I togayev yuksak o'simliklar sistematikasidan amaliy mashg’ulotlar

Kerakli jihozlar: Gerbariylar, o'simliklar aniqla- 
t’ichi, rasmlar, jadvallar, reparatlar, mikroskop, lupa, 
(|ubbalar, pintset, preporoval nina va boshqalar
Nazariy tushuncha: Sarvdoshlar oilasiga bir yoki 
ikki uyli, yashil daraxt va buta o'simliklari kiradi. Ular­
ning barglari ko'pincha tangachasimon ba'zan ninasi- 
inon lco'rinishda bolib, qarama-qarshi yoki halqasimon 
nhnklda joylashgan. Pishib yetilgan qubbalari shar- 
niinon, etdor boladi. Sarvdoshlar oilasidan Markaziy 
i hiiyo sharoitida yowoyi holda faqat archa (Juniperus) 
luikumi uchraydi Bu turkum 7 ta turga ega bolib,
47

---

ulardan 
Turkiston 
(J.turkestanica) 
va 
Zarafshon 
(J . seravschanica) archalari Tyan-Shan , Pomir-Oloy tog‘ 
tizmalarida keng tarqalgan
Ishni bajarish tartibi va topshiriqlar
1. 
Gerbariydan foydalanib, qarag‘av va qoraqarag'ay 
novdalarida hosil bolgan ninasimon barglarni joylani- 
shiga, tuzilishiga, soniga e'tibor bering va ularning 
rasmlarni chizib oling.
2. Oddiy qarag'ayning 
bahorgi va uzun novdalarida 
paydo bolgan otalik va onalik qubbalarini joylashishiga 
va ularning rangiga e'tibor bering. Otalik qubbalaridan 
birini ajratib oling, undan uzunasiga kesma tayyorlang, 
qubba o‘qida tangachalarning qanday joy olganligi, 
tuzilishi 
va 
mikrosporangiylarni 
lupa 
yordamida 
o'rganib rasmlarni chizib oling.
3. Oddiy qarag'ay yoki boshqa turlarning mikrospora- 
laridan preparat tayyorlang va uni mikroskop ostida 
kuzating, umumiy tuzilishini chizib oling.
4. Oddiy qarag‘ayning bir yillik novdalarida hosil b o l­
gan onalik qubbalaridan birini ajratib oling, undan 
uzunasiga kesma tayyorlang, qubba o'qida joylashgan 
tangachalarning xilini aniqlang va tangachada urug‘ 
kurtakning hosil bolishini lupa yordamida o'rganib, 
ularning umumiy holdagi rasmini chizib oling.
5. Preparat yoki jadvaldan foydalanib, urug'kurtakning 
ichki tuzilishini o'rganing va rasmini albomingizga 
tushiring.
6. Kollektsiyalardan foydalangan holda, pishib yetilgan 
qarag'ay qubbasining shakliga, rangiga, tangachalarda 
hosil bolgan uruglarning tuzilishiga e'tibor bering va 
rasmini chizib oling.
7. Gerbariydan Turkiston va Zarafshon archalarini bir- 
biri bilan solishtiring va farqli belgilarini albomingizga 
yozib oling.
48

---

Nazorat savollari
1. Oddiy 
qarag'ay 
o'simligining 
otalik 
va 
onalik 
qubbalari qaysi faslda hosil boladi va ularning o‘ziga 
xos tuzilishi nimalardan iborat?
2. Mikrospora (chang) necha qavatdan tashkil topgan va 
uning taraqqiyot davrida dastlab qaysi hujayra hosil 
boladi?
3. Urug'kurtak nimaning shaklan o'zgarishidan hosil 
boladi va u qanday tuzilishga ega?
4. Otalanish jarayoni qanday amalga oshadi?
5.Yangi yetilgan qubbalarda dastlab va keyin qanday 
rangdagi o'zgarishlar sodir boladi?