4.2.2. Elektr energiyasi uchun hisob-kitob
qilishning umumiy qoidalari
Bevosita Energetika vazirligi korxonalarining elektr tarmoq-
laridan hamda iste’molchilaryoki subiste’molchilar elektr tarmoqlari
orqali uzatiladigan elektr energiyasi uchun iste’molchilar bilan hisob-
kiloblar belgilangan tartibda tasdiqlangan tegishli tariflar bo‘yicha
elektr ta ’minoti shartnomasiga muvofiq amalga oshiriladi. Barcha
elektr energiyasi iste’molchilari (maishiy iste’molchilardan tashqari)
hududiy elektr tarm oqlari korxonalari bilan birgalikda hisob-
kitob davri tamom b o ig an d an keyin har oy besh kun mobaynida
foydalanilgan elektr energiyasi uchun o ‘zaro hisob-kitoblarning
taqqoslash dalolatnomasini tuzishlari shart.
E lek tr en erg iy asi uchun h iso b -k ito b q ilish m aq sad id a
iste’m olchilam ing ta rif guruhlari bo‘yicha taqsimlanishi Vazirlar
M ahkam asining 2018-yil 12-yanvarda qabul qilingan «E lektr
energiyasi va tabiiy gazdan foydalanish tartibini takomillashtirishga
doir q o ‘shimcha chora-tadbirlar to ‘g ‘risida»gi qaroriga muvofiq
belgilanadi.
H ududiy elektr tarm oqlari korxonasi bilan elektr ta ’m inoti
sh artn om asi tu zilg an d a n keyin is te ’m o lch in in g aybi b ilan
iste ’m olchini tegishli boMmagan ta rif guruhiga kiritish holati
aniqlanganda, hududiy elektr ta ’m inoti korxonasi tom onidan
shartnomatuzilgan paytdan, biroq da’vo muddatidan ortiq boMmagan
davr uchun qayta hisob-kitob qilinadi.
Elektr energiyasi uchun hisob-kitob qilish uchun I ta rif guruhi
iste’molchilari uchun tabaqalashtirilgan ta rif qo‘llaniladi.
39
Tabaqalashtirilgan tarif sutkaning vaqt zonasi bo‘yicha iste’mol
qilingan har 1 kVt/s elektr energiyasi uchun to ‘lovdan iborat. Bunda:
yarim tig ‘iz davr - sutkaning yorug‘ vaqti (soat 900 dan 1700
gacha);
tig ‘iz davr - ertalabki va kechki maksimum (yagona elektr
energetika tizimining maksimal yuklamalar soatlari soat 600 dan 900
gacha va soat 1700 dan 2200 gacha);
tungi davr - sutkaning qorong‘i davri (yagona elektr energetika
tizimining minimal yuklamalar soatlari soat 2200 dan 2400 gacha va
soat 0000 dan 0600 gacha).
Bunda yagona elektr energetika tizimining eng katta yuklamali
soatlari (tig ‘iz davr)da foydalanilgan elektr energiyasi uchun
to'lovlar belgilangan tarifga nisbatan 1,5 baravar miqdorda o ‘suvchi
koeffitsiyentni q o ‘llash orqali, eng kam yuklamali soatlar (tungi
davr)da esa belgilangan tarifga nisbatan 1,5 baravar m iqdorda
kamayuvchi koeffitsiyentni qoMlash orqali va yarim tig ‘iz paytda
o ‘matilgan tarif bo‘yicha amalga oshiriladi.
Elektr energiyasi uchun hisob-kitoblar II, III, IV tarif guruhlari
iste’molchilari bilan bir stavkali tarif b o ‘yicha amalga oshiriladi.
Bir stavkali tarif hisob-kitob davrida iste’mol qilingan har bir kVt/s
elektr energiyasi uchun to‘lovdan iborat.
Elektr energiyasinirealizatsiyaqilishda narxni shakllantirishning
alohida tartibi belgilanadigan tashkilotlarro‘yxatida nazardatutilgan,
750 kVAgacha quvvatga ulangan, m ahsulot ishlab chiqaruvchi
va ayrim xizm atlar k o ‘rsatuvchi iste’m olchilar elektr energiyasi
uchun toiovlarni hukumat qarori bilan belgilangan o ‘sib boruvchi
koeffitsiyentlar va tariflarga muvofiq to ‘laydi.
Bir necha tarif guruhlariga mansub iste’molchilar bilan hisob-
kitoblar, har bir ta rif guruhiga alohida o ‘rnatilgan hisobga olish
asboblari ko‘rsatkichlari bo‘yicha amalga oshiriladi.
Elektr energiyasi uchun haq to ‘lash hududiy elektr tarmoqlari
korxonasi yoki iste’molchi tomonidan yoziladigan to‘lov hujjatlari
bo‘yicha elektr ta ’minoti shartnomasiga muvofiq amalga oshiriladi.
40
EHNATga ulangan yoki oldindan haq to ‘lash qurilm asi va
hisobga olish priboriga ega bo‘ Igan iste’molchilarga elektr energiyasi
yetkazib berish oldindan to ‘ langan to io v doirasida amalga oshiriladi.
E lektr ta ’m inoti sh artn om asid a hisob-kitob davri uchun
ko‘rsatilganidan 5 foizdan ortiq miqdorda elektr energiyasi iste’mol
qilinganda, iste’molchilardan (maishiy iste’molchilardan tashqari)
elektr ta ’m inoti shartnom asida k o ‘rsatilgandan ortiq iste’mol
qilingan elektr energiyasi jam i hajmi uchun belgilangan tarifning bir
yarim baravari miqdorida to ‘lov undiriladi.
Iste’molchi yuridik shaxs sifatida tugatilgan taqdirda, uning
elektr qurilmasiga hududiy elektr tarmoqlari korxonasi tomonidan
elektr energiyasi yetkazib berish taqiqlanadi. Agar elektr energiyasi
yetkazib berish to‘xtatihnagan bo‘lsa, u holda buning oqibati uchun
luidudiy elektr tarmoqlari korxonasi qonun hujjatlarida belgilangan
tartibda javob beradi.
Hisobga olish asboblari ko‘rsatkichlari yozib olinmagan yoki
elektr energiyasi sarfi to ‘g ‘risidagi hisobot iste’molchi tomonidan
taqdim etilmagan taqdirda, hududiy elektr tarm oqlari korxonasi
tom onidan elektr energiyasi (shu ju m ladan, aktiv va reaktiv
energiya) iste’molining shartnomaviy miqdori bo‘yicha yoki o ‘tgan
hisob-kitob davri uchun elektr energiyasi iste’molining o ‘rtacha
sutkalik amaldagi miqdori to ‘g ‘risidagi m a’lumotlar asosida hisob-
kitob qilinadi. Bunda hisobga olish asboblari ko‘rsatkichlari nazorat
tartibida hududiy elektr tarm oqlari korxonasi xodimi tom onidan
yozib olingandan keyin amalda iste’mol qilingan elektr energiyasi
uchun qayta hisob-kitob qilinadi. Qayta hisob-kitob iste’molchi yoki
uning vakili ishtirokida yoxud uning ishtirokisiz belgilangan tartibda
amalga oshiriladi.
Elektr energiyasi uchun to ‘lov quyidagi tartib d a am alga
oshiriladi:
m aishiy iste’m olchilar har oyning 10-sanasiga qadar o ‘tgan
oyda iste’mol qilingan elektr energiyasi uchun to ‘liq hisob-kitob
qilishlari shart, k o ‘rsatilgan m uddat o ‘tgandan keyin qarzdorlik
41
mavjud bo‘lganda, maishiy iste’molchilar belgilangan tartibda elektr
tarmoqlaridan majburiy uziladi;
T o‘lov h u jja tid a x a to la r yoki h iso b g a olish asb o b lari
ko‘rsatkichida noaniqliklar aniqlangan taqdirda, iste’molchi hududiy
elektr tarmoqlari korxonasiga darhol murojaat qilishi kerak.
Hududiy elektr tarm oqlari korxonasi iste’molchi bilan birga
murojaat qilgan kundan boshlab o ‘n sutkadan kechiktirmay, hisob-
kitobni tekshirishi, zarurat b o ig an d a esa hisobga olish priborini ham
ko'rikdan o'tkazishi kerak.
