Ijtimoiy fanlar ” kafedrasi falsafa

S

) 
fikr qilinadigan predmet va hodisani bildiradi. Predikat 


(

R

) 
esa predmetga 
xos xususiyatni, munosabatni bildiradi. Ya’ni predmet haqidagi yangi bilimni bildiradi. Predikatda
ifodalangan bilimlar hisobiga sub’ekt haqidagi tasavvur boyitiladi. Hukmning uchinchi zaruriy 
elementi mantiqiy bog‘lamadir. U subekt va predikatni bir-biri bilan bog‘laydi, natijada hukm
hosil bo‘ladi.


Hukmlarning turlari. 

Predikatning mazmuniga qarab hukm turlari. 
Ular

quyidagilardan iborat: atributiv hukmlar, mavjudlik hukmlari va munosabat hukmlari. Atributiv

hukmlarda predikat biror xususiyatning predmetga xosligi yoki xos emasligi aniq, qat’iy qilib 
ko‘rsatiladi. SHuning uchun atributiv hukmlarni qat’iy hukmlar ham deb yuritamiz. Masalan,
«mustaqillik davr talabidir». Mavjudlik hukmlarida predikat biror predmet va hodisaning mavjud 
yoki mavjud emasligini bildiradi. Masalan, «TMI da Soliq fakulteti bor». Munosabat hukmlarida

---

11-MAVZU. MULOHAZA. XULOSA CHIQARISH 

159
predmetning biror jihatdan munosabati ko‘rsatiladi. Masalan, «Matematik mantiq klassik 

mantiqqa qaraganda yoshroqdir».

Sub’ektning miqdoriga qarab hukm turlari quyidagilardir: umumiy, juz’iy, yakka hukmlar. 
Bunda sub’ektda ifodalangan predmetning soni, nechtaligi ahamiyatga ega bo‘ladi. Oddiy
hukmlarda diqqatimiz bir turkum predmetlarning hammasiga, bir qismiga yoki bir donasiga 
qaratilgan bo‘lishi mumkin. Masalan, «Hamma darsliklar kitobdir», «Ba’zi darsliklar O‘zbek tilida
chiqarilgan», «Bu darsliklar mantiq faniga oiddir».
Mantiqiy bog‘lamaga qarab hukm turlari quyidagilardir: tasdiq va inkor hukmlar. Mantiqiy
bog‘lama hukmning sifatini belgilaydi. Tasdiq hukmlarda xususiyatning predmetga xosligi, inkor 
hukmlarda aksincha, xos emasligi ko‘rsatiladi. Masalan, «O‘zbekiston fuqarolari tinchlik
tarafdoridir», «O‘zbekiston fuqarolari qurollanish tarafdori emas».