I. To’plamning muallifi to’g’risida ma’lumot

Tayanch bilimlarini faollashtirish Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi hamda o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilarga savollar beriladi , ularni baholaydi. Maqsad va vazifani belgilanishi. Mashg’ulotning nomi,rejasi,maqsadi va o’qitish natijalari bilan tanishtiradi. Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi; O’quv mashg’ulotida o’quv ishlarini baholash mezoni va ko’rsatkichlari bilan tanishtiradi. Tezkor –so’rov ,savol- javob ,aqliy hujum, pinbord,”o’ylang va juftlikda fikr almashing “,va boshqa texnikalar orqali bilimlarni faollashtiradi. Yangi o’quv material bayoni: Nazariy mashg’ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq, o’qitish jarayonini tashkil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy xolatlarni yozdiradi; Slaydlarni PowerPoint tartibda namoyish va sharxlash bilan mavzu bo’yicha asosiy, nazariy holatlarni bayon qiladi Yangi o’quv materialini mustahkamlash Mustahkamlash uchun savollar beradi. Jarayon kichik guruhlarda davom ettirishni ma’lum qiladi. Kichik guruhlarga bo’ladi, kichik guruh bilan ishlash qoidasi bilan tanishtiradi har bir guruhga topshiriq beradi va baholash mezoni bilan tanishtiradi. Ishni bajarish yo’riqnomasini beradi. Guruhlarda ishlashni boshlashga ruxsat beradi. Har bir kichik guruh ishtirokchisi vazifani bajarish tartibini tushunganligini aniqlash maqsadida qaytar aloqa o’tkazadi. Bajarish jarayonini kuzatadi, maslaxatlar beradi.
Uyga vazifani taqdim etadilar. Savollarga javob beradilar. Mavzu va rejasini yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Topshiriqni bajaradilar. Kichik guruhlarga bo’linadilar. Kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishadilar. Har bir guruh o’z topshiriq varaqasi bo’yicha faoliyatini boshlaydi. Har bir guruh sardorlari chiqib o’z ishlarini taqdim qilishlarini aytadi. Berilgan qo’shimcha savollarga javob beradilar. Guruh ish natijalarini o’zaro baholaydilar. Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar.
III-bosqich. Yakuniy bosqich. (10 daqiqa)	Mashg’ulot yakuni Faol ishtirok etgan o’quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi va rag’batlantiradi. Uyga vazifani berilishi: Kelgusi mashg’ulotga vazifa va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi.	Baholari bilan tanishadilar. Topshiriqni yozib oladilar.

KOMPYUTER TARMOQLARI RIVOJLANISH TARIXI

Reja:

1. Internet haqida tushuncha.

   
   

2. Internetning jamiyat elitalari orasida tarqalishi.

   
   

3. Internetning aholi orasida tarqalishi.

   
   

Internet-jahon bo’yicha kompyuterlar tarmoqlaridan tuzilgan yahlit tarmoq bo’lib, ular yagona “Til”-andoza-qoidalar majmuyi asosida axborot almashadilar. Yagona andoza sifatida xozirgi kunda TCP/IP andozasi qo’llaniladi.Ko’ngilli tarzda internet jamiyati (ISOC, E-mail manzili: [e-mail]), tashkilotlar aro muvofiqlashtirish vazifalarni bajaradi. Internet jahon tarmoqlar tarmog’i bo’lgani uchun uning yagona va butunlay boshqaruvchi egasi yo’q. Lekin unga ulangan axbrot tarmoqlarining shu jumladan internetning egalari va boshqaruvchilari mavjud. Intranet-biror yurodik shaxs (vazirlik, kompanya, tashklot, korxona, ta’lim muassasalari va shunga o’xshash)ga tegishli kompyuter tarmog’i bo’lib, u internetda sinovlardan yaxshi o’tgan axborot texnologiyalari asosida yaratiladi.“Internet” tushunchasi 1994-yildan boshlab, internetdagi web texnologiyalari muvoffaqiyatli sinovlardan o’tib zo’r e’tibor qozongandan so’ng paydo bo’ldi. Internet nafaqat internet xizmatlarini, balki uning egasi uchun zarur bo’lgan har qanday boshqa axborot xizmatlarini ko’rsatishi mumkin. Shuning uchun ham internet bizning qo’shimcha andozalari (protokollari) ga ega bo’ladi. Internet ko’p qimmatli tizimga ega bo’lib, uning eng quyi va qatlami tarmoq qatlamidir. Bu qatlam tarmoq 3 sath (fizikaviy kanal, tarmoq) ga tegishli jihozlari (kabel, modem, uzib-ulanuvchi, marshrut beruvchilar va h.k.z.) dan va dastur ta’minotining mantiqiy komponentlari (ma’lumotlarni uzatish protokollari, xatolarni nazorat qilish, marshrutlash dasturlari)ni o’z ichiga oladi. Tarmoq qatlami platforma qatlami (turli klentlar va serverning tarmoq apparat-dastur ta’minoti) bilan birgalikda internetning infratuzilmasining tashkil etadi. Ularga mos tarzda internetning barcha vazifalarini bajarish uchun zarur dasturiy vosita (ma’lumot va bilimlar bazalari, axborot rotalari, izlash mashinalari, avtomotlashtirish tizimlari) va h.k.z. lar shakllantiriladi. Internet davlat buyurtmalarini bajarishda tashkilotlarning birgalikda olib boriladigan

