələn, qida
refleksi qida, axtarış, qida alma reaksiyaları, qida tutma, qida ifrazı və
s.
Daha sonra şərtsiz refleksləri sistemləşdirmək cəhdləri ya eyni
sxemdən əziyyət çəkir, ya da 4-cü təsnifat kifayət deyil.
Bunlardan birincisi, subkortikal strukturların elektrik stimullaşdırılması
nəticəsində 24 bioloji refleksi ayıran və aşağıdakı 6 qrupa ayıran
neyrofizioloqa (N.A. Rozhansky 1957) aiddir.
1. Ümumi fəaliyyətin refleksləri (hərəkətin polaritesi, konus işıq ritmi -
gündüz heyvanlarının yuxu və oyaqlığı, çubuq işıq ritmi - gecə
heyvanlarının yuxu və oyaqlığı).

---

7/30/22, 12:49 PM
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri
https://rosinka173.ru/az/fiziologiya-vysshei-nervnoi-deyatelnosti-korkovoe.html
20/39
2. Mübadilə refleksləri (qaz mübadiləsi, qida axtarışı, qida
oriyentasiyası, yeməklərin mənimsənilməsi və içmə).
3. Növlərarası münasibətlərin refleksləri (müdafiə, və ya özünü
qoruyan, aqressiv, oynaq və "özününkü" reaksiyası - "yad").
4. Növün və çoxalmanın davamı refleksləri (erkək cinsi, valideyn və
işə qəbul).
5. Ekoloji reflekslər (kəşfiyyat, aklimatizasiya - miqrasiya və
yuvalama, ehtiyat toplama və gigiyenik).
6. Qeyri-davranış refleksləri (nosiseptiv - ağrı, şok, termorequlyasiya
və mövqe). Bu qrupa bəzi digər reflekslər də daxil ola bilər: həzm,
tənəffüs, vazomotor, mayalanma refleksləri.
Bu 24 refleksin hər biri həyəcan və ya inhibənin yayılmasından asılı
olaraq müsbət və mənfi bioloji əhəmiyyətə malikdir.
Fizioloq-ekoloq (A.D. Slonim 1978) tərəfindən təklif edilən şərtsiz
reflekslərin ikinci təsnifatı aşağıdakı formaya malikdir:
A. Bədənin daxili mühitini və maddənin sabitliyini qorumaq refleksləri
(1. Qida, maddənin sabitliyini təmin edən, 2. Homeostatik, daxili
mühitin sabitliyini təmin edən).
B. Orqanizmin xarici mühitində baş verən dəyişikliklərə reflekslər (1.
Müdafiə, 2. Ekoloji).
B. Növün qorunması ilə bağlı reflekslər (1. Cinsi, 2. Valideyn).
Üçüncü təsnifat heyvanların davranışında aşağıdakı növləri ayıran
etoloq (J. Tembroke 1969) tərəfindən verilir:
1. Maddələr mübadiləsi ilə müəyyən edilən və qida istehsalı və
yemək, sidiyə getmə və defekasiya, qida saxlama, istirahət və yuxu,
uzanmadan ibarət davranış.
2. Rahat davranış.
3. Müdafiə xarakterli davranış.
4. Ərazi davranışı, copulyasiya və cütləşmə, nəsillərə qulluqdan
ibarət çoxalma ilə bağlı davranış.
5. Sosial (qrup) davranışı.
CƏHƏNNƏM. Slonim, davranışın etoloji təsnifatlarını müzakirə
edərək, qeyd edir ki, onlar Pavlov məktəbində tərtib edilmiş şərtsiz
reflekslərin təsnifatını təkrarlayırlar. Bu qeydin etibarlılığı Rozhansky
və Slonim təsnifatını yuxarıdakı Tembrokun təsnifatı ilə müqayisə
etməklə göstərilir.
