Ijtimoiy fanlar va texnika fakulteti, osiyo xalqaro universiteti maktabgacha ta

A.P.Usovaning tadqiqotlarida ta’kidlanishicha, rolli o‘yin ishtirokchilarining safi yosh ulgayishiga qarab, jinsiy tafovutlarga binoan kengayib boradi:
a) uch yoshli bolalar 2-3 tadan guruhga birlashib, 3-5 daqiqa birga o‘ynay oladilar;
b) 4-5 yoshlilar guruhi 2-5 ishtirokchidan iborat bo‘lib, ularning
hamkorlikdagi faoliyati 40-50 daqiqa davom etadi, o‘yin davomida qatnashchilar soni ortib ham boradi;
v) 6-7 yoshli bolalarda rolli o‘yinni guruh yoki jamoa bo‘lib birga o‘ynash istagi vujudga keladi, natijada avval rollar taqsimlanadi, o‘yinning qoidalari va shartlari tushuntiriladi (o‘yin davomida bolalar bir6irlarining harakatini qattiq nazorat qiladilar).
Eng sodda psixik jarayondan eng murakkab psixik jarayongacha hammasining eng muhim jihatlarini shakllantirishda o‘yinlar katta rol o‘ynaydi. Bog‘cha yosh davrida harakatining o‘sishida o‘yinning ta’siri haqida gap borganda avvalo shuni aytish kerakki, birinchidan, o‘yinni tashkil qilishning o‘zidayoq mazkur yoshdagi bolaning harakatini o‘stirish va takomillashtirish uchun eng qo‘lay shart-sharoit yaratadi. Ikkinchidan, o‘yinning bola harakatiga ta’sir etishini sababi va xususiyati shuki, harakatning murakkab ko‘nikmalarini subyekt aynan o‘yin paytida emas, balki 6yevosita mashg‘ulot orqali o‘zlashtiradi. Uchinchidan, o‘yinning keyinchalik takomillashuvi barcha jarayonlar uchun eng qulay shart-sharoitlarni vujudga keltiradi. Shu boisdan o‘yin faoliyati xatti-harakatni amalga oshirish vositasidan bolaning faolligini ta’minlovchi mustaqil maqsadra aylanadi.
Bolalar laboratoriya sharoitiga nisbatan o‘yinlarda ko‘proq so‘zlarni eslab qolish va esga tushirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar, bu esa ixtiyoriy xotira xususiyatini idpok etishga yordam beradi. Tajribada yig‘ilgan ma’lumotlarni tahlil qilish quyidagicha xulosa chiqarish imkonini beradi:
a) o‘yinda bola tomonidan ma’lum rol tanlash va uni ijro etish jarayoni bir talay axborotlarni eslab qolishni talab qiladi;
b) shu boisdan personajning nutq boyligini egallash, xatgi-harakatini takrorlashdan iborat ongli maqsad bolada oldinroq paydo bo‘ladi va oson amalga oshadi.
O‘yin faqat bilish jarayonlarini takomillashtirib qolmay, balki bolaning xulq-atvoriga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bog‘cha yoshidagi bolalarda o‘z xulqini boshqarish ko‘nikmalarini tarkib toptirishga bog‘liq psixologik muammoni o‘rgangan olimlar fikricha, biror maqsadra yunaltirilgan mashg‘ulotga nisbatan o‘yinda xulq ko‘nikmalarini oldinroq va osonroq egallash mumkin. Ayniksa, bu omil bog‘cha yoshi davrining xususiyati sifatida o‘zining yorqin ifodasini topadi. Katta maktabgacha yoshdagi bolalarda o‘z xulqini o‘zi boshqarish ko‘nikmasi o‘yin faoliyatida ham, boshqa sharoitlarda ham baravarlashadi. Ba’zida ular ayrim vaziyatlarda, masalan, musobaqa paytida o‘yindagiga qapaganda yuqoriroq ko‘rsatkichga ham erishishlari mumkin. Yuqoridagi mulohazalar asosida umuman aytganda, o‘yin va o‘yin faoliyati bolada o‘z xulqini boshqarish ko‘nikmalarini shakllantirish uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Bolaning aqliy o‘sishi haqida fikr yuritilganda, shuni ham aytib o‘tish kerakki narsalarni yangi nom bilan atashda yoki yangicha nomlash holatidan kelib chiqib, subyekt o‘yin paytida faol hapakat qilishga urinadi. Chunki u moddiy narsalarga asoslangan harakat rejasidan tasavvur qilinayotgan fikr yuritilayotgan jismlar mohiyatini aks etttiruvchi harakat rejasiga o‘tadi. Bola jismlarning moddiy shaklidan birdaniga xayoliy ko‘rinishga o‘tishida unga tayanch nuqtasi bo‘lishi kerak, vaholanki shunday tayanch nuqtasi vazifasini o‘tovchi narsalarning aksariyatidan o‘yinda bevosita, obyekt sifatida foydalaniladi. O‘yin faoliyatida mazkur jismlar qandaydir alomatlarni aks ettiruvchi sifatida emas, balki ana shu tayanch narsalar to‘g‘risida fikrlash uchun xizmat qiladi, shuningdek, tayanch nuqtasi harakatning yaqqol narsa bilan bog‘liq jihatini aks ettiradi. Yuqorida aytilganidek, narsa bilan o‘yin harakatlarining takomillashuvi harakat shakli xususiyati, bosqichi kabilarni qisqartirish va umumlashtirish hisobida amalra oshiriladi. O‘yin harakatlarining qisqarishi va umumlashuvi ularning aqliy ko‘rinishidagi mantiqan izchil yig‘iq shaklga o‘tishning asosini tashkil qiladi.


