I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans
Yüklə 2,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
tanındı. Maksud Şeyhzade Oybek, Hamid Alimcan, Çolpan, Abdulla Kahhar, Gafur Gulam, Osman Nasir gibi dönemin tanınmış sanatçıları ile omuz omuza çalıştı. Onları kendine üstad, yakın dost bildi. Art arda yayımladığı güzel ve nefis şiirleri kitaplarımızın sayfalarına süs oldu. Birçok şiir kitapları yayımlandı. Böylece edebiyatımıza yeni bir aydın figür girmiş oldu. 1937 yılında Rus şairi A.S. Puşkin vefatının 100 yıldönümünde onun eserlerini tercüme etme kararı çıkarıldı. Birkaç yazarlar Çimyan dağ eteklerinde tercüme ile meşgul olurlar. Oybek, H.Alimcan, Elbek, A. Kahhar, O. Nasir gibi şair ve yazarlar arasında Maksud Şeyhzade de vardı.Ona Puşkin’in “Mis Çavandaz” ve “Mozart ve Salyeri” gibi şiirsel eserlerini tercüme etme yükletilmişti.Şeyhzade bu eserleri Özbek diline ustalıkla çevirdi. Şair bununla kendisinin yeni bir açısını keşfetti. Daha sonra Şeyhzade tercümanlık işini devam ettirerek Özbek okurlarını dünya edebiyatı incileri ile paylaşmakta kendi payını katmıştır. Onun özellikle, Şekspir’den yaptığı tercümeler Özbek tercümeciliğinin ayrı bir sayfasını teşkil etti. Onun tercümesindeki “Hamlet”, “Romeo ve Juliyetta” dramları henüz milyonlarca kişileri kalbini sarsmıştır. Aslında, Şeyhzade’nin çevirmenlik faaliyetini, onun maharetini öğrenmek için bugünki günün genç tercümanları için büyük bir beceri mektebi olur desek doğru olur. İkinci Dünya Savaşı yılları şairin birkaç, savaşı kınayan, yurt oğlanlarını güreşe davet eden, vatansever olmayı teşvik eden şiirleri yayımlandı. Onun “Güreş niçin?”, “Berlinde sud bolgusi” şiirlerini getirebiliriz. Ama Şeyhzade’nın bu dönemdeki en parlak sayfasını teşkil eden eseri “Celaliddin Mangüberdi” dramıdır. Şunu vurgulamak gerekir ki, Moğol istilacılarına karşı güreşen Celaliddin Mengüberdi hakkında o vakte kadar daha edebi eser yaratılmamıştı. Şeyhzade bu eseri yaratmak için tarihi kaynaklara, o devir tarihçilerinin eserlerini irdeler.Ve nihayet, 1944 yılında “Celaliddin Mangüberdi” dramı dünya yüzünü gördü. Bu dram kısa sürede sahneleştirilerek, izleyicisinin takdirini hakketmişti. Tam savaş zamanında, halkın mert, cesur kahramanları hakkında böyle eserin yaratılışı kanlı savaş meydanında can alıp can veren oğlanlar için büyük ruhsal medet, mücadele için büyük bir davet oldu desek doğru olur. 1950’lı yıllarda Stalin’in “baskı makinesi” yine yola düştü. Maksud Şeyhzade’nın talihsizlik günleri başladı. 1952 yılında 20 Eylülde Maksud Şeyhzade’yi hapise atma kararına imza atıldı. (2,168) Esassız suçlamalarla hapise alınmış olan şair İrkutsk’te kampa ceza müddetini geçirmek için yollandı. Stalin’in vefatı münasebeti ile şair aklandı ve 1954 yılında Haziran ayında yurduna döndü. Ama son yıllarda Şeyhzade, başından ruhi eziyet, fiziksel işkenceler geçirmişdi. Ama şair hiç umudunu kaybetmedi. Yine yazmaya başladı. O dertlerine kalemden çare buldu. Onun edebi planları boldu. Şeyhzade halkımızın yine bir ulu oğlu Mirza Uluğ Bek hakkındaki dramını yazmaya başladı. İlkin büyük alim ve komutan, devlet adamı Mirza Uluğ Bey hakkındaki tarihi kaynakları etraflıca öğrenmeye başladı. 1960 yılında tarihî drama yazımı tamamlandı ve 1961 yılında sahne yüzünü gördü. Dramdaki rolleri dönemin en meşhur oyuncuları oynamıştı. Bu dram Maksud Şehyzade’yi benzeri görülmemiş bir üne kavuşturmuştu.Gerçi Şeyhzade Özbekistan’da kalıcı olarak yaşamışsa da, doğup büyüdüğü Azerbaycan’a sıkça gider, anne babası, yakınları, akrabaları, dostları ile buluşur idi. O hayat yolunu Azerbaycanlı Sakina isimli bir kızla bağladı. Sakina Hanım bir ömür Şeyhzade’yle beraber, iyi günde, kötü günde yoldaşı oldu.Bütün ömrünü ailesinden ırakta Özbek dıyarında şairle geçirdi. Şeyhzade’nin başında bulutlar toplandığında yine beraberdi, ona bütün ömür sadik kaldı. Sakina Hanım için şair Oybek’in eşi Zarifa Saidnasirova, Abdulla Kahhar’ın eşi Kibriya Kahharova, Hamid Alimcan’ın eşi Zülfiye, Said Ahmad’ın eşi Saida Zünnünovalarla bir sırada olmayı hakkettiğini söylersek hiçbir abartı olmaz. Şeyhzade başına gelen zor günler, ruhi ızdıraplar, yabancı dıyarların ayazları, karşılaştığı haksızlıklar ona etki göstermeden kalmadı. Bu yüzden sık sık hastanelerde tedavi gördü. Gerçi hasta olsa da yaratıcı işinden yılmadı, amaçlarını gerçekleştirmeye acele etti. Fakat ağır hastalığı onu aramızdan alıkoydu. 1967 yılının 19 Şubatında şair hayatla vedalaştı. Onun kalbi artık çarpmıyordu. Özbek edebiyatı ulu bir çınar daha kaybetti. Yukarıda belirttiğimiz gibi Maksud Şeyhzade’nin 13 yaşında ilk şiiri yayımlanmıştır. Onun şiire, edebiyata olan sevgisi daha erken dönemlerde başlamıştır. Bunu şair, kendi
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə)
323 biografisinde şu şekilde ifade eder: “… Ben eğer okurlarıma, daha alfabeyi öğrenmeden önce şiir yazdım dersem, onlar belki bu lafımı ya şaka, ya da kinayeli anlamda bir mübalagadır diye yorumlayabilirler. Ama bu gerçektir. Benim babam rahmetli, (dönemin önde gelen aydınlarından, doktor.) genellikle çocuklarına şiir okur sonra bazı kelimeleri söyler, bu sözlere kafiye olabilecek kelime bulmamızı isterdi. Kafiye ve vezin ahengine aşına olduğum için beş yaşındayken 8-10 mısradan ibaret bir masal yazdığımı hatırlıyorum. Tabii ki, belli bir görüş ve kurgudan yoksun olan “bu masal” kurtla sincapın hikayesini anlatırdı. Herhalde, şiire olan sevgim ömrümün ilk yıllarından başlayarak kanıma, kalbime, fikrime sindiğini cüretle dile getirebilirim.” (2,15) Şunu net söyleyebiliriz ki, Şeyhzade’nin edebiyata olan sevgisi aile ortamında gelişmiştir. Babası Masum Beyin hizmetleri önemlidir. İlahiyat eğitimi aldığı vakitlerde ona eğitim veren Abdulla Şair, Hüseyin Cavid, Cebbar Efendizade, Medine Gıyasbeyli, Cemalbey, Cabrailbeyli gibi hocaların tavsiyeleri, öğütleri şairin edebiyat dünyasına adım atmasını hızlandırdığını vurgulamak isterdik. İlahiyat tahsilinden sonra Şeyhzade Dağıstan’ın Derbent şehrindeki okullarında birinde müellimlik yapar. O Dağistan’da geçirdiği yıllar hem müellim, hem şair, hem gazeteci niteliğine ulaşmışma yılları oldu. Onun “Maarif Yolu”, gazetesinde “Bu Akşam”, “Hur Dağ Kızına”, “Sahilde”, “Şeyh Şamil” gibi şiirleri yayımlandı. (2,25) Şeyhzade’nin yazarlık faaliyeti tabii ki Taşkent ile ilgilidir. Şair bu yıllarda Oybek, Gafur Gulam gibi genç Özbek şairleri ile tanıştı. Onlar ile edebiyat, şiirin geniş dünyası, güzellikleri hakkında sohbetler etti. Şeyhzade Oybek ve Gafurr Gulam ile bütün ömür arkadaş kaldılar. O “Kızıl Özbekistan”, “Şark Hakikati” gazetelerinde faaliyet yürüttü.Özbek Dilini güçlü bir sabırla öğrendi. Bu dilde şiirler yazmaya başladı. Şair Özbek Dilindeki ilk şiirini “Traktör” adı altında “Şark Hakikati” gazetesinde yayımlattırdı. Kısa sürede Şeyhzade edebiyat camiasının en faal şair olarak tanınmaya başlandı. 1933 yılında onun “On Şiir” ve “Ündaşlarım”, 1934 yılında “Üçüncü Kitap”, 1935 yılında ise “Cumhuriyet” şiir kitaparı yayınlandı. Maksud Şeyhzade şiirinin farklı bir özelliği vardı. Onun şiirlerinde doğu klasik şiiri gelenekleri net sezilir. Şiirlerinde felsefilik, didaktik buna esas olur. Dostlar yahşılarni avaylab saqlang! “Salom” degan sözning salmoğın oqlang! Ölganda yüz soat yiğlb turgandan, Uni tirigida bir soat yoqlang Hepimizin ezbere bildiğimiz bu meşhur mısralar hayatın fani olduğu, insanın insana emanet olduğu ve bu durumda yakınlarımız hayatken onları sevip saymamız gerektiğini çıkarabilriz. Şeyhzade şiirindeki bu derinlik, doğal olarak onun şairin temel ilkelerinden biridir. Ünlü edebiyatçı İbrahim Gafurov Şeyhzade şiirinin işbu yönlerine dikkat çekmişti: “Şeyhzade tam anlamıyla aydın bir şair. Onun şiiri baştan sona kadar aydın şiiridir. Şeyhzade mantıklı şeyleri, olayları sever. Aydın, sadece aklın yarattığı olaylar gerçekçi olabilir diye düşünür ve ömrü boyunca bu ilkesine sadik kalır” Maksud Şeyhzade şiiri yüceltir, onunsuz dünya manasız olacağını vurgular. “Şiir gerçek güzelliğin kardeşiymiş…” şiiri Özbek şiirinin en güzel örneklerinden sayılır. Şersiz qalblarga açınaman men, Ularda na tonglar kunduzni boşlar, Na oqşom yulduzlar ufqni ochar keng, Na bahor çoğıda sayraydı quşlar Genel olarak Şeyhzade şiiri, sanatı, hayatının anlamı olarak gördü. O ömrünü edebiyata adadı. Onun şiirleri hâlıhazırda binlerce kalpleri sarsmaya, çoşturmaya devam ediyor…. Nizami ve Fuzuli diyarında büyüyen Nevai ve Babür diyarında hayatını geçiren Maksud Şeyhzade her iki benzersiz hazineden kendi payını almıştı. Doğu Edebiyatını, tarihini, yüce alimler mirasını titizlik ve sabırla öğrendi. Kendisi de dediği gibi, bir dakika olsun kitap okumayı ihmal etmedi, tefekkür hazinesini zenginleştirmeye çalıştı. Günümüzde Maksud Şeyhzade Özbek ve Azerbaycan halklarının parlayan aydını olmaya devam ediyor. O yine bin yıllarxa kendi nurunu saçmaya devam edecektir. I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə)
324 АДАБИЁТЛАР 1. Almaz ÜLVİ. Maqsud Şeyxzadə taleyi və yaradıcılığı ədəbi əlaqələr müstəvisində / Azərbaycan - özbək (cığatay) ədəbi əlaqələri (dövrlər, simalar, janrlar, təmayüllər).- Bakı, “Qartal” nəşriyyatı, 2008. 2. Наим Каримов. Мақсуд Шайхзода. Маънавий-биографик роман. – Т.: “Sharq”, 2010. 3. Мақсуд Шайхзода. Шоир қалби дунёни тинглар. Танланган асарлар. – Т.: Ниҳол, 2008. 4.
дунёни тинглар. Танланган асарлар. – Т.: Ниҳол, 2008.
Obid SHOFIYEV The wise of the East (Some words to the portrait of Maksud Shayhzade) Summary Maksud Shayhzade was a multifaceted creator. He was not only a poet, translator, play- wright,but also a literary critic. Even though he was born in Azerbaijan, he lived permanently and created in Uzbekistan. In this article is given Maksud Shayhzade’s way of life, his years in Azerbaijan, coming to Tashkent, information about his creative activities here, and some of his poems are analyzed. As well as it is also emphasized that Maksud Shayhzade is a poet of two people and added his contribution to strengthening the bonds of eternal friendship between these two people. Key words: uzbek literature, Maksud Shayhzade, “Tashkentnoma”, the totalitarian regime, the wise
Parvana Bayram, fil.ü.f.d., dos. Gazi Universiteti Polatlı Fənn Ədəbiyyat Fakültəsi Türk Dili və Ədəbiyyatı Bölüm Başkanı pervane32@yahgoo.com
SOSYALİST REALİZMİNİN GÖLGESİNDE YAZILAN EDEBİYAT TARİHLERİNDE TASNİF, DEĞERLENDİRME, DİL VE ÜSLUP ÜZERİNE İsmail Hikmet Ertaylan’ın Azerbaycan ve Türk Edebiyatı Tarihleri Örneğinde 19. yüzyılın son çeyreğinde İstanbul’da doğan İsmail Hikmet Ertaylan, ansiklopedik bilgisi, entelektüel zekâsı ve dil alanındaki yeteneği ile bu asrın yetiştirdiği mümtaz şahsiyetlerdendir. Roman, hikâye, şiir, müzik, operet, piyes ve tercüme sahasında kalem oynatan, akademik incelemelere, yerli ve yabancı birçok biyografi, Batı edebiyatı tarihi, özellikle klasik edebiyat ve edebiyat tarihçiliği alanında önemli eserlere imza atan Ertaylan, Yenileşme dönemi Türk edebiyatı, özellikle biyografi alanında çok sayıda eser yazmakla birlikte en önemli çalışmalarını klasik edebiyat ve edebiyat tarihi konusunda vermiştir. Beş yıl gibi bir sürede 4 ciltlik Türk Edebiyatı Tarihi (Bakü,1925), 2 ciltlik Azerbaycan Edebiyatı Tarihi (Bakü, 1928) ve Yunan Edebiyatı Tarihi (1928) kaleme alarak yayımlatmış, daha sonra ise 1938 yılında Latin Edebiyatı Tarihi’ni yazmıştır. İsmail Hikmet’in bu eserleri, özellikle edebiyat tarihi ve biyografileri, yıllarca çeşitli üniversitelerde ve okullarda ders kitabı olarak okutulmuştur. İsmail Hikmet Ertaylan, Nisan 1923–Aralık 1927 tarihleri arasında Azerbaycan’da, Bakü Üniversitesi, Bakü Tiyatro Mektebi ve Bakü Yüksek Muallim Mektebi gibi çeşitli devlet kurumlarında muallim, Eylül 1924 tarihinden itibaren Bakü Üniversitesi, Edebiyat Fakültesinde Dekan olarak görev yapmıştır. Bu sırada çeşitli eserler kaleme alan, Azerbaycan’ın edebî-sosyal
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə)
325 hayatında aktif olarak faaliyet gösteren Ertaylan, 4 ciltlik Türk Edebiyatı Tarihi, diğeri ise profesörlük tezi olarak sunduğu 2 ciltlik Azerbaycan Edebiyatı Tarihi’ni yazmıştır. Sovyet döneminde, Bakü’de yazılıp yayımlanan bu eserlerde, edebiyat tarihine ve tarihçiliğine sübjektif yaklaşımın; özellikle biyografi, şekil, tür, mazmun ve muhtevanın değerlendirilmesinde sosyalist realizminin etkisi açıkça görülmektedir. Bildiride Ertaylan’ın Türk edebiyat Tarihi ile Azerbaycan edebiyatı Tarihi eserleri bu yönden incelenerek mukayese edilecek, sosyalist realizminin Azerbaycan Edebiyat tarihçiliğindeki etkileri dönemin diğer edebiyat tarihlerinden hareketle incelenecektir.
Sevinc Əliyeva, fil.ü.f.d., dos. AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Monitorinq şöbəsinin müdiri sevinc-novruzqizi@yandex.com
H.ƏLİYEV “MİLLİ VARLIĞIMIZIN MÖTƏBƏR QAYNAĞI” OLAN “KİTABİ - DƏDƏ QORQUD” DASTANLARI HAQQINDA
«Kitabi-Dədə Qorqud»un ... tədqiq, təbliğ olunması Azərbaycan xalqına çox böyük faydalar verdi. Biz öz tarixi köklərimizi, milli-mədəni irsimizi bir daha dərk etməyə başladıq. Artıq biz dərk edirik ki, Azərbaycan xalqı, bütün türkdilli xalqlar dünya sivilizasiyasına nə qədər böyük töhfələr vermişlər (H.ƏLİYEV) Ulu öndər Heydər Əliyev özünün sənətə və sənətkara, elmə və alimə böyük rəğbəti ilə seçilən nadir lider şəxsiyyətlərdən idi. Lakin H.Əliyev dühasının ən böyük özəlliklərindən biri onun milli mənəvi irsimizə olan sədaqətli və xüsusi diqqətli qayğıkeş münasibəti idi. Təsadüfi deyil ki, məhz, H.Əliyevin ölkə rəhbərliyində olduğu dönəmdə Azərbaycan xalqının genetik yaddaşının ən parlaq məqamlarını təşkil edən tarixi hadisə və qəhrəmanlara, habelə söz sənəti incilərinə münasibət yeni keyfiyyət mərhələsinə keçmişdir. Bu mənada, H.Əliyevin bədii söz xəzinəmizə münasibətindən bəhs edərkən, ulu öndərin özünün də “milli varlığımızın mötəbər qaynağı” kimi dəyərləndirdiyi (bax: [1] ) “Kitabi – Dədə Qoqud” dastanlarına münasibətinin üzərindən sükutla keçmək olmaz. Belə ki, H.Əliyevin həmin dastanları tədqiq işinin təşkilində 1 , habelə təbliğində mühüm rolu vardır. Təkcə onu xatırlatmaq kifayətdir ki, məhz, H.Əliyevin birbaşa tapşırıq və nəzarəti ilə Azərbaycanda XX əsrin 90-cı illərinin sonunda dastanın tarixi, dili və bədii özəlliklərinin tədqiqi işi sürətlənmiş və bu ölməz abidənin yubileyinin qeyd olunması üçün ciddi elmi əsaslandırma formalaşdırılmışdır. Belə ki, məlum olduğu kimi, həmin dövrə qədər Azərbaycan və türk dilli xalqların ən dəyərli yazılı abidələrindən sayılan “Dədə Qordud dastanlarının” tarixinin süni şəkildə “cavanlaşdırılması” və hətta, tarixin müəyyən mərhələsində ümumiyyətlə qeyri – milli mənbə kimi dəyərləndirilməsi kimi absurd konyuktur xarakterli “vertikal” əmr və göstərişlərin mövcud olduğu bəllidir. Təkcə onu xatırlatmaq kifayətdir ki, Azərbacan tarixinin ən qara səhifələrindən sayıla bilən və milli genofondun tükədilməsini hədəfləyən represiya illərində təkcə şair və yazıçılarımız, önəmli söz sahibi olan ziyalılarımız deyil, eləcə də milli – mənəvi irsimiz təqib və qadağalara məruz qalırdı. Konkret olaraq, həmin dönəm Azərbaycana başçılıq etmiş M.C.Bağırovun nitqindən səsləndirilən fikirlərlə müqayisədə H.Əliyevin söz xəzinəmizə qayğıkeş münasibətinin kontrast təşkil etdiyi tam əyaniliklə ortaya çıxır. Bağırov demişdir: «Bəzi ədəbiyyatşünaslar və yazıçılar siyasi sayıqlığını və məsuliyyət hisslərini itirərək uzun müddət
1 H.Əliyevin 2 aprel 2000-ci il tarixdə imzaladığı sərəncamla “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun Almaniyanın Drezden şəhərində saxlanılan əlyazmasının Azərbaycan Prezidentinə bağışlanılmış faksimilesi AMEA-nın Füzuli adına əlyazmalar instituna bağışlanılmışdır.
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə)
326 ərzində bu təhlükəli, xalqa zidd olan kitabı Azərbaycan dastanı adı altında təbliğ etmişlər. «Dədə Qorqud» xalq dastanı deyil. O, əvvəldən axıra kimi Azərbaycan torpaqlarına qatil və soyğunçu kimi gəlmiş oğuz köçəri tayfalarını idarə edən yuxarı təbəqələrin tərifinə həsr olunub. Kitab büsbütün millətçilik zəhərinə hopdurulmuş, o müsəlmanlara qarşı deyil, başqa dinə mənsub olan, əsasən də qardaş gürcü və erməni xalqına qarşı yönəldilmişdir. Bu kitabın nəşr olunması Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası rəhbərlərinin və Ədəbiyyat İnstitutunun kobud bir siyasi səhvi hesab edilməlidir» (kursiv bizimdir. – S.Ə.) (bax:[5] ). Tam mənfur və antimilli münasibəti əks etdirən bu yanaşmada həm dastanın bədii dəyəri küçümsənir, onun bəşəri hisslərin tərnnümçüsü olması faktı qərəzli şəkildə inkar edilir, həm də onun bizim bir türk xalqı kimi varislik hissimizə hörmətsizlik ifadə olunur. Belə ki, onilliklər sonra ulu öndərin tam haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi, xalqımızın qürur mənbəyi və “milli mənəviyyat qaynağı” olan bir əsər istər özünün yüksək poetik həlli, istərsə də ümumbəşəri ideyaların təbliği baxımından təkcə türk xalqlarının deyil, bütövlükdə dünya mədəni irsinin ən nadir və dəyərli incilərindən sayılmalıdır və zamanla da haqlı olaraq, bu qiymətini almışdır. “Görünən dağa bələdçi gərək olmasa” da, görünən gerçəyin inkarı üçün xüsusi məkr, qərəz və hesablanmış planın mövcudluğu lazım idi. Həmion plan isə Azərbaycan xalqının öz türk keçmişindən süni şəkildə qopardılaraq, məchul “Midiya varisliyi”nə sürüklənməsi ideyası idi. Stalinin antitürk xislətindən qaynaqlanan bu məkrli planın gerçəkləşdirmə yollarından biri isə xalqa tapındığı anlayış və məfhumları unutdurmaq, onun tarixini saxtalaşdırmaq və yad millətə “ögey övladlığa” verməklə öz şanlı keçmişi ilə qürurlanmaq kimi təbii haqqını əlindən almaq idi. “Dədə Qorqud” eposu və müasir Azərbaycan ədəbiyyatı problemi stalinizm repressiyaları kontekstində” mövzulu tədqiqatında Y.İsmayılovanın da tam haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı stalinizm üçün xalqımızın manqurtlaşması yolunda maneə idi, özü də çox ciddi, keçilməsi çətin olan bir maneə. (daha ətraflı bax: [3;52-61] ). Xalqın tarixində, ən əsası onun genetik yaddaşından Dədə Qorqud obrazını, onun qopuzunu, söylədiyi boylardakı süjet və obrazları silmək üçün isə ən “doğru yol” hücuma keçərək əsassız ittiham və nahaq iradlar səsləndirmək idi. Ulu öndər isə bilavasitə özünün təşkilatçılığı ilə gerçəkləşdirilən “Kitabi – Dədə Qorqud” yubiley tədbirlərində söylədiyi möhtəşəm nitqlərindən birində “türkdilli xalqların milli