Nəhayət, dördüncü nümunə, neyrofizioloqun təklif etdiyi təsnifatdır
(Yu.M. Konorsky 1970), burada bütün şərtsiz reflekslər aşağıdakı 2
qrupa uyğundur:
I. Qoruyucu reflekslər: 1) orqanizmə daxil olan maddələrin refleksləri
(inhalyasiya və udma); 2) maddələrin bədəndən xaric edilməsi
refleksləri (ekshalasiya, sidik və defekasiya); 3) bərpa refleksləri
(yuxu); 4) növlərin qorunması refleksləri (copulyasiya, hamiləlik,
nəsillərə qulluq).

---

7/30/22, 12:49 PM
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri
https://rosinka173.ru/az/fiziologiya-vysshei-nervnoi-deyatelnosti-korkovoe.html
21/39
II.Qoruyucu reflekslər: 1) bədəni və ya onun hissələrini zərərli
stimuldan xaric etmək refleksləri (çəkilmə və ya geri çəkilmə
refleksləri); 2) səthdən və ya bədən daxilində zərərli bir stimulu
aradan qaldırmaq üçün reflekslər (qıcıqlandırıcını aradan qaldırmaq
üçün reflekslər); 3) zərərli agentlərin məhv edilməsi və ya
zərərsizləşdirilməsi refleksləri (hücum refleksləri).
Yuxarıdakı təsnifatların oxşarlığı obyektiv olaraq ümumiliyi əks
etdirir fərqli növlər anadangəlmə davranış. Onların nə qədər sxematik
və natamam olduğunu əsas reflekslərdən birindən - göstərici
refleksdən görmək olar. Daha yaxından araşdırıldıqda bu refleks
aşağıdakı üç qrup hadisəni aşkar edir: ətraf mühitin qəfil dəyişməsinə
hiss orqanlarının və bütün orqanizmin aktivləşməsi şəklində
elementar forma, aktiv axtarış şəklində daha mürəkkəb, və nəhayət,
ən mürəkkəb forma obyektlərin “manipulyasiyası”dır.
Refleksin ilk forması olan I.P. Pavlov refleksi "bu nədir?" və onun
böyük bioloji əhəmiyyətinə görə diqqət çəkdi, onsuz orqanizmin
həyatı, özünün dediyi kimi, "ipdən asılacaq" bir sıra reaksiyalardan
ibarətdir: göz bəbəyinin genişlənməsi və gözün həssaslıq həddinin
azalması. işıq, göz, qulaq əzələlərinin daralması və rahatlaması,
başın və gövdənin qıcıqlanma mənbəyinə çevrilməsi, onu iyləmək,
beynin elektrik fəaliyyətinin dəyişməsi (depressiya, a-ritm blokadası
və daha tez-tez baş verməsi) salınımlar), galvanik dəri reaksiyasının
görünüşü. Bundan əlavə, başın qan damarları genişlənir və əzalar
daralır, tənəffüsün dərinləşməsi müşahidə olunur, əvvəlcə yavaşlayır,
sonra nəbz artır.
Axtarış hərəkətləri şəklində oriyentasiya refleksinin ikinci forması
quşlarda və məməlilərdə yaxşı ifadə olunur. Bu reaksiya digər əsas
şərtsiz reflekslərlə sıx bağlıdır, bunun sayəsində heyvan yemək, əks
cinsdən olan bir fərd tapır və zərərli hallardan qaçır. Refleksdən fərqli
olaraq axtarış reaksiyası "bu nədir?" tez-tez xüsusi xarakter daşıyır,
əsas reflekslərdən biri ilə idarə olunur.