H isobga olish p riborini k o ‘rikdan o ‘tkazish yoki to ‘lov
hujjatidagi xatolar to ‘g ‘risida m urojaat qilingan taqdirda ham
iste’molchi toMovni belgilangan tartibda to ‘lash m ajburiyatidan
ozod etilmaydi.
Agar hisobga olish asboblari ko‘rsatkichlaridagi chetga chiqish
ushbu hisobga olish pribori uchun belgilangan aniqlik doirasidan
oshmasa, bunday chetga chiqishlar y o ‘l q o ‘yilishi mumkin deb
hisoblanadi.
A gar to ‘lov hujjatini tekshirish yoki hisobga olish priborini
ko‘rikdan o ‘tkazishdan keyin (shu jum ladan, iste’molchi murojaat
qilmasa ham) qayta hisob-kitob qilish zarurligi aniqlansa, bunday
qayta hisob-kitob hududiy elektr tarmoqlari korxonasi tomonidan
elektr energiyasi uchun navbatdagi to‘lov hujjatini yozishda amalga
oshiriladi.
Hududiy elektr tarm oqlari korxonasi va iste’molchi o ‘rtasida
hisob-kitob qilish uchun aktiv va reaktiv energiyani hisobga olish
hududiy elektr tarmoqlari korxonasi va iste’molchi tarmoqlarining
balans bo‘yicha mansublik chegarasida amalga oshiriladi.
Hisob-kitob davrida iste’molchilarga yetkazib berilgan elektr
energiyasi miqdori va xuddi shu davrda hududiy elektr tarmoqlari
korxonasi tom onidan qabul qilingan elektr energiyasi m iqdori
o ‘rtasidagi tafovut (shu jum ladan, elektr energiyasining amaldagi
te x n o lo g ik sarfi norm ativ sarfdan oshishi hisobidan paydo
bo‘layotgani), m e’yorlar doirasida ushbu elektr tarm oqlar orqali
42
elektr energiyasini uzatishdagi uning texnologik sarfining o ‘matilgan
tartibda tasdiqlangan normativi hajmi chiqarib tashlangan holda,
hududiy elektr tarm oqlarining davr xarajatlariga o ‘tkaziladi va
yuridik shaxslaming foyda solig‘ini hisoblashda chegirilmaydi.
Elektr energiyasini hisobga olish pribori elektr tarm og‘ining
balans bo‘yicha m ansublik chegarasida o ‘rnatilm aganda, elektr
tarm o g ‘ining chegarasidan hisobga olish pribori o ‘rnatilgan
joyigacha bo‘lgan uchastkadagi aktiv va reaktiv energiya texnologik
sarfining hajm i is te ’m olchi bilan birgalikda hisoblash orqali
aniqlanadi va elektr tarm og‘ining balans bo‘yicha m ansubligiga
qarab hududiy elektr tarmoqlari korxonasining va iste’molchining
hisobiga o'tkaziladi.
Elektr energiyasi yagona elektr energetika tizim idan tranzit
b o ‘yicha iste’m olchining elektr tarm og ‘i orqali hududiy elektr
tarmoqlari korxonasining elektr tarm og‘iga uzatilganda, iste’molchi
tarm oqlaridagi elektr energiyasi texnologik sarfining bir qismi,
iste’molchining elektr tarmog‘igakelibtushgan elektr energiyasining
umumiy miqdoriga nisbatan hududiy elektr tarmoqlari korxonasining
elektr tarmog'iga iste’molchi tomonidan uzatilgan elektr energiyasi
miqdoriga mutanosib ravishda, yagona elektr energetika tizimining
elektr tarmoqlaridagi texnologik sarflarga o ‘tkaziladi.
Iste’m olchining aybi bilan elektr t a ’m inoti shartnom asida
k o ‘rsatilgan elektr energiyasi hajm i to ‘liq iste’mol qilinm agan
taqdirda, avans tariqasida to ‘langan m ablag‘lar qaytarib berilmaydi
va elektr energiyasi uchun keyingi hisob-kitoblarda hisobga olinadi.
