Ii bo`lim. 6-Modul. Marketing asoslari

Korxonaning asosiy maqsadi

Maqsadlar	Ko‘rsatkichlar
Bozorni egallash	Bozor ulushi, aylamna, tovarni roli va ahamiyati, yangi bozorlarni qamrab olish
Rentabellik	Foyda, aylamnaga nisbatan rentabellik, shaxs kapitalini rentabelligi, umumiy kapitalni rentabelligi
Moliyaviy barqarorlik	Kreditga layoqatligi, likvidligi, o'z-o'zini moliyalashtirish darajasi, kapitalni tuzilishi
Ijtimoiy maqsadlar	Ish bilan konikish, daromad darajasi va ijtimoiy ximoya, ijtimoiy integratsiya, shaxsiy rivojlanish
Bozordagi pozitsiya va prestij	Mustaqilligi, imij, siyosiy sharoitga munosabati, jamiyatni tan olishi

Firmaning asosiy maqsadlariga quyidagilar kiradi:

• 
  bozorni egallash;
  
• 
  rentabellik;
  
• 
  moliyaviy barqarorlik;
  
• 
  ishlab chiqarishni ijtimoiy omillarini ta’minlash;
  
• 
  bozordagi mavjud va prestijni tashkil tadbiq mustahkamlash.
  

Marketing maqsadlari tahlili unga erishish bo'yicha asosiy vazifalarni

shakllantirishga imkon beradi. Meffyert 1986 yilda 3 ta o'zaro bog'liq
marketingni kompleks vazifalarini ajratib ko'rsatadi:

1. 
   Talabni tartibga solish bilan bog'liq bo'lgan bozor faoliyatiga kiruvchi
   vazifalar.
   
2. 
   Firma yoki korxona sohasiga taalluqli vazifalar.
   
3. 
   Tashqi muhit va jamiyat tashkilotlari bilan bog'liq masalalar.
   

Marketing vazifalari natijasida marketing jarayonini barcha bosqichlariga
mos keluvchi marketing funksiyalari shakllanadi va doimo tartibga solib
boriladi.

4. 
   Talabning holati va rivojlanishiga ko‘ra marketing turlari
   

Marketing talabni qondirishga qaratilgan faoliyat bo'libgina qolmay, balki
talabga ta’sir ham qilishdir. Xo'sh, bu ta’sir qanday bo'lishi kerak, boshqa
mahsulotlar ishlab chiqarishga o'tish va yangi talabni vujudga keltirish kerakmi?
Marketing faoliyatining bu aniq maqsadlarini - bozorda mavjud bo'lgan
vaziyatni hisobga olish bilan, xaridorlar qiziqish barajasi bilan, korxonaning o'z
iqtisodiy va ijtimoiy vazifalari bilan, u yoki bu bozorga kirishi bilan aniqlanadi.
Shunday qilib, talab marketing maqsadini, shu bilan birga kerakli marketing
strategiyasini tanlashga imkon beradi. Bir necha talab darajasini va unga mos
keluvchi bir qancha strategiyasini alohida ajratib ko'rsatish mumkin. Quyidagi
talab darajasi va unga mos keluchi marketing strategiyasini ko'rib chiqamiz.

1. 
   Salbiy talab. Agar xaridorlarning ko'pchilik qismi tovarni qabul
   qilmasa va undan qochsa, bozor salbiy talab vaziyatida bo'ladi. Marketing
   xizmatlarining vazifasi - nima uchun bozor tovarni qabul qilmayapti, marketing
   dasturi tovarlarni mukammallashtirish orqali, narxlarni pasaytirish orqali tovarga
   bo'lgan qarashlarni o'zgartirish mumkinligini tahlil qilish va talabni yanada faol
   qo'llab-quvvatlashdir.
   
2. 
   Mavjud bo'lmagan talab. Iste’molchilar tovar bilan qiziqmasliklari
   va e’tibor bermasliklari mumkin. Bu holda marketingning vazifasi - xaridorlarda
   ushbu tovarga nisbatan qiziqish uyg'otishdir.
   