faoliyatlarini yengillashtirish maqsadida 70-yillarning oxirida (1969) AQSh mudofaa vazirlarining loyihasi asosida yuzaga kelgan. Bu boshlang’ich tarmoq ARPANet (Advanced Research Projects Agency) bo’lib avvalo Kaliforniya

va Yuta shtatlaridagi 4 tagina kompyuterlarni o’zaro bog’lagan. Keyinchalik bu tarmoq kengayib 80-yillar oxirida AQSh milliy ilmiy jamiyatining ixtiyoriga topshirib NSFNet shaklida rivoj topgan. Mazkur tarmoq hozirgi internetning tayanch tarmog’i hisoblanadi. Internet bu tarmoqqa boshqa tarmoqlarning ulanishi orqali mutassil rivojlanishda davom etmoqda. Internetdan tashqari unga ulab internert xizmatlarining ayirmalarining hamda boshqa axborot xizmatlarini mustaqil bajaradigan bizga tarmoqlar ham mavjud (masalan, CompuServer, America Online, BBS). Shuning uchun foydalanuvchi axborot tarmog’ini tanlaganda bu tarmoq internet xizmatining qaysi turlaridan foydalanish imkoniyatini yaratishga qodir ekaniga alohida e’tibor berishimiz lozim.

1994-yil o’rtalarigacha keng foydalanuvchilar ommasi tomonidan internetga qiziqish yo’q edi, chunki unga ulanish va unda ishlash texnologiyasi oddiy foydalanuvchilar uchun qulay emas edi. Internetdan yalpi foydalanishda 1-qadam web texnologiyasining yuzaga kelishi bo’ldi. Web texnologiyasining yaratilishi shaxsiy kompyuter (ShK) lar yaratilishiga o’xshash revolyutsion hodisa deb qaralmoqda. Bu texnologiyaning ajoyib tomoni shundaki, ishni kichik sarf-harajatlardan boshlash mumkin. Bunda varaqlovchi programmalar (brouzer-navigator) va Web-server bo’lsa kifoya. Web serverni esa tashkilotda bor bo’lgan kompyuterlarda yaratsa bo’ladi va har bir yangi rivojlantirish natijasida sanoqli natijalarga erishish mumkin. ShK yaratguncha ham hisoblash resurslariga bo’lgan yondashuv 1-10 mln kishi bo’lgan bo’lsa, ShK yaratilgandan so’ng foydalanuvchilarning soni 10-50 marta ortgan edi. Hozirgi kunda jahon bo’yicha 100-200 mln. ShK ishlab turibdi. Lekin 100 mln. Yer aholisining bor yo’g’i 2 % ini tashkil etadi. Web texnologiyasining yaratilishi bilan aholini yangidan yangi qatlamlari kompyuterlardan foydalanishni boshladi. Bulardan 2 aholidan qatlamlarni ajratib ko’rsatilsa bo’ladi.

1. Jamiyat elitar guruhi - tashkilot rahbarlari, bank prezidentlari, menejmentlar, davlat ma’sul xizmatchilari.

   
   

2. Aholi keng qatlamlari - uy bekalari, nafaqaxo’rlar, bolalar. Internet informatika bo’yicha mutaxassis bo’lmaganlar xisobiga juda tez o’smoqda: doktorlar, quruvchilar, tarixchi, huquqshunos, moliyachilar, sportchilar,

   
   

sayohatchilar, din hodimlari, artistlar, yozuvchilar, rassomlar. Web texnologiyasi kompyuterga bo’lgan avvalgi qarashlarni batamom o’zgartirib yubordi. Buning hammasi odam va kompyuter interfeysining soddalashganidir. Internet “YADRO” sini NSFNet (National Science Foundation Net) tayanch tarmog’I tashkil etib AQSh hududi bo’ylab tarqalgan 10 dan ortiq tuguni kabel orqali o’zaro birlashtirilgan. Unda axborot oqimining tezligi sekundiga 45 MBayt atrofida. (1-rasm) Boshqa kompyuterlar shu tugunlarga to’g’ridan – to’g’ri ulangan bo’lib ular ham yuqori tezlikda axborot uzatadilar . Ulardan boshqa kompyuterlar keyingilariga ulangan va hakozolar.

Foydalanuvchilarning kompyuterlari (klentlar) daraxtsimon tuzulmadagi barglarga o’xshab yashnab ko’payib boradi , shu tariqa jahon axborot tarmog’i
– internet shakillanib, umutassil taraqiy etmoqda. Tayanch tarmoqqa bevosita yoki bevosita ulangan boshqa tarmoqlar, internetning asosiy xizmatlarini bazida mujassamlashtirgan holda internetning qismlarini tashkil etuvchi hisoblanadi. Agar biror mamlakatdagi biror kompyuter tayanch tarmoqni bog’lagan kompyuterga ulangan bo’lsa , bu mamlakat internetga ulangandir.
“TASDIQLAYMAN”

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

M.Allamova

Guruhlar
Dars o’tiladigan sana

“ ” 2021 yil NAZARIY O’QUV MASHG’ULOTNING O’QITISH TEXNOLOGIYASI № 3

Mavzu(nomi): Kompyuter tarmoqlari maqsadi O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli