Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm
Yüklə 2,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.2.2. Uşaqların mə kt ə b t ə limin ə psixoloji hazırlığının diaqnostikasının
- 1. Əyani - obrazlı tə f əkkürün inkişafı
- 2. F ə aliyy ə tin t əşkili və ixtiyarililik s ə viyy ə si
- 3. Müəllimin göstərişlə rini q ə bul etm ək bacarıqları
- Adam şəkli” metodikası. 47 T ə limat.
- 2. Nümunə v ə qayda
- “Nümunə v ə qayda” metodikası üçün eksperimental m aterial.
|
irad ənin ümumi z ə ifliyi d ə diqq ə ti c əlb edir. Kiçik mə kt ə blil ə rd ə iradi s ə y qabiiyy əti, çə tinlikl ə r ə qarşı dözümlülük zə if olur. Bu is ə uğursuzluq zamanı uşaqlarda ruh düşkünlüyünə, öz qüvvə v ə bacarığına inamsızlığına gətirib çıxarır. Kiçik m ə kt ə b ya şı dövründə uşaqların xarakterind ə müşahidə olunan qüsurlar içə risind ə şıltaqlıq və t ə rsliyin s ə b ə bl ə rini psixoloqlar ail ə t ə rbiy ə sind ə buraxılan nöqsanlarda görürlər. Uşaq ailə d ə bütün istə k v ə t ə l ə bl ə rinin yerin ə yetirilm ə sin ə ad ə t etdikd ə , sonralar ona qarşı yönə ldil ə n qanuni t ə l ə bl ə r ə qarşı özünə m ə xsus t ə rzd ə etiraz edir, müqavimət göstə rir. 2.2.2. Uşaqların mə kt ə b t ə limin ə psixoloji hazırlığının diaqnostikasının keçirilmə si Uşaqların mə kt ə b ə q əbulu psixoloqun işində m ə suliyy ətli bir dövrdür. Bu nun üçün mə kt ə bd ə ir ə lic ə d ən müə yy ən hazırlıq işləri aparılır, direktor müavinində n, m ə kt ə b psixoloqundan v ə I sinifl ə ri q ə bul ed ə c ək müə lliml ə rd ə n ibar ət xüsusi komissiya yaradılır. Hə r bir t ə dris ilinin sonunda, ad ə t ə n aprel- may aylarında uşağın I sinfə q ə bulu il ə ə laq ə dar ə riz ə il ə müraciət etmiş valideyinl ər müə yy ən edilmiş günlə rd ə uşaqla birgə m ə kt ə b ə d ə v ə t olunurlar. Komissiya üzvlə rind ə n biri (psixoloq v ə ya direktor müavini) valideynin iştirakı il ə uşaqla mülayim tonda söhbət aparır, ona müə yy ə n sad ə suallar verir. Dig ər komissiya üzvü müayinə protokolu t ərtib edir. Daha sonra uşaqların m ə kt ə b t ə limin ə psixoloji hazırlığının müə yy ə nl əşdirilməsi üçün diaqnostik işlər aparılır, nə tic ə l ə r h ər bir uşaq üçün fə rdi olaraq qiym ə tl ə ndirilir. 45 Komissiya uşaqların müayinəsini başa çatdırdıqdan sonra nə tic ə l ə ri müzakirə edir v ə aşağıdakı mə s ə l ə l ə ri h ə ll edir: 1. Uşaqlardan hansılar mə kt ə b t ə limin ə psixoloji hazırlığın bütün t ə l ə bl ə rin ə tam şə kild ə cavab verir v ə I sinf ə q ə bul edil ə bil ə r; 2. Hansı uşaqlard a m ə kt ə b t ə limin ə psixoloji hazırlıq üzrə az ə h ə miyy ə tli çatışmazlıqlar vardır və m ə kt ə b ə bu şə rtl ə q ə bul oluna bil ə r ki, h ə min sinfi q ə bul ed ə c ək müə llim h əmin qüsurların aradan qaldırılması üçün hansı korreksiya işini aparmalıdır. 3. Hansı uş aqlar m ə kt ə b t ə limin ə ümimiyyə tl ə hazır deyillə r. Bel ə uşaqlardan ibarət xüsusi hazırlıq qrupu yaradılır və h ə min qrupla xüsusi tərtib olunmuş inkişafetdirici – korreksiya proqramı əsasında m ə kt ə b psixoloqu 1-2 ay (may-iyun) m ə kt ə bd ə v ə ya bağçad a m əşğə l ə l ər keçirir. Yeni d ərs ilinin başlanğıcında müayinə d ən keçmiş və m ə kt ə b t ə limin ə hazırlıqlı olan uşaqlardan ibarə t I sinifl ə r komplektl əşdirilir. Bu zaman uşaqların hə m cins t ə rkibini, h ə m d ə hazırlığının balanslı olmasını tə min etm ək lazımdır M əlum olduğu kimi mə kt əb psixoloqunun iş sistemində mühüm istiqam ə tl ə rd ən biri psixodiaqnostikadır. Praktik psixoloqun bu sahə d ə qarşısında duran mühüm və zif ə l ə rd ən biri uşaqların sistematik mə kt ə b t ə limin ə hazırlığının, başqa sözlə des ək ―mə kt ə b yetkinliy i‖nin müə yy ə nl əşdirilməsidir. Son dövrlə rd ə ―mə kt ə b ə hazırlıq‖ anlayışına münasibə t xeyli d əyişmiş, onun müə yy ə nl əşdirilməsi üçün daha etibarlı meyarların axtarışı təşəbbüsləri genişlənmişdir. Hal - hazırda uşaqların m ə kt ə b ə hazırlığının diaqnostikasının keç irilm əsi üçün çox geniş metodikalar mövcuddur. Bu anlayışa müxtəlif yanaşmalar olunduqdan olsa da, onların hansının uşağın mə kt ə b t ə limin ə hazırlığı sə viyy ə sini kifay ə t q ə d ə r daha d əqiq müə yy ə n etm ə y ə imkan verdiyi bar ə d ə birm ənalı rəy söylə m ək çox çə tindir. Bununla bel ə, uşaqların müə yy ə n z ə ruri psixi keyfiyy ə tl ərinin inkişaf 46 göstə ricil əri artıq elm tə r ə find ə n q əbul edilmiş aşağıdakı ə sas parametrl ə r ə əsaslandığı sübut edilmişdir. 1. Əyani - obrazlı tə f əkkürün inkişafı t ə f əkkürün bu növünün 6 yaşlı uşaqlarda formalaşma sə viyy ə si sonralar t əlim materiallarının m ə nims ə nilm ə sind ə mühüm amil olan sözlü -m ə ntiqi t ə f əkkürün normal inkişafın əsasıdır. 2. F ə aliyy ə tin t əşkili və ixtiyarililik s ə viyy ə si uşaqlara kə nar t ə sirl ə r ə ə h ə miyy ə t verm ə d ə n t əlim tapşırıqları na v ə v ə zif ə l ə rin ə doğru fikri f ə aliyy ə t ə yönə ltm ə k, m ə qs ə d əuyğun hə r ə k ə tl ərin icrasının təminatçısıdır. 3. Müəllimin göstərişlə rini q ə bul etm ək bacarıqları uşağa bütövlükdə sinf ə yönəlmiş tapşırıq və göstərişlə r ə diqq ə tl ə qulaq asmaq v ə onları d ə qiq yerin ə yetirm ək imkanı verir. Uşaqların mə kt ə b t ə limin ə hazırlığının diaqnostikası zamanı qeyd olunan h ə min psixoloji keyfiyy ə tl ərin formalaşma sə viyy əsini müə yy ə n etm ə k üçün psixoloq ―Adam şəkli‖ , ―Nümunə v ə qayda‖; ―Praktik imla‖ adlanan metodikalardan istifad ə ed ə bil ər. Bu metodikalar üzrə diaqnostika işi frontal şə kild ə , 15 - 20 uşağın iştirakı ilə aparıla bilə r. Bel ə müayinənin keçirilmə si prosesind ə 2 n ə f ə r- psixoloq v ə h ə min sinfi q ə bul ed ə c ək müəllimin iştirak etm ə si m ə qs ə d əuyğun hesab edilir. Qeyd olunan tapşırıqların hər üçü k ə miyy ə tc ə qiym ə tl ə ndirilir, n ə tic ə d ən asılı olaraq ―mə kt ə b ə hazırdır‖, ―hazır deyil‖ rə yl ə ri verilir. Qiym ə tl ə ndirm ə meyarı kimi orta sə viyy əli uşağın n ə tic ə l ə ri əsas götürür. Uşaqların mə kt ə b ə hazırlığının sə viyy əsini qrup şə klind ə müə yy ə nl əşdirmə y ə imkan ver ə n diaqnostik metodikalara n ə z ə r salaq: 1. ―Adam şəkli” metodikası. 