3. 
   Yashirin talab. Ko'pgina iste’molchilar bozorda mavjud bo'lgan
   tovarlar va xizmatlar bilan qondirilishi mumkin bo'lmagan talabga ega
   bo'ladilar. Bu holda marketingning vazifasi - potentsial bozor hajmini aniqlash
   va talabni qondirishga qodir bo'lgan samarali tovarlar yaratishdan iborat.
   
4. 
   Pasayayotgan talab. Yertami-kechmi, har qanday korxonaning bir
   yoki bir necha tovariga bo'lgan talabning pasayishiga duch keladi. Bu sharoitda
   konyunkturaning pasayish sabablarini tahlil qilish lozim va yangi maqsadli
   bozorlar topish yo'li bilan, tovar xususiyatlarini o'zgartirish yoki yanada
   samarali aloqalar (kommunikatsiya) o'rnatish bilan tovar etkazib benshni
   rag'batlantirish mumkinligi aniqlanadi. Bu yerda marketingning vazifasi -
   pasayib borayotgan talabning oldini olish uchun, tovarni taklif qilishga ijodiy
   yondashish lozimligini unutmaslikdir.
   
5. 
   Doimiy bo'lgan talab. Ko'pchilik korxonalarda tovar etkazib berish
   mavsumiy, kundalik va hattoki soatbay tebranishga ega. Bu korxonalarning
   asosiy fondlarini kam yoki ko'p yuklash muammoasini tug'diradi. Masalan,
   jamoa transportining asosiy qismida «tig'iz vaqtda» yo'lovchilar haddan ziyod
   ko'p bo'ladi. Bu vaziyatda marketingning vazifsi - o'zgaruvchan (egiluvchan)
   baholar yordamida, rag'batlantirish va boshqa ta’sir qilish usullari orqali
   talabning vaqt bo'yicha tebranishini tekislash yo'llarini izlashi lozim.
   
6. 
   To'laqonli talab. Bu talab to'g'risida tadbirkorlar o'z savdo
   tushumlaridan, foydalaridan to'liq konikish olgan holdagina gapiradilar.
   Marketing vazifasi iste’molchilarning tovarni afzal o'zgarishiga va raqobatning
   kuchayishiga qaramasdan talabning mavjud darajasini ushlab qolishga harakat
   qilish lozim. Bu sharotida tovar sifatini yanada oshirish, unga xizmat
   ko'rsatishni yaxshilash, tovarning iste’molni qondirish darajasini doimiy nazorat
   qilish birinchi o'ringa chiqadi.
   
7. 
   Haddan tashqari yuqori bo'lgan talab. Bozordagi talabni qondirish
   mumkin bo'lgan darajadan talab darajasi yuqori bo'ladi. Bu holda
   marketingning vazifasi - talabning vaqtinchalik yoki doimiy ravishda pasaytirish
   yo'lini izlab topishdir. Bu vaziyatda narxlarni ko'tarish orqali, talabni
   qisqartirishga qaratilgan rag'batlantirishlar, servisni pasaytirish va boshqa
   choralar yordamida haddan tashqari yuqori bo'lgan talabni kamaytirishga harakat qilinadi. Bu vaziyatda marketingning maqsadi - talabni butunlay yo'q
   qilish emas, balki faqatgina uning darajasini pasaytirishdan iborat.
   
8. 
   Noratsional talab. Tovarga bo'lgan talabga qarshi harakat qilish,
   sog'liqqa zararli tovarlarga talabni kamaytirish aniq maqsadli harakatlarni talab
   qiladi, sigaretlar, spirtli ichimliklarning tarqalishiga qarshi turli tadbirlar
   o'tkaziladi. Marketing vazifasi mahsulot zarari to'g'risida ma’lumotlar tarqatish,
   narxlarni ko'tarish va tovarlarga egalik qilishni cheklashlar orqali,
   iste’molchilarni o'z odatlaridan voz kyechishga ishontirish.
   

Shunday qilib, talabning 8 holatiga to'xtalib o'tdik. Mana shu holatlarning
har biriga to'g'ri keladigan marketing turlari quyidagi rasmda keltirilmoqda.