I togayev yuksak o'simliklar sistematikasidan amaliy mashg’ulotlar

To‘g‘nag‘ichsimon plaun
2 sporofill; 3-spora; '1-gametofit o'simtaning ko'rinishi; 5-anteridiy; 
h-spermatcizoid; 7-arxegoniy; 8-zigota; 9~murtakning rivojlanishi 
(a-o'sish nuqtasi, b-dastlabki barg, v-ildiz, g-oyoqcha, d-kindikcha); 
I O-yosh sporofit
19

---

To‘g!nog‘ich simon 
plaun 
sporangiylarda yetilgan 
sporalar yordamida ko'payadi. Sporalar yozgi dixotomik 
shoxlangan poyaning yuqori qismidagi spora hosil 
qiluvchi boshoqchalarda yetiladi. Spora hosil qiluvchi 
boshoqcha ikki qismdan - o‘q va unda joylashgan spora 
bargchalardan (sporafillardan) tashkil topgan. Spora 
bargchasining pastki 
tomoni bigizsimon ingichka 
qismga 
aylangan. 
Spora 
bargchani 
kengaygan 
qismining ustki tomonida buyraksimon sporangiy va 
qisqa band bor. Sporalar sporangiyda yetilgandan 
so'ng, sporangiyning ko'ndalang choki bo'ylab yorilishi 
natijasida tashqariga tarqaladi. Ular shaklan bir xil yoki 
teng bolib, tetraedga o'xshaydi. Tashqi tomonidan to‘r- 
simon qalin parda bilan o'ralgan. Sporalar qulay 
sharoitga 
tushishi 
bilan, 
sekin-asta 
gametofitga 
aylanadi. Plaunni gametofiti rangsiz, bir uyli ikki jinsli 
bolib, tuproqning ostki qismida zamburug1 gifalari 
bilan 
birgalikda 
simbioz holda hayot 
kechiradi. 
Gametofitining tola rivojlanib, undan embrionning 
hosil bolishi uchun 12-15 yil vaqt sarflanadi.
Ishni bajarish tartibi va topshiriqlar
1. Plaunning tashqi tuzilishiga e'tibor bering. Poyadan 
barglarning bir nechtasini ajratib oling va ularni 
tuzilishini lupa yordamida o'rganing.
2. Spora 
hosil 
qiluvchi 
boshoqchalardan 
spora 
barglarini alohida ajratib oling va mikroskop ostida 
kuzating. Uning tuzilishini o'rganib, rasmini chizib 
oling.
3. Sporangiy po'stini preparoval nina yordamida 
yoring, undagi sporalarni buyum oynasiga qo‘yib, 
mikroskop ostida o'rganing va shaklini c
4. Jadvaldan 
foydalanib 
gametofitning 
tuzilishini 
o'rganing va rasmini chizib oling.
20

---

N a z o r a t s a v o U a r i
1. To'g'nagichsimon plaun o'simligi qaysi hududlarda 
keng tarqalgan?
2. Bu o'simlik poyasining o‘sishida, shaldlanishida, 
barglarning poyada joylanishida va tuzilishida qanday 
o'ziga xoslik tomonlari bor?
3. Plaunlarda qaysi nasi ustunlik qiladi?
4. Sporafil tushunchasini izohlab bering?
5. Plaun o‘simligining gametofiti tuproqning qaysi 
qismlarida rivojlanadi va unda embrionning hosil 
bolishi uchun necha >41 vaqt sarflanadi?