eposu, ümumi sərvətimiz”, “” kimi dəyərləndirdiyi dastan haqqında qeyd etmişdir: “Bu yubiley bizim üçün, bütün türk dünyası üçün, bəşər mədəniyyəti üçün müstəsna əhəmiyyəti olan tarixi bir hadisədir. Bu, bizim tarixi köklərimizə, milli ənənələrimizə, milli-mənəvi dəyərlərimizə, mədəniyyətimizə, elmimizə, xalqımızın çoxəsrlik tarixinə olan hörmət, ehtiram bayramıdır. Bu, bizim milli azadlığımızın, dövlət müstəqilliyimizin bayramıdır.” [1 ;177]. Buradakı fərqi sadəcə tarixi zaman fərqliliyindən doğan labüd kontrast kimi dəyərləndirmək doğru olmazdı. Sözsüz ki, tarixi şərait deyilən bir gerçəkliyin təsirini inkar etməsək də, onu da xüsusilə vurğulamalıyıq ki, məhz, H.Əliyev dönəmində aparılan obyektiv araşdırma və təhlillər dastanın yaşının əvvəllər iddia olunduğu kimi, XIV-XV əsərlərə deyil, uzaq VIII əsrə qədər gedib çıxdığını ortaya qoymuşdur. Bu faktın aşkarlanmasından qürur və sevincini gizlətməyən ulu öndər xalqımızın, xüsusilə də gənc nəsilin öz möhtəşəm tarixi və mədəniyyəti ilə öyünməyə tam haqqı olduğunu dəfələrlə vurğulamışdır: “ Əgər 1300 ildən də öncə «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanının yaranması üçün xalqlarımızın nə qədər səylər qoyduğunu və nəhayət, bu tarixi abidəni yaratdığını nəzərə alsaq, onda təsəvvür edə bilərik ki, bizim xalqlarımızın nə qədər qədim tarixi, dərin kökləri və nə qədər zəngin mədəniyyəti vardır” [1;177]. Bir faktı da diqqətdən qaçırmaq olmaz ki, H.Əliyev milli mənəvi irsimizin yorulmaz tədqiqatçılarının zəhmətini hər zaman çox yüksək dəyərləndirir, onlara qayğıkeş münasibət bəsləyirdi. Bunun ən bariz nümunələrindən birini, məhz, “Kitabi – Dədə Qorqud” araşdırmaçılarına sərgilən münasibətdə izləmək mümkündür: “«Kitabi-Dədə Qorqud» özündə böyük elmi, mədəni, mənəvi fikirlər cəmləşdirən abidədir. İndiyə qədər «Kitabi-Dədə Qorqud»un öyrənilməsi və bugünkü nəsillərə çatdırılması yolunda xeyli iş görülübdür. Xüsusən son üç il ərzində yubiley komissiyasının üzvləri, Azərbaycanın alimləri, tədqiqatçıları, yazıçıları, ictimai xadimləri tərəfindən görülən işlər yüksək qiymətə malikdir. Ona görə də bu gün, bu yubiley günü mən «KitabiDədə Qorqud»un tədqiqi, təbliği ilə məşğul olmuş və bu yubiley mərasimlərinə çox dəyərli elmi əsərlər, kitablar hazırlamış alimlərimizə, yazıçılarımıza, bütün vətəndaşlarımıza təşəkkür edirəm” [ 1;181]. H.Əliyevin təşəkkür etdiyi simalar arasında Azərbaycan elminin
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə)
327 qaymaqları sayılan böyük alimlərimiz, o cümlədən F.Zeynalov, S.Əlizadə, A.Axundov, T.Hacıyev, M.Nağısoylu və “Kitabi – Dədə Qorqud”u araşdırmış bir çox dəyərli dilçi alimlərimiz də vardır. Yüklə 2,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|