Ibrohimova orzigul akbarjon qizi

Mustaqil ish tashkil etish shakllari

Oʻzbekistonni nafaqat Markaziy Osiyoning, balki dunyoning zamonaviy madaniy-maʼrifiy markazlaridan biriga aylanib borayotganini anglatadi. Qisqasi, maʼnaviyatda inson hayotining mazmuni aks etadi. Vatanni sevish, vatanparvarlik inson maʼnaviyatini belgilovchi asosiy omillardan biridir. Maʼnaviyat kamol topgan jamiyatlarda qobiliyat, isteʼdod egalari shu jamiyatning, millatning yuzi, gʻururi, obroʻ-eʼtibori hisoblanadi. Derazalarga qarama-qarshi devorda ekspozitsion qurilmalar o’rnatilgan bo’ladi. Shuningdek kabinetda inventarizatsiya kitobi bo’lishi kerak. Kabinet kartotekasi rubrikalar bo’yicha olib boriladi. Masalan: ”Karta” rubrikasi yanada rubotkalarga bo’linishi mumkin: ”O’rta asrlar tarixi bo’yicha kartalar”, ”Amir Temur Davlati va har bir kartaning orqa tomoniga uning atamasini va inventarizatsiya kitobidagi nomerini qo’shib ezib qo’yiladi.²
Tekshirishni tashkil qilishda malum shartlarni saqlash zarur: So’rash paytida darsliklar epib qo’yilgani ma‘qul, bu hammaning birga ishlashga halaqt berishi mumkin. Agarda zarur ma‘lumotlar ko‘riladigan bo’lsa, o’qituvchi kerakli sahifasini aytish shart. Tashlangan savollar bo’yicha o’qituvchi o’quvchini doskaga chiqarish mumkin, eskiz kartina, karta bo’yicha ishlaydi. O’quvchi butun sinfga va o’qituvchiga javob beradi. O’quvchini faqat mavzudan chiqib ketgan paytdagina to‘xtatiladi. O’qituvchining vazifasi ularga yo’naltiradigan savollar berish. Ayrim o’quvchilar bo’lib yuborilgan bayonini davom ettirishi qiyin bo’ladi. Shu sababdan ularga cheklangan tarzda ko’rsatuvlar avaylab beriladi. Ayniqsa sekin o‘ylaydigan va gapiradigan o’quvchilarga nisbatan usullar har tomonlama o‘ylanib olib boriladi. Agar o’quvchi xatoga yo’l qo’ysa, dastlab uning o’zini to‘g’rilashiga imkon berish kerak. Sinfdoshlarining javoblarini to‘g’rilash va to‘liqtirishda ayniqsa IV-VI sinf o’quvchilari faollik kursatadi, yuqori sinflarda bu faollik so’stlashadi. Bu ”ajralib” turishini hoxlamaslik, tortinish va sabablar bilan izohlanadi. Bu sharoitdan qanday chiqish mumkin. Bunda uslubchilar tavsiya qilgan sinfdoshlarining javobgarini ezma ravishda retsenziya qilish qo’llaniladi. Tekshirish tashkil qilish tarix o’qitish jarayonida bilim va ko’nikma shakllantirishning barcha etaplarida: o’quvchilarning yangi materialni o’zlashtirishga tayyorgarligida, yangi mavzuni o’rganish va mustahkamlashda, uy vazifasini tekshirishda, takrorlashda ham amalga oshiriladi. Tekshirishni tashkil qilishda o’qituvchi differentsial holatni saqlashi kerak. Faqat past o’zlashtiradiganlarni so’rab, nazorat ostiga olish talab etiladi. Ko’nikma va malakalarini egallashga erdam beradigan usullar qo’llaniladi: bitta o’quvchiga reja tuzish, ikkinchisiga kartina (tasvir) bo’yicha hikoya qilish, uchinchisiga esa yangi faktlarni talqin qilishni topshirish mumkin. Tekshirishning asosiy formalari (shakllari)- bu kengaytirilgan og’zaki javob, o’rinda turib qisqa javob berish, doskada ezma va grafikalik ish, frontal ezma va grafik javoblar. Bilim va ko’nikmani hisobga olishning asosiy turi bu og’zaki so’rash. O’qituvchi mavzu mazmunini ochadigan savollarni berishi kerak, o‘shanga binoan javob talab qilinadi.
Kitob mutolaasi tafakkurni boyitadi, ma’naviyatni yuksaltiradi. Qalbni Vatanga muhabbat, yurtga sadoqat, odamlarga mehr-oqibat tuyg‘ularini kamol toptirishningn eng yaxshi vositasi kitobdir. Bugun kitobxonlik, mutolaa madaniyati davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi Shubhasiz, ikkinchi usul birinchisiga qaraganda samaraliroq, chunki u o'quvchilarning faolligini oshirishga qaratilgan, lekin birinchisi ko'pincha qo'llaniladi. Buning sababi shundaki, birinchi usul vaqtni tejaydi, o'qituvchiga osonroq va darslarga kamroq vaqt sarflaydi.³
Bir tomondan, ko'rinish o'quvchilarning hissiy tajribasini boyitish uchun ishlatilishi mumkin. Bunday hollarda u iloji boricha yorqin va rang-barang bo'lishi kerak, masalan, tarix, adabiyot va hokazolarni o'rganishda.
Boshqa tomondan, aniqlik faqat hodisaning mohiyatini oydinlashtirish uchun ishlatilishi mumkin. Boshlang'ich maktab o'quvchilariga hisoblashni o'rgatganimizda, bizga chiroyli kemalar yoki samolyotlar tushirilgan plakatlar kerak emas, bu erda oddiy qalamli plakatlar kerak emas, chunki aks holda biz bolalarning e'tiborini obyektlar soniga emas, hisoblashga emas, balki samolyotlarga qaratamiz.
Atrofdagi voqelikni o'rganish va bilish jarayonida barcha hislar ishtirok etadi. SHuning uchun ham ko‘rinish prinsipi o‘quvchilarda hodisa va predmetlarni hissiy idrok etish asosida tushuncha va tasavvurlarni shakllantirish zaruratini belgilaydi.
Insonning dunyo bilan hissiyotlari yoki "aloqa kanallari" turli xil tashish qobiliyatiga ega. Shunday qilib, bir vaqt birligida eshitish organi 1 ming shartli axborot birligini, teginish organi - 10 ming, ko'rish organi - 100 ming axborotni o'tkazishga qodir. Ma'lum bo'lishicha, inson atrofidagi dunyo haqidagi ma'lumotlarning 80% ni ko'rish orqali oladi.
Ko'rish organlarining eng katta o'tkazuvchanligini hisobga olgan holda, ravshanlik printsipi birinchi o'rinda turadi. Ammo bu nafaqat ko'rish qobiliyatiga, balki qolgan his-tuyg'ularga ham tayanishni ta'minlaydi. O‘qituvchilarning fikricha, taassurotni idrok etishda sezgi a’zolari qanchalik ko‘p ishtirok etsa, u xotirada shunchalik mustahkam o‘rnashib qoladi va hamma narsa sezgi a’zolarining o‘zaro bog‘lanishi bilan izohlanadi.
Axborotni samarali assimilyatsiya qilish osonlashadi vizual va foydalanish. Bundan tashqari, bunda oquvchilarning bilish faolligi faollashadi, nazariyani amaliyot bilan, hayot bilan boglash qobiliyati rivojlanadi, texnik madaniyat konikmalari shakllanadi, organishga qiziqish ortadi, aniqlik, e`tibor tarbiyalanadi.
Ko'rinish turlari
Didaktika o'rganishni ma'lum bir mavzuga bog'lanmasdan o'rganadi, shuning uchun u ko'rib chiqadi ko'rishning umumiy turlari:
Tabiiy yoki tabiiy vizualizatsiya haqiqatda topilishi mumkin bo'lgan hodisalar va narsalarni namoyish etadi. Masalan, biologiya darsida o'simlikni o'rganishda uning namunasini ko'rsatadilar.
Vizual ravshanlik qurilmalarning modellari yoki maketlarini, grafik vositalarni (rasmlar, plakatlar, diagrammalar), ekran vositalarini (film lentalari) va boshqa ko'rgazmali qurollarni namoyish etadi.
Og'zaki shakldagi vizualizatsiya o'ziga xos tur bo'lib, u yorqin hikoyalar va og'zaki tavsiflarni, ovozli qurilmalarni o'z ichiga oladi.
Harakatlarni amaliy ko'rsatish - trenerlar tomonidan turli harakatlarni ko'rsatishni o'z ichiga oladi. Bu mehnat darslarida asbob bilan ishlash, jismoniy tarbiya darslarida jismoniy mashqlar, kasb-hunar maktablarida amaliy topshiriqlardir.
Ko'rinishning bunday turlari ko'pincha ichki ko'rinish kabi o'ziga xos shakl bilan to'ldiriladi. U bilan birga, o'quv jarayonida o'quvchilardan oldingi tajribalariga tayangan holda vaziyatni tasavvur qilishlari so'raladi. Masalan, fizika darsida o‘tkazgichning qarshiligini hisoblash formulasini olish uchun o‘quvchilarga turli kesimdagi o‘tkazgichlar ko‘rsatilmaydi, balki mavhum o‘tkazgich va mantiqiy fikrlash, uning qarshiligi nimaga bog'liq bo'ladi.
Ko'rinish printsipini amalga oshirish :
Ko'rinish printsipi quyidagi o'qitish qoidalariga rioya qilish orqali amalga oshiriladi:
Agar ko‘rgazmali qo‘llanma yaxshi ishlayotgan bo‘lsa, lekin u eskirgan yoki texnik jihatdan nuqsonli bo‘lsa, uni e’tiborsiz qoldirmaslik kerak.
Ko‘rgazmali qurollar o‘quv jarayonini modernizatsiya qilish uchun emas, balki muvaffaqiyatli o‘rganish uchun muhim vosita sifatida foydalaniladi.
Ko'rgazmali qo'llanmalardan foydalanganda, qachon to'xtash kerakligini bilish juda muhim, ularning ko'pligi diqqatning tarqalishiga olib keladi, bu esa materialning assimilyatsiyasini yomonlashtiradi.
Ko‘rgazmali qurolni ko‘rsatish O'quv materialini taqdim etish jarayonida faqat kerak bo'lganda sodir bo'lishi kerak, bundan oldin ular talabalarning ko'zidan yopiq bo'lishi kerak. Istisnolar formulalar, doimiy qiymatlar va boshqalar bilan eslab qolishni talab qiladigan plakatlardir. Keyin ko'rgazmali qurollar doimo o'quvchilarning ko'z o'ngida bo'lishi kerak.
O'quvchilarning diqqatini jamlash uchun ularning kuzatishlariga rahbarlik kerak.