Is te ’m olchining elektr energiyasi haqini to ‘lash, reaktiv
energiya kom pensatsiyasi uchun tarifga ustam alar, shuningdek,
noqonuniy foydalanilgan elektr energiyasi qayta hisob-kitobi va
jarim a bo‘yicha qarzi b o ig a n taqdirda, uning avans to ‘lovi hisobiga
o ‘tkazilgan m ablag‘lari qarzni qoplashga y o ‘naltiriladi va avans
to ‘lovi (oldindan haq to ‘lash) sifatida hisobga olinmaydi.
Iste’molchi tomonidan foydalanilgan elektr energiyasi (quvvati)
uchun hisob-kitob b o ‘yicha o ‘zaro hisob-kitoblarni solishtirish
43
dalolatnom asini im zolash rad etilgan taqdirda, qarzni undirish
tuzilgan elektr ta ’m inoti shartnom asiga muvofiq shartnom aviy
hajm dan kelib chiqqan holda, iste ’m olchining bankdagi hisob
raqamiga to ‘lov talabnomasi qo‘yish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Iste’molchi (maishiy iste’molchilardan tashqari) egallab turgan
binodan uning topshirilishi, sotilishi yoki boshqa sabablarga ko‘ra
ko ‘chib ketgan taqdirda, u bu haqida hududiy elektr tarm oqlari
korxonasini yozma shaklda xabardor qilishi hamda elektr energiyasi
uchun k o ‘chib ketish kunigacha to ‘liq hisob-kitob qilishi shart,
shundan so ‘ng hududiy elektr tarm oqlari korxonasi obyektga
elektr energiyasi yetkazib berishni to‘xtatadi. Yangi istemolchini
rasm iylashtirish va elektr qurilm alarini elektr tarm og‘iga ulash
belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Tomonlar ularning xohish va harakatlariga bog‘liq bo‘lmagan
tabiiy ofatlar yoki ijtim oiy-iqtisodiy vaziyatlar sababli ushbu
sharoitlarda qaytarib bo‘lmaydigan va oldindan bilib bo‘lmaydigan
favqulodda holatlarni o ‘z ichiga olgan yengib bo‘lmas kuch (fors-
major) oqibatida o ‘z zim m asiga olingan m ajburiyatlarni bajara
olmasa, tom onlardan hech biri o ‘z m ajburiyatlarini to ‘liq yoki
qisman bajarmagani uchun javob bermaydi.
A gar k o ‘rsatilgan fors-m ajor holatlari m ajbu riyatlarn in g
shartnom ada belgilangan muddatlarda bajarilishiga ta ’sir qilsa, u
holda ushbu muddatlar fors-major holatlarining amal qilish vaqtiga,
ammo elektr ta’minoti shartnomasining amal qilish muddatidan ko‘p
boim ag an vaqtga uzaytiriladi.
Hududiy elektr tarmoqlari korxonasi tuman, shahar, iqtisodiy
zona (sanoat zonasi) doirasida elektr energiyasi uchun to ‘lovni
y ig ‘ish funksiyalarini belgilangan tartibda xususiy operatorga
o ‘tkazishi mumkin.
Elektr energiyasi uchun to ‘lovni yig‘ish funksiyalarini baja-
ruvchi xususiy operatorlar o ‘z faoliyatini belgilangan tartibda
amalga oshiradilar.
44
Elektr energiyasi uchun amaldagi tariflar o ‘zgargan taqdirda,
hududiy elektr tarm oqlari korxonasi ularning kuchga kirishidan
kamida o ‘n besh kun oldin qarorni ommaviy axborot vositalarida
e ’lon qiladi.
Bunda elektr energiyasi uchun tariflar o ‘zgargan sanadan qat’iy
nazar, elektr ta’minoti shartnomasi o ‘z kuchida qoladi va iste’molchi
foydalanilgan elektr energiyasi uchun yangi ta rif kuchga kirgan
kundan boshlab haq to'lashga majburdir.
Tarif o ‘zgargan taqdirda esa, iste’molchi elektr energiyasining
(aktiv, reaktiv energiya ham shujum lagakiradi) avans bilan to'langan
hajmi uchun, biroq to ‘lov kunidan boshlab keyingi 12 oydan ortiq
bo‘lmagan vaqtda qo‘shimcha to ‘lovlar toTashdan ozod etiladi.
Dostları ilə paylaş: |