47 T ə limat. Tapşırığın yerinə yetirilm ə sind ə n ə vv əl qrupdakı hər bir uşağa adi qara q ə l ə m, müayinə tarixi v ə ə vv ə lc ə d ə n h ər bir uşağa adi və ayağı yazılmış A 4 formalı və r əq verilir. Uşaqlara psixoloq tə r ə find ə n bel ə bir frontal t əlimat verilir: Baxın sizin qarşınızda ağ və r əq var. Orada bütöv bir adam şə kli çəkin. Çalışın ki, bacardığınız qə d ər yaxşı çə k ə siniz. Müayinə zamanı uşaqlar müxtə lif suallar ver ə rs ə psixoloq deyir: ―Necə ist ə yirsiniz el ə d ə çəkin‖. Əgər müayinə zamanı hər hansı uşaq şəkli çə km ə k ist ə m ə s ə psixoloq onu t ə hrik etm ə li, gerid ə qalan l əng işlə y ən uşaqlara yaxınlaşaraq onların sürətli işlə m ə y ə sövq etmə lidir. N ə tic ə l ə rin qiym ə tl ə ndirilm ə si: Bu tapşırığın y erin ə yetirilm ə si s ə viyy əsi aşağıdakı kə miyy ət göstə ricil ə rin ə ə sas ə n qiym ə tl əndirilir: Əgə r şə kild ə baş və b ə d ə n yoxdursa- 0 bal . Əgər baş və b ə d ə n r əsm edilmişsə , onda h ə r bir hiss ə y ə görə aşağıdakı ballar verilir: A) gözlə r-2,qollar-2, ayaqlar-2, barmaqlar- 1, beş barmağa görə -2. C ə mi: 9 bal. B) gözlə r- 2, ağız -2, qollar- 2, saçlar -1. C ə mi: 7 bal. C) gözlə r- 2, ağız -2, burun-2, qollar-2, ayaqlar-2, qulaqlar-1, barmaqlaq-1; ayaqlar v ə qollar qoşa xə tl ə verildiyi üçün -2. C ə mi: 19 bal. Ç) gözlə r- 2, ağız -2, qollar-2, ayaqlar-2, ayaqlar- 2, saçlar -1, p ə nc ə l ə r-1, barmaqlar-1, boyun- 1, beş barmağa görə -2, boyun v ə qollar sxematik t əsvir arasında olduğu üçün -4. C ə mi: 18 bal. D) gözlə r- 2, ağız -2, burun-2, qollar-2, ayaqlar-2, qulaqlar-1, barmaqlar-1, p ə nc ə l ə r-1, paltar- 1, beş barmağa görə -2, ayaqlar v ə qollar sxematik v ə plastik t əsvir arasında olduğu üçün -4. C ə mi: 20 bal. E) gözlə r- 2, ağız -2, burun-2, qollar-2, ayaqlar- 2, saçlar -1, boyun-1, barmaqlar-1, p ə nc ə l ə r-1, paltar- 1, beş barmağa görə -2. T ə svir plastik olduğu üçün -8. C ə mi-24 bal. 48 Adam şə klinin qiym ə tl ə ndirilm ə sin ə aid nümunə . ġə kil 18 2. Nümunə v ə qayda: Bu metodika uşaqlarda fə aliyy ə tin t ə drisi s ə viyy ə sini k ə nar amill ə rin t ə sirin ə ə h ə miyy ə t verm ə d ə n m ə s ə l ənin şə rtin ə uyğun hə r ə k ə t etm ə k bacarıqlarının aşkara çıxarmağa yönəlmişdir. Bu metodikanın tə tbiqi prosesind ə aşağıdakı sitimul materiallarından istifadə olunur “Nümunə v ə qayda” metodikası üçün eksperimental m aterial. ġə kil 19 ġə kil 20 49 ġə kil 21 ġə kil 22 T ə limat: Uşaqlara qə l ə m v ə üzə rin ə müayinənin tarixi, uşağın adı və soyadı qeyd olunan, tapşırıq və r ə q ə l ə ri paylanılır. Psixoloq ə lind ə h ə min v ə r əqi tutaraq deyir: ―Sizin ə linizd ə d ə m ə nd ə ki v ə r ə qd ən vardır. Görürsünüzmü, burada nöqtə l ər qoyulmuşdur. Onları elə birl əşdirmişlə r ki, gördüyünüz fiqurlar alınmışdır. Həmin fiqurların qarşısında yenə nöqtə l ə r var. Siz onları elə birl əşdirin ki, nümunə y ə uyğun yeni fiqur alınsın. (Psixoloq barmağı ilə yen ə nümunəni göstərir). Bu şə kild ə artıq nöqtə l ə r d ə var. Siz onlara toxunmayın, onları birləşdirməyin, indi baxın görək, bütün nöqtə l ə r eynidir, yoxsa müxtəlif?