Ibrohimova orzigul akbarjon qizi

Kurs ishi tuzilishi va hajmi: Kurs ishi kirish, 2 ta bob, 4 ta rejalar, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar va maqolalardan iborat.


I BOB. O’RTA MAKTABLARDA MUSTAQIL ISH TASHKIL ETISH

1. 
   O’quvchilarni mustaqil fikrlashga o’rgatish
   

Keyingi yillarda mamlakatimizda uzluksiz ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan islohatlarning asosini jahon ta’limi standartlariga javob bera oladigan ilg’or tajribalarni ommalashtirish hamda ta’lim-tarbiya jarayonida kam jismoniy kuch sarflab,yuqori samaradorlikka erishish yo’lida amaliy faoliyat olib borilmoqda.Hozirgi vaqtda umumiy o’rta ta’lim maktablari o’qituvchilari oldida turgan eng muhim va dolzarb vazifa o’quvchilarning ilm olishga bo’lgan qiziqishlarini orttirish,ularning tasavvurlarini kengaytirishdan iborat.Ana shu ishni amalga oshirish uchun bugungi kungacha bir qator tadbirlar bajarildiki,natijada umumiy o’rta ta’lim maktablaridagi ta’lim samaradorligining muvaffaqiyatiga zamin yaratildi. Dars samaradorligining muhim shartlaridan biri bu -o’qituvchi va o’quvchilarning haqiqatni birgalikda izlashi va o’quvchilarning butun dars jarayonida faol ishtirok etishidir.Albatta,bu o’rinda o’qituvchiga yangi pedagogik texnologiyalar qo’l kelishi amaliyot ko’rsatib turibdi.
Hozirgi zamon har bir fan o’qituvchisi zimmasiga inson, uning jamiyatdagi o’rni va roliga har tamonlama qarash vazifasini yuklaydi.Buning uchun o’qituvchi ta’lim-tarbiyaning yangi shakllari,vositalari va usullarini egallashi va shu bilan birga o’zi zamonaviy pedagogik texnologiyalarni yaratishga,shaxsni tarbiyalashning yangi a’nanaviy, samarali usullarini tanlashga harakat qilishi hamda ijodkor bo’lmog’i lozim.
Maktablarda o’qitilayotgan ijtimoiy, shu jumladan tarix fani o’zida oliyjanob fazilatlarni mujassamlashtirilgan insonni tarbiyalashda benihoya ahamiyat kasb etadi. Maktabda o’quvchi kishilik jamiyati bosib o’tgan yo’lni, ularning chet el bosqinchilariga qarshi, o’z ozodligi va baxt-saodati, porloq kelajagi uchun olib borgan kurashlari haqidagi asosiy ma’lumotlarni tarix darslaridan bilib oladi. Shu bilan birga tarix darslari o’quvchining hozirgi ijtimoiy-siyosiy jarayonlarni to’g’ri anglashga yordamlashadi.
Bizga ma’lumki tarix juda qadimiy fanlardan biri hisoblanadi.Tarix fanini kelajakni ko’rsatuvchi „Ko’zgu” desak bo’ladi va bu ko’zguga qarab har qanday inson, jamiyat, xalq o’z kelajagini belgilab olishi mumkin. Hozirgi kunda O’zbekiston rivojlangan davlatlar qatoridan o’rin egallashi onson kechgani yo’q. Shuning uchun tarixni o’qitish jarayonida o’quvchilar bugungi kunning qadriga yetishini, o’tmishda yo’l qo’yilgan xatolarni takrorlamaslikni, o’tmishdagi xatolardan xulosa chiqarib olishini o’rgatish lozimdir . Qolaversa maktabda tarix fanini o’qitish orqali o’quvchilarda o’zlari mustaqil va ijodiy fiklashini rivojlantirishga, miliy ong va tafakkurni o’stirishga , eng asosiysi ma’naviy barkamol shaxsni , haqiqiy vatanparvar insonni tarbiyalab voyaga yetkazishga ahamiyat berish lozim .
Ta’lim-tarbiya jarayonida mazkur vazifalarni amalga oshirish uchun bugungi kunning pedagog hodimlari har bir darsda qiziqarli, samarali bo’lgan yangi pedagogik texnalogiyalardan foydalanish kerak.
Maktabda har xil tarixiy kechalar tashkil qilish mumkin. Masalan bunda ”Tarixiy mavzulardagi instsenirovkalar. Sinfdan tashqari ish bo’yicha o’qituvchilar uchun qo’llanma” dan foydalanishga bo’ladi. Unda Qadimgi Misr, Bobil, Qadimgi Gretsiya va o’rta asrlar bo’yicha to’rtta kecha o’tkazilishning mazmuni beriladi. (VI-VII sinf uchun), G.A.Kulaginning ”Tarix bo’yicha 100 uyin” (M., 1988) asarida V-X sinflar uchun eki xususiyatlari hisobga olingan holda tarixiy mavzudagi o’yin formalari berilgan. Sinfdan tashqari ishning mazmuni 2 yo’nalish bo’yicha amalga oshiriladi. 1) darsdan o’zlashtirilgan tarixiy bilimlarini kengaytirish va chuqurlashtirish. 2) O’lkashunoslik materiallarini o’rganish Masalan, dars paytida hozirgi rivojlanish bosqichi haqida tushuncha beriladigan bo’lsa, unga mos ravishda sinfdan tashqari ish paytida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining asarlarini, Oliy Majlis sessiyasi materiallarini, yangi adabietlar va davriy matbuot orqali chet el, xorijiy xabar-intilishlari bilan chuqurroq tanishiladi. O‘lkashunoslik ish olib borishda shahar ovul, o’lkamiz va maktab tarixi o’rganiladi. Tarixiy voqealar davrlarga bo’lib tashlanadi. O’lkamizdagi odamlar hayoti, ma‘lum shaxslarning biografiyasi, xotiralar o’rganiladi. O’lkani arxeologiya va kompleks (iqtisodiy, harbiy, madaniy tarixi) o’rganish amalga oshiriladi. Sinfdan tashqari ish mazmuni har xil tarbiyaviy ishlar bilan bog’liq. Masalan, arxitektura, skulptura, jivopis, muziqa va estetik tarbiya beradi. Umuman o’tmishni o’rganish-milliy qadriyatlarni sevishga tarbiyalaydi. Bunda tarix o‘qitishdagi umumiy maqsad, o’tmishni xurmat qilish, o’rganish orqali kelajakka ishonch hosil qilishdan iboratdir. Sinfdan tashqari ish formalari har xil: O’quvchilarning soniga qaray ommaviy va frontal formasi bo’lib, uncha kechalar, konferentsiya, miting kiradi, guruhlik ishi to‘garaklik (to‘garak, sektsiya ishlari kiradi), bo’lib bo’linadi. İshning davomiyligi bo’yicha: tizimli (sistemali) va epizodik bo’lib bo’linadi. Tizimliga o’quv yili davomida, hattoki bir necha yilga cho‘ziladiki (to‘garak, muzey tashkil qilish va unda ish olib borish), o‘tkazladigan ishlar kiradi. Epizodik-bu faxriylar bilan uchrashish, saexatlar, tarixiy gazeta eki byulleten chiqarish va ish formalarini tanlashda o’qituvchi o’quvchilarning es xususiyatlarini hisobga oladi. Masalan, tarixiy kechalarni o’tkazish V-VIII sinflar uchun, konferentsiyalar esa, “kruglıy stol” bo’lar yuqori sinf o’quvchilariga to‘g’ri keladi. Sinfdan tashqari kitob o’qish har tomonlama ahamiyatli. O’ngda eng avvalo, bu ishga boshchilik qilishni 2 etapga bo’lish mumkin: Kitobni propoganda qilish; uning mazmunini o’zlashtirishga boshchilik qilish. Vizualizatsiyaning yuqorida aytib o'tilgan barcha asosiy turlari ko'pincha yana bir o'ziga xos tur bilan to'ldiriladi, bu ichki vizualizatsiya deb ataladigan narsa, agar o'quv jarayonida o'quvchilarning oldingi tajribasiga tayanilganda, ular vaziyatni, qandaydir hodisani shunchaki tasavvur qilishga taklif qilinadi. Masalan, o'tkazgichning qarshiligini hisoblash formulasini olishda (fizika darslarida) o'quvchilar turli xil materiallardan, turli kesmadagi o'tkazgichlarni ko'rsatishlari shart emas.¹
Bu yerda ular mavhum o'tkazgichni taqdim etishlari va uning qarshiligi nima uchun bog'liq bo'lishi mumkinligini mantiqiy asoslashlari kerak.
So'nggi paytlarda o'quv jarayonida vizual ravshanlikka alohida ahamiyat beriladi (garchi ularning kombinatsiyasida har xil turlardan foydalanish maqsadga muvofiq). Tasviriy ravshanlikning (masalan, o'quv filmlari) afzalliklari shundaki, u ba'zi hodisalarni tezlashtirilgan tezlikda (metall korroziyasi paytida zang paydo bo'lishi) yoki sekinroq sur'atda (dvigatelda yonuvchi aralashmaning yonishi) ko'rsatish imkonini beradi.
Ko'rinish printsipi quyidagi o'qitish qoidalari orqali amalga oshiriladi:
Hatto eng oddiy, texnik jihatdan nuqsonli, eskirgan qo‘llanmalar ham ijobiy natija bersa, ularni e’tiborsiz qoldirib bo‘lmaydi. Bu, masalan, o'qituvchi yoki talabalar tomonidan tayyorlangan uy qurilishi qo'llanmalari bo'lishi mumkin. Bunday eski qo'llanmalar ba'zan o'z-o'zidan yomon bo'lgani uchun emas, balki noto'g'ri ishlatilgani uchun kerakli effektni bermaydi. Kabinet tarixiga to’xtalsak, 1917 yilga qadar maktablar kabinetlarga ega emas edi. 30- yillardagi maktab tarixiy talimidagi qayta qurishga muvofiq kabinetlar yo’qotilib, o’quvkurgazma qo’llanmalar maktabning metodik kabinatlariga berildi. Maktablarda kabinet tizimining qayta tiklanishi Vatan urushidan keyingi davrga tug’ri keladi.1945 yil avgustda jih’ozlangan kabinetlari bilan maktablar tashkil qilish h’aqida qaror qabul qilindi. (Narkompros va RSFSR ped. fanl. Akademiyasi tomonidan). 60 yillarning II yarmidan boshlab bosma uo’rgazma qo’llanmalarning o’sishi bilan tarix xonalari to’ldirilib borildi. Shu vaqtdan boshlab o’qituvchilarning tajribalari asosida eng yaxshi tarix xonalari tashkil qilindi. Hozirgi tarixiy tal‘imni yuksaltirish masalasi turgan bir paytda tarix xonalarining o’ziga xos o’rni bor. Faqat eng zarur, eng zamonaviy diqqatiga sazovor qilish o’qituvchi mahoratiga bog’liq. Kabinet bazasi uchta asosiy elementlardan shakllanadi: a’) maxsus va qurilmalar bilan jih’ozlash; g’) zarur apparatura va; q) o’quv qo’llanmalari fondi. Tarix kabinetlarini jihozlash, talim, tarbiya ishlarida katta effekt bo’lishini taminlashga qaratilishi kerak., Jahon talablariga javob beradigan tarix kabinetlarida o’qituvchi va o’quvchilarning faoliyatini yuksaltiradigan jihozlar talab qilinadi. Pult bilan boshqariladigan texnik o’qitish usullari katta ahamiyata ega. Agar u o’qituvchi stolida o’rnatilsa vaqt tejaladi. Kabinetning old devorida stendlar, montaj, kartinalar qo’yish kerak emas. Faqat portretlar bo’lishi mumkin. İntererning jihozlanishi o’quvchilarni o’quv jaraenidan shalg’itmasligi kerak.

2.