İstiqamətləndirmə refleksinin üçüncü forması meymunlarda
təbiətşünasların çoxdan müşahidə etdiyi və insan hərəkətləri ilə
bənzətmə ilə adlandırdığı kəşfiyyat reaksiyası şəklində meydana
çıxdı - maraq. Meymun, digər yüksək heyvanlardan, məsələn,
itlərdən fərqli olaraq, tanımadığı və yeməli olmayan bir heyvanla
qarşılaşdı. təhlükəli obyekt, onu diqqətlə təhlilə, araşdırmaya tabe
edir. Bu həm də “Bu nədir?” refleksidir, lakin o, artıq daha yüksək
səviyyədədir və həqiqətən də insan marağına bənzəyir. İnsana
gəlincə, onun elementar forması var göstərici reaksiya“bu nədir?”
refleksinə bənzəyir. İnsanda qeyri-ixtisaslaşmış və ixtisaslaşdırılmış,
kəşfiyyat yönümlü-kəşfiyyatçı reaksiyalar onun sosial ehtiyaclarına
görə spesifik, özünəməxsus tədqiqat fəaliyyəti ilə dialektik şəkildə
“çıxarılır”.
Müasir məlumatlara əsaslanaraq, digər fundamental şərtsiz
refleksləri daha dolğun təsvir etmək olar. Böyük şeylər bu
münasibətlə etoloqlar tərəfindən toplanmış, lakin fizioloji analizə
məruz qalmamışdır (L.G. Voronin 1979).
Ali heyvanların ən mürəkkəb şərtsiz reflekslərinin (instinktlərinin)
insan ehtiyacları ilə müqayisəsi (P.V. Simonova görə, 1987).
Qoşa oxlar - ən mürəkkəb heyvan reflekslərinin insan ehtiyacları ilə
filogenetik əlaqələri, nöqtəli oxlar - insan ehtiyaclarının qarşılıqlı
əlaqəsi, möhkəm oxlar - nikah tərəfdaşı, valideyn və ya bala, sahibi
rolunda ehtiyacların şüur sferasına təsiri. ərazi və ya yadplanetli, lider
və ya ardıcıl.
Qeyri-şərtsiz özünü inkişaf refleksləri qrupunun bir xüsusiyyəti onların
ü t illi idi
i
i b
hti
l
d
b

---

7/30/22, 12:49 PM
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri
https://rosinka173.ru/az/fiziologiya-vysshei-nervnoi-deyatelnosti-korkovoe.html
22/39
müstəqilliyidir; orqanizmin başqa ehtiyaclarından yaranmır və başqa
motivasiyalara endirilmir. Beləliklə, maneəni dəf etmək reaksiyası (və
ya İ.P. Pavlovun terminologiyasında azadlıq refleksi) davranışın
başlanğıcda hansı ehtiyacdan və maneənin yarandığı yolda
məqsədin nədən ibarət olmasından asılı olmayaraq həyata keçirilir.
Davranışda məqsədə çata biləcək hərəkətlərin tərkibini müəyyən
edən əsas motiv deyil, maneənin xarakteridir (stimul-maneə
vəziyyəti). Əgər təkamül prosesində özünəməxsus qalibiyyət
reaksiyası, azadlıq refleksi yaranmasaydı, ən müxtəlif ehtiyacların
ödənilməsi qeyri-mümkün olardı. Heyvanın məcburiyyətə müqavimət
göstərməsini, onun motor fəaliyyətini məhdudlaşdırmağa cəhd
etməsini Pavlov bir növ müdafiə reaksiyasından daha dərin hesab
edirdi. Azadlıq refleksi müstəqil aktiv davranış formasıdır ki, bunun
üçün maneə qida axtarışı üçün qidadan, müdafiə reaksiyası üçün
ağrıdan və istiqamətləndirmə refleksi üçün yeni və gözlənilməz
stimuldan daha az adekvat stimuldur (Dmitriev A.S. 1974). )
P.V. Simonov, heyvanların ən mürəkkəb şərtsiz reflekslərini mədəni
və tarixi inkişaf prosesi ilə keyfiyyətcə dəyişdirilmiş insan
ehtiyaclarının filogenetik tarixə qədərki tarixi hesab edir. Müəllif eyni
zamanda vurğulayır ki, ali heyvanların insan tələbatlarını və
instinktlərini (motivlərini) müqayisə və təhlil edərkən heyvanlara sırf
insan xüsusiyyətləri aid etmək (antropomorfizm) və ya insanı öz
heyvani əcdadları səviyyəsinə endirmək (vulqar biologiyalaşma)
olmamalıdır. ). Özünü inkişaf refleksləri anlayışını təqdim edən P.V.