‖ Uşaqlar ―nöqtə l ə r f ərqlidir‖ dedikdə psixoloq cavab verir: ―Doğrudur, onlar f ə rqlidir. B əzi nöqtə l ər kiçik kvadrata, başaqları kiçik üçbucağa, digə rl ə ri is ə kiçik dairə y ə oxşayır. Siz bu qaydanı yadda saxlayın: eyni olan nöqtə l ə rd ə n x ətt çə km ək olmaz. Eyni olan iki kvadratı, iki üçbucağı, iki dairə ni x ə tt ə birl əşdirmə k olmaz. X ətti ancaq iki müxtəlif nöqtə arasında çə km ə k olarş. Əgə r siz h ər hansı xə tti s əf çə ks ə niz biz ə deyin; biz onları pozaq. Birinci fiquru çə kdikd ən sonra o birini çəkin. Qayda eyni qalır: Eyni olan iki nöqtə ni birl əşdirmək olmaz‖. 50 Bu t əlimatdan sonra uşaqlara tapşırığı icra etmək göstərişi verilir. İşin gedişində psixoloq v ə müəllim uşaqların işinə n ə zar ət edir. Onların göstə rdikl ə ri s əhv çəkilmiş xə tl ə ri pozur, h ər bir uşağın ardıcıl olaraq bu tapşırığı yerinə yetirm ə sini izl ə yirl ər. Bu zaman heç kimə ə lav ə izahat verilmir. S ə hvl ə r ə görə onlar a irad tutulmur. Əksinə , t ə rifl ə nirl ər. Uşaqların xahişi ilə t ə limat f ə rdi qaydada t ə krar edil ə bil ər. Psixoloq passiv uşaqları fəallaşdırmaq üçün onları tə rifl ə y ə r ək deyir: Tapşırığı heç etmə d ə n, s ə hv h ə ll etm ə k daha yaxşıdır. N ə tic ə l ə rin qiym ə tl ə ndirilm ə si: Uşaqların hə r birin ə verilmiş altı tapşırıqdan hər biri ―0‖ və ―2‖ balla qiym ə tl əndirilir. Əgər tapşırığın yerinə yetirilm ə sind ə qaydalar pozulmuşsa və numun ə t əqlid olunmamışsa və h ər hansı şə kild ə x ə tl ərin sayı üçdən azdırsa, bel ə tapşırığa ―0‖ ba l verilir. Qiym ə tl ə ndirm ə zamanı uşaqların çə kdiyi x ə tl ə rd ə h ə r ə ki v ə sensor çə tinlikl ə rl ə bağlı qüsurlar varsa (xə tl ə r qeyri-d ə qiq v ə əyri çə kilib), onlar qiym ə tl ə ndirm ə d ə nöqsan hesab edilmir. Qayda pozulduqda, lakin nümunə düzgün tə qlid edildikd ə , 1 balla qiym ə tl ə ndirm ə aparılır. Eyni bal qaydaya ə m ə l edils ə d ə, nümunə düzgün t ə qlid edilm ə dikd ə d ə verilir. T əlimat tam gözlənilmişsə , bel ə tapşırıq maksimum 2 balla qiym ə tl əndirilir. Fiqur tamamlanmadıqda (ən azı 1 xətt çatmır) yenə 1 bal qiym ə t verilir. Bu altı tapşırığın düzgün icrasına görə uşağa maksimum 12 bal verilir. 3. Qrafik imla. Uşaqların mə kt ə b ə hazırlığının diaqnostikasında geniş istifadə olunan bu metodika rus psixoloqu D.B.Elkonun t ə r ə find ə n veril ə n t əkilif olunmuşdur. Onun t ə tbiqind ə m ə qs əd uşağın yaşlı tə r ə find ə n t əlimatı diqqə tl ə dinl ə m ə k, anlamaq v ə d ə qiq yerin ə yetirm ək bacarıqlarının müə yy ə nl əşdirilmə sind ə n ibar ətdir. Bu metodika üzrə müayinənin keçirilməsi üçün üzə rind ə dörd nöqtə olan kağız və r ə qi verilir. 51 T əcrübənin keçirilmə sind ə n ə vv əl uşaqlara verilə c ə k t əlimatı ə yanil əşdirmə k m ə qs ə dil ə lövhə v ə r əq kimi damalara bölünür. Yüklə 2,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|