XULOSA
Bolalar mehnatining eng muhim xususiyati va zarur shart To'g'ri mehnat ta'limi - mehnatning bolalarning yoshi va individual imkoniyatlariga muvofiqligi. Mehnatda bola ma'lum jismoniy, ixtiyoriy va aqliy harakatlarni amalga oshirishi kerak, mehnat bolada uning barcha jismoniy va jismoniy kuchlarining ma'lum bir kuchlanishini keltirib chiqarishi kerak. ruhiy kuchlar. Agar bu sodir bo'lmasa, bola kuchlanishsiz ishlashga o'rganib qoladi. Va unga qiyinroq vazifani bajarish taklif qilinganda, bola bunga tayyor emas; u o'z kuchlarini safarbar qila olmaydi va, qoida tariqasida, ishni tugatmagan yoki umuman bajarmagan holda qoldiradi.
Shunday qilib, bolaning mehnat topshirig'ini bajarish jarayonida eng kichik qiyinchilik bilan to'qnashuvi umidsizlikka va ishga qiziqishning yo'qolishiga olib keladi. Shuning uchun, eng yaxshi ish vazifalari bolalar etarli kuch sarflaydigan, lekin ortiqcha ishlamaydigan vazifalar bo'ladi. Engil charchoq tabiiydir, u bolaga ma'naviy qoniqish keltiradi va keyingi dam olish yoki faoliyatni o'zgartirishni yanada yoqimli qiladi. Mehnat topshiriqlari va topshiriqlarini bajarish orqali bola mehnat haqida to'g'ri tasavvurga ega bo'ladi, qiyinchiliklarni engishni o'rganadi va natijalardan quvonadi. Mehnat faoliyati quyidagi tarkibiy qismlarga ega: maqsadning mavjudligi, mehnat jarayoni va natijalari.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning mehnat faoliyatida mehnatning ushbu eng muhim tarkibiy qismlarini shakllantirish uchun kattalar rahbarligi zarur.Maqsadlarni belgilashda rahbarlik ayniqsa muhimdir. Hatto katta yoshdagi bolalar ham har doim o'zlariga ongli mehnat maqsadini qo'yishlari mumkin emas. Maktabgacha yoshdagi bolalarni ko'pincha faoliyat jarayonining o'zi hayratda qoldiradi. Shuning uchun dastlab o'qituvchi bolalar oldiga maqsad qo'yadi.
Shuningdek, u bolalarning natijalarga erishishi uchun sharoit yaratadi va mehnat faoliyatini tashkil qiladi. Shunday qilib, kichik guruh bolalari uchun o'qituvchi aniq vazifa (yopiq o'simliklarni sug'orish, changni tozalash va h.k.) shaklida maqsad qo'yadi va darhol nima qilish va qanday qilish kerakligini tushuntiradi, ya'ni tadbirlarni tashkil qiladi. maqsadga erishish uchun. Shu bilan birga, maqsad yaqin, tushunarli, qulay, bolalar uchun jozibali bo'lishi muhimdir, shunda maqsad qo'yishdan unga erishishgacha bo'lgan yo'l juda uzoq bo'lmaydi. Maqsadga erishish uchun bolaning mehnat faoliyatiga tarbiyachining xayrixoh, rag'batlantiruvchi munosabati va bahosi uning sa'y-harakatlarini, faolligini rag'batlantiradi, quvonch, qoniqish uyg'otadi. Va bu ishga qiziqishni rivojlantirish uchun eng yaxshi mustahkamlashdir.
Kichik maktabgacha yoshdagi bolalarda mehnat ta'limining asosiy vazifasi - mustaqillikni tarbiyalash, mehnat ko'nikmalarini shakllantirish. Binobarin, tarbiyachining bolalar oldiga qo`yayotgan maqsadlari, eng avvalo, aynan shu vazifani hal qilishga xizmat qiladi. Pedagog asta-sekin har bir bolaning oldiga maqsad qo'yishdan uni guruhdagi barcha bolalar uchun qo'yishga o'tadi, bu erda bolalarning o'zlari tashabbusi bilan rag'batlantirishdan foydalanadi. Bu yoshdagi bolalarning g'oyalari hali ham beqaror va agar bolalar qo'llab-quvvatlanmasa, ularga qiziqish bildirmasa, bolalar o'z niyatlarini tezda unutishadi. Shuning uchun doimiy qiziqish ko'rsatish kerak bolalar rejasi uni amalga oshirishda yordam berish, ayniqsa, agar bola maqsadga erishishda qiynalsa.