Simonov heyvanların və insan ehtiyaclarının ən mürəkkəb şərtsiz
refleksləri (instinktləri) arasında filogenetik əlaqələri aşkar etməyə
müvəffəq oldu (bax. Şəkil 1). İnsan ehtiyacları üç əsas müstəqil
qrupa bölünür: həyati, sosial və ideal bilik və yaradıcılıq ehtiyacları.
İnsan ehtiyaclarının qarşılıqlı təsirinin və onların şüur sferasına
təsirinin təhlilinin əsas nəticələri xülasə cədvəlində təqdim olunur
(bax. Şəkil 1). Beləliklə, ən mürəkkəb şərtsiz reflekslər (instinktlər) ali
sinir fəaliyyətinin fundamental hadisəsi, insanların və heyvanların
davranışında fəal hərəkətverici qüvvə kimi çıxış edir. (Danilova N.N.,
Krılova A.L., 1997)
Nümunələr Şərtsiz reflekslər: qida ağıza daxil olduqda tüpürcək ifrazı,
barmaq sancılan zaman əlin çəkilməsi və s. Bioloji rol Bədənin qalan
sinir fəaliyyətinin əsasını təşkil edən şərtsiz reflekslər Dinamik
qarşılıqlı əlaqə Qazanılmış şərtsiz reflekslər. -orqanizmin bütün
həyatı boyu yaranan şərti reflekslər orqanizmin həm xarici, həm də
daxili mühitdə baş verən dəyişikliklərə uyğunlaşmasını təmin edir.
(Rojanski N. A., 1957; Slonim A. D., 1961.)
Şərti reflekslərin təsnifatı
Şərti refleksin kəşfi insan şüurunun ən böyük nailiyyətidir. Nyutonun
ümumdünya cazibə qanunu, Darvinin təlimi, Mendeleyevin dövri
sistemi, Eynşteynin nisbilik nəzəriyyəsi ilə eyni səviyyədədir. Şərti
refleks, I.P. Pavlova, hər hansı bir siqnal dəyişikliyinin (bir və ya daha
çox) bədənin cavab fəaliyyəti ilə müvəqqəti, dəyişkən, çevik bir
əlaqəsi deməkdir. Şərti refleks bir heyvanın və ya insanın fərdi
təcrübəsində hazırda mövcud olan şərtlərə ən böyük uyğunluq
prinsipinə uyğun olaraq formalaşır. Şərti reflekslər elə formalaşır ki,
real aləmi orqanizmə bütün faydalı, zərərli və ya laqeyd təsirləri ilə
dəqiq əks etdirsin.(К.М.Быков 1952).
İnsanlarda şərtli reflekslərin şərtsizlərə aydınlaşdırıcı, dəyişən təsiri
daha mühüm rol oynayır. Buna görə də iddia edən xarici alimlər çox
yanılırlar; insanın hərəkətlərində və təfəkküründə aparıcı rolun ibtidai
fitri instinktlərə (aqressiya, başqa insanlara hakim olmaq istəyi) aid
olması. Pavlov təlimi beyin elmində bütün mürtəce nəzəriyyələrə
qarşı mübarizədə etibarlı silahdır. Ali heyvanlarda və insanlarda şərti
refleks əlaqənin bağlanmasında həlledici rol beynin yuxarı hissəsinə -
beyin qabığına aiddir. Əgər itin beyin qabığı bacarıqlı cərrahiyyə yolu

---

7/30/22, 12:49 PM
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri
https://rosinka173.ru/az/fiziologiya-vysshei-nervnoi-deyatelnosti-korkovoe.html
23/39
ilə çıxarılsa, ölməz. Fəaliyyət daha da pisləşsə də davam
edəcək daxili orqanlar: ürək, ağciyərlər, mədə. İt yeriyəcək, ağzına
qoyulan yeməyi çeynəyib udacaq. Ancaq it bu yeməyi tapa bilmir,
"tanıya bilmir", yemək və su ilə dolu bir otaqda aclıqdan və
susuzluqdan öləcək. Köpək yalnız dəri ağrılı şəkildə qıcıqlandıqda və
çubuqla təhdid edən bir adamın görünüşünə heç bir reaksiya
vermədikdə zərərli təsirlərdən təmizlənir. O, yüksək səsdən titrəyir,
lakin qırıntılara cavab vermir. Onun dünyası eyni zamanda son
dərəcə dar və sonsuz geniş oldu (Pavlov İ.P. 1975).
Şərti reflekslərin formalaşması və həyata keçirilməsi üçün yalnız
beyin qabığının zəruri olduğunu düşünmək yanlış olardı. İstənilən
şərtli refleksin daxili “sxem”inə beynin müxtəlif səviyyələrində
yerləşən bir sıra formasiyalar daxildir.(Анохин П.К. 1968).
AT son illər fizioloqlar beynin tam mərkəzində yerləşən sözdə mesh
formalaşmasını diqqətlə öyrənirlər. Elm adamları çoxdan açıq bir
uyğunsuzluğu qeyd etdilər fiziki güc bədənin reaksiyalarının gücünə
şərtli və şərtsiz siqnallar. Beləliklə, ovçunun ayağının altındakı
budağın çətinliklə eşidilən çatı qüdrətli bir sığında şiddətli uçuş
reaksiyasına səbəb olur. Yüz il bundan əvvəl (I.M.Seçenov 1952)
beyində xüsusi “möhkəmləndirici mərkəzlərin” mövcudluğunu təklif
etmişdi, lakin bu mərkəzləri tapmaq üçün daha səkkiz onillik lazım idi.
Belə bir gücləndirici "elektrik yarımstansiyası" bir mesh formalaşması
və ya retikulyar bir formasiya olduğu ortaya çıxdı. Hiss orqanlarından
çoxsaylı həyəcan impulsları mesh formalaşmasına düşür, bu da
onları gücləndirir və güclü "artilleriya yaylımı" şəklində korteksə
yönəldir. Müxtəlif siqnallar mesh formalaşmasına daxil ola bildiyi üçün
bəzi elm adamları belə qərara gəldilər ki, şərtli refleks əlaqə məhz
orada yaranır və sonra beyin qabığına ötürülür. Ancaq sonrakı
araşdırmalar bunun belə olmadığını göstərdi. Eşitmə sisteminin sinir
yolları qıcıqlanırsa, həm mesh formalaşmasında, həm də beyin
qabığının müvafiq zonasında elektrik reaksiyaları müşahidə olunur.
Soyumağa çalışaq, kiçik bir buz parçası ilə eşitmə korteksini
söndürün. Bundan sonra cavablar təkcə korteksin özündə deyil, həm
də mesh formalaşmasında yox olacaq. Bu o deməkdir ki, sinir
impulslarının mesh formalaşmasına gedən yolu daha yüksək kortikal
mərkəzlərdən keçir. Məhz orada, korteksdə, bu siqnalı gücləndirmək,
gücləndirmək mərkəzlərinin bütün gücünü istifadə etmək və ya
başlayan həyəcanı söndürmək məsələsinə qərar verilir. Beyin belə bir
televizora bənzəyir, burada ekranın işıqlandırılması, təsvirin aydınlığı,
səs həcmi (onlar mesh formalaşması ilə idarə olunur) kortikal
"ekrandakı görüntünün məzmunu", xarici obyektlərin təsvirlərinin
dəyəri ilə müəyyən edilir. verilmiş canlı varlıq (L.G. Voronin 1977)