Ii bob. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni prognozlashtirish metodologiyasi va usullari

Fundamental va qidiruv izlanishlar – oldin noma‘lum bo‘lgan tabiat qonunlarini kashf etishga, jamiyat va inson ongini bilishga yo‘naltirilgan bo‘ladi va tabiiy ilmiy hamda jamoa jarayonlarning rivojlanish qonunlarini sistemalashtirish, o‘rganish va aniqlashni ko‘zda tutadi.
Amaliy izlanishlar – o‘z ichiga konkret sohadagi qidiruv izlanishlar natijalaridan amaliy foydalanish yo‘llarini va ijtimoiy-iqtisodiy samarasini, texnik imkoniyatlarini o‘rganishni oladi.
Тexnik-iqtisodiy kashfiyotlar – yangi va mukammallashgan buyumlarni, inshootlarni, mehnat unumdorligini o‘sishiga, materiallar harakatini qisqarishiga, tabiiy resurslarni ratsional ishlatishga sezilarli ta‘sir qiluvchi boshqaruvning tizim va jarayonlarini ta‘minlashga imkon beruvchi prospektiv konstruktorlik, texnologik, proyekt va iqtisodiy kashfiyotlarni tanlashni ko‘zda tutadi.
Тajribiy ishlab chiqarish – buyumlarni birinchi nusxasini va uning original ko‘rinishini, ularning texnik vazifasiga mos kelishini va sifatini sinovdan o‘tkazish maqsadida ishlab chiqarilishi.
Ishlab chiqarishni tayyorlash – ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalaridagi ishlab chiqarish korxonalarining qurilishini va ob‘ektlarning rekonstruksiyasining eng muhimlarini tanlash va asoslashning, mehnat va material resurslarning taqsimlashni, investitsiyalarni ta‘minlashni, amaldagi korxonalarni rekonstruksiyalarini va yangilarni tezroq ko‘rishni o‘z ichiga oladi.
Seriyali ishlab chiqarish – mehnat unumdorligini sezilarli oshiruvchi yangi texnika, texnologiya, materiallarni kiritish, materiallar, energiyani tejash, mehnatni yaxshiroq tashkil etish, asosiy fondlarni ishlatish, ishlab chiqarilgan mahsulotning sifatini oshirishni ko‘zda tutadi.
Ekspluatatsiya bosqichida – yangi texnika ishlab chiqarish yoki shaxsiy iste‘molga o‘tadi. Ma‘naviy va jismoniy eskirgan buyumlar seriyali ishlab chiqarish ekspluatatsiyadan olinadi shu bilan yangilikning hayot sikli tugatiladi. IТТ ning zamonaviy sharoitlari ―izlanish-kashfiyot‖ siklining vaqtini qisqartiradi hamda yangiliklarning butun hayot siklini ham. Shu bilan birga material, moliya, hom-ashyo resurslarni cheklash, yaratilgan ishlab chiqarish vositalarning ekspluatatsiya muddatini oshirish masalasini oldinga suradi.
Innovatsion sikl bosqichida yechiladigan masalalarning tahlili ularning ko‘p xilligini aniqlab berdi. Ular nafaqat maqsadlari bilan balki faoliyat natijalarining ko‘rsatkichlari xarakterlari bilan farqlanadi. Тahlildan aniqlasa bo‘ladiki, mavjud jarayonlarning shakllanishi, tuzilishi va ularning matematik modellashtirish imkoniyati birinchi bosqichdan oxirgi bosqich tomonga o‘sib boradi. Хuddi shu yo‘nalishda kashf qilinayotgan yangiliklarni qo‘llash bo‘yicha qabul qilingan qarorni aniqlanishi oshadi. Shu bilan birga shuni hisobga olish kerakki, prognozlarni usullarini tanlash paytida prognozning chuqurligi katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Agar prognozlashtirilayotgan jarayon evalyutsion deb faraz qilsak, unda statistik va shakllangan usullarni ishaltilishi to‘g‗ri bo‘ladi. Agar prognozlashtirish jarayonida notekisliklar mavjud bo‘lsa, unda shu sakrashlarni aniqlash va uni amalga oshirish vaqtini baholash uchun ekspert usullarini qo